Η αφορμή για το θέμα είναι ενδεικτική, αν και στέκομαι σε αυτήν κυρίως ως σημείο αναφοράς: ήρθε και στα μέρη μας το περιβόητο fempowerment εξ Αμερικής μέσω της Ελένης Φουρέϊρα. Ναι, σωστά διαβάσατε.
Πριν όμως αρχίσουμε να αναρωτιόμαστε για το αν είναι ή δεν είναι φεμινίστρια η Φουρέϊρα ή για το πότε άρχισε να ενδιαφέρεται για την ισότητα των φύλων, ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Στις 29 Απριλίου έγινε το Fashion Music Project από το Mad, όπου και εμφανίστηκε η Ελένη Φουρέϊρα με το τραγούδι Ladies (stand up). Λίγο πριν αρχίσει να χορεύει, βγάζει τον φεμινιστικό λόγο της από το βήμα: «If you don’t want to hear, look away and if you try to fight you’ll make my day». Η εμφάνιση της είναι σημειολογικά καθορισμένη: πέρα από το ότι θυμίζει έντονα μιαν άλλη τραγουδίστρια –την FKA Twigs– φωνάζει αυτό που λέμε πολιτισμική οικειοποίηση: μακριές πλεκτές κοτσίδες και baby hair· δύο σήματα κατατεθέν των μαύρων. Τα περισσότερα ελληνικά site δεν έμειναν βέβαια σε αυτό, (ίσως δεν το αναγνώρισαν καν, μιας και πρόκειται για μια «νέα μόδα») αλλά έσπευσαν να αποκαλέσουν το τραγούδι «ύμνο των γυναικών».
Αυτός ο ύμνος των γυναικών όμως, είναι κάθε άλλο παρά εγχώριο κατασκεύασμα, καθώς αποτελεί μίμηση –ή καλύτερα παρωδία– ενός προτύπου που έχει γίνει αρκετά δημοφιλές τα τελευταία χρόνια στην Αμερική. Πρόκειται για το λεγόμενο celebrity feminism , μια τάση σύμφωνα με την οποία διάσημες τραγουδίστριες, αλλά και γενικότερα άτομα από την βιομηχανία του θεάματος, διακηρύσσουν την φεμινιστική τους στροφή. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τραγουδίστριας, που δηλώνει ανοιχτά ότι είναι φεμινίστρια, είναι αυτό της Beyoncé. Με τραγούδια όπως Run the world (girls), Pretty hurts, Flawless, κ.ά., σχολιάζει την ανισότητα των δύο φύλων και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες στην σύγχρονη πατριαρχική κοινωνία. Η εμφάνιση της στα MTV Video Music Awards τον Αύγουστο του 2014 αποτέλεσε για πολλούς το αποκορύφωμα: βγήκε στην σκηνή με την τεράστια ένδειξη FEMINIST πίσω της. Τα social media βρήκαν τότε ένα νέο φεμινιστικό πρότυπο ενώ τα περιοδικά έγραψαν διθυράμβους για αυτήν της την επιλογή, η οποία βοήθησε, όπως είπαν, να βγει από το χρονοντούλαπο μια «αρνητικά φορτισμένη λέξη».
Τι κρύβεται όμως πίσω από αυτήν την επιλογή της Βeyoncé, αλλά και ενός μέρους του μιντιακού κατεστημένου, να διατρανώσει τις (νεοαποκτηθείσες) φεμινιστικές του πεποιθήσεις; Πρόκειται για κάποια παροδική τάση που με τον καιρό θα εξασθενήσει; Ή μήπως οι αγώνες τόσων χρόνων από την μεριά των φεμινιστριών βρίσκουν επιτέλους αντίκρισμα;
Τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Το 2014 ήταν γενικά μια χρονιά που ο φεμινισμός έγινε ξαφνικά εξαιρετικά δημοφιλής. Το φθινόπωρο του 2014, στην εβδομάδα μόδας στο Παρίσι, ο σχεδιαστής Karl Lagerfeld παρουσίασε μια προσομοίωση διαμαρτυρίας με τα μοντέλα να κρατάνε πανό που έγραφαν History is Her story, Make fashion not war, κ.ά. Κατηγορήθηκε εύλογα από πολλούς για την οικειοποίηση του φεμινιστικού κινήματος σε μια προσπάθεια να πουλήσει τα ακριβά ρούχα του οίκου Chanel.
Η οικειοποίηση αυτή δεν συμβαίνει βέβαια για πρώτη φορά. Χαρακτηριστικές είναι, μεταξύ άλλων, οι καμπάνιες από πολυεθνικές εταιρίες που τα τελευταία χρόνια, σε μια προσπάθεια να προωθήσουν τα προϊόντα τους σε ένα νέο και ίσως πιο ευαισθητοποιημένο γυναικείο αγοραστικό κοινό, χρησιμοποιούν φεμινιστικά μηνύματα (βλ. για παράδειγμα την καμπάνια της Always #likeagirl ή της Pantene #shinestrong).
Από πότε όμως οι πολυεθνικές ενδιαφέρονται για τα δικαιώματα των γυναικών; Στην ουσία, αυτό που παρατηρούμε είναι ότι παίρνουν τον φεμινισμό από το πεδίο των κοινωνικών αγώνων και τον μεταφέρουν στο πεδίο της διαφήμισης και της βιομηχανίας του θεάματος. Το ερώτημα, εν προκειμένω, είναι το εξής: αποδυναμώνεται ή ενδυναμώνεται με αυτήν τους την κίνηση το φεμινιστικό κίνημα;
Σύμφωνα με τα επιχειρήματα ανθρώπων που υποστηρίζουν αυτές τις κινήσεις, μπορεί μεν ο φεμινισμός να φεύγει από το πεδίο των αγώνων αλλά μπαίνει στην καθημερινότητα εκατομμυρίων ανθρώπων. Σε μια εποχή που όλο και περισσότερες γυναίκες ισχυρίζονται ότι δεν χρειάζονται τον φεμινισμό ενώ ταυτόχρονα τα κεκτημένα από τους αγώνες του φεμινιστικού κινήματος καταρρίπτονται σε παγκόσμιο επίπεδο ίσως θα έπρεπε να επικροτούμε το φαινόμενο του celebrity feminism.
Ας μην γελιόμαστε όμως, ακόμα και αν ο φεμινισμός «ήρθε για να μείνει» ως τάση, απευθύνεται σε μια συγκεκριμένη κοινωνική τάξη. Είναι ο φεμινισμός ως lifestyle και ενώνει τις γυναίκες που, όπως λέει και η bell hooks, «απαιτούσαν και απαιτούν ίσα δικαιώματα μέσα στην υπάρχουσα ταξική δομή. Αυτός ο φεμινισμός συγκρούεται ουσιαστικά με τα πιο ριζοσπαστικά και/ή επαναστατικά μοντέλα, που ζητούν θεμελιακή αλλαγή στην υπάρχουσα δομή ώστε τα μοντέλα της αμοιβαιότητας και της ισότητας να αντικαταστήσουν τα παλιά πρότυπα».
Μπορεί λοιπόν στην παρούσα φάση να φαίνεται ότι ο φεμινισμός χρειάζεται το γκλάμουρ των celebrities για να γίνει ευρύτερα αποδεκτός, αλλά αυτό που χρειάζεται στην πραγματικότητα είναι η στροφή και η συνειδητοποίηση εκ μέρους των ανθρώπων ότι θα είναι πάντα επίκαιρος, όσο συνεχίζει να υπάρχει το ισχύον πατριαρχικό καπιταλιστικό σύστημα.
Μέχρι τότε ας φωνάξουμε και εμείς Stand up!
Social Links: