Ό,τι και αν κάνουν οι αδερφοί Wachowski, στην κοινή συνείδηση θα είναι πάντα οι δημιουργοί του Matrix: πρόκειται για μια από τις σημαντικότερες τριλογίες των τελευταίων δεκαετίων, η οποία επηρέασε δραματικά τον τρόπο που σκεφτόμαστε τον ψηφιακό πολιτισμό στο γύρισμα του αιώνα, ταυτόχρονα με την άνοδο διάφορων New Age τάσεων και κινήσεων. Ήδη από τότε, αλλά και στις μετέπειτα λιγότερο επιδραστικές δουλειές τους, τα δύο αδέρφια εκδήλωναν μια συγκεκριμένη κοσμοθεωρία με έντονες τις ψευδοφιλοσοφικές και ενίοτε συνωμοσιολογικές πινελιές. Ταυτόχρονα, αυτές οι αντιλήψεις αμπαλάρονταν με εντυπωσιακές και καλογυρισμένες σκηνές δράσης, που φαίνονται να λειτουργούν ως δικαίωση ή και εφαρμογή των αντιλήψεων των δύο δημιουργών. Χωρίς να είναι τόσο επιδραστικοί όσο σπουδαίοι δημιουργοί επιπέδου Scorsese, οι Wachowski έχουν ένα μοναδικό και ιδιαίτερο μερίδιο στην πίτα της συγκρότησης νοητικών πλαισίων για την πραγματικότητα μέσω του κινηματογράφου. Μόνο υπό αυτό το πρίσμα μπορεί να γίνει κατανοητή η σημασία του νέου τους τηλεοπτικού εγχειρήματος, ονόματι Sense8: έχοντας σκηνοθετήσει την εικόνα τους ως δημιουργών που συνδυάζουν όραμα με ικανότητα για απολαυστικό κινηματογράφο, εισέρχονται στο κατεξοχήν πεδίο που αυτή τη στιγμή επηρεάζει το διεθνές καταναλωτικό κοινό των πολιτισμικών προϊόντων. Άλλωστε, μετά από την είσοδο στο τηλεοπτικό τοπίο δημιουργών όπως ο David Fincher (House of Cards) ή και ο ίδιος ο Scorsese (Boardwalk Empire, προσεχώς Vinyl), οι Wachowski απλώς ακολουθούν μια πεπατημένη οδό της «Χρυσής Εποχής της τηλεόρασης», την οποία διανύουμε.
Το Sense8 είναι μια σειρά επιστημονικής φαντασίας που προβάλλεται στο Netflix (του οποίου η ιδιοτυπία είναι ότι βγάζει όλα τα επεισόδια μιας σεζόν μαζί και όχι εβδομαδιαία), με την πρώτη και μοναδική μέχρι τώρα σεζόν να αποτελείται από 12 55λεπτα περίπου επεισόδια. Η κεντρική ιδέα του είναι πως 8 άνθρωποι από κάθε (;) γωνιά της Γης γεννήθηκαν ταυτόχρονα και διαθέτουν μια σύνδεση περίπου τηλεπαθητική μεταξύ τους: μπορούν να αισθάνονται σωματικά και ψυχολογικά ό,τι και ο άλλος ή οι άλλοι από το σύνολο των 8 ή να χρησιμοποιούν τις ικανότητές του όταν χρειάζεται. Τα 8 άτομα αποτελούν ένα «cluster». Αντίστοιχα υπάρχουν και άλλα clusters, τα οποία συνιστούν τους πυρήνες ενός νέου εξελικτικού σταδίου του ανθρώπινου είδους. Παράλληλα με τον αγώνα που κάνουν οι 8 sensates για να κατανοήσουν και να ελέγξουν τις ικανότητές τους, αποκαλύπεται πως τους καταδιώκει ένας από το είδος τους για σκοπούς που είναι κάπως ασαφείς –και που δεν θα αναλύσω περισσότερο γιατί δεν είναι πρόθεσή μου τα spoilers. Οι 8 πρωταγωνιστές διασπείρονται στον πλανητή ως εξής: 2 στην Ευρώπη (Γερμανία και Ισλανδία/Μεγάλη Βρετανία), 2 στις ΗΠΑ, ένας στο Μεξικό, ένας στην Κένυα, 2 στην Ασία (Ινδία και Νότια Κορέα). Παρατηρώντας τους, αυτό που θα δει κανείς είναι μια λίστα απο καρικατούρες και κλισέ, και όχι από ανθρώπινους χαρακτήρες –με αποκορύφωμα τους μη Δυτικούς: η Ινδή ηρωίδα υποχρεώνεται να παντρευτεί με το ζόρι κάποιον και είναι ιδιαίτερα θρησκόληπτη∙ ο Κενυάτης ήρωας προσπαθεί να βρει φάρμακα για τη μητέρα του που έχει AIDS και αντιμετωπίζει μια συμμορία και έναν μαφιόζο∙ η Νοτιοκορεάτισσα είναι μια ανέκφραστη πλούσια με απίθανες ικανότητες στις πολεμικές τέχνες, κ.ο.κ.
Ταυτόχρονα, την εξέλιξη της υπόθεσης και την οργανωτική υποστήριξη στις προσπάθειες των ηρώων αναλαμβάνουν φυσικά οι δύο Αμερικανοί: ένας λευκός αστυνομικός από το Σικάγο και μια λευκή χακερ/μπλόγκερ τρανς γυναίκα από το Σαν Φρανσίσκο. Μπορεί η πρόθεση των δημιουργών της σειράς να είναι η έμφαση σε όσα ενώνουν τους ανθρώπους παρά σε όσα τους χωρίζουν∙ μπορεί να είναι εμφανές –ή και κραυγαλέο συχνά– ότι οι Wachowski υποστηρίζουν σθεναρά έναν απλοϊκό ανθρωπισμό∙ μπορεί να προσπάθησαν ειλικρινά να αποτυπώσουν τις διαφορετικές κουλτούρες του πλανήτη (γι’ αυτό άλλωστε ανέθεσαν και σε διαφορετικούς σκηνοθέτες τις διαφορετικές πόλεις όπου γυρίστηκε η σειρά). Όλα αυτά όμως δεν απαλείφουν το εξώφθαλμα αμερικανικό βλέμμα υπό το οποίο έχει γυριστεί. Το Sense8 είναι η πρώτη αμερικανική σειρά με τόσο global φιλοδοξίες.Στο όραμα των δημιουργών βοηθάει και η πρώιμη προσπάθεια του τρίτου δημιουργικού νου του Sense8, του σκηνοθέτη/συγγραφέα κόμικς J. Michael Straczynski, ονόματι Babylon 5 (1994-1998). Το αμερικανικό βλέμμα της σειράς –ο οριενταλισμός της κατά κάποιο τρόπο– δεν το θεωρώ αποτυχία από μόνο του (όπως άλλοι)∙ θεωρώ σημαντικότερο να προχωρήσουμε την ανάλυση λίγο παραπέρα από τη στεγνή καταγγελία, και να κρίνουμε τη σειρά ως πολιτισμικό προϊόν που διαμορφώνει συγκεκριμένα νοητικά πλαίσια μέσα από τα μοτίβα του ηγεμονικού μέσου της ποπ κουλτούρας.
Οι τηλεοπτικές σειρές βασίζονται, ανεξαρτήτως του πόσο επιτυχημένα το κάνουν, στο χτίσιμο των χαρακτήρων, στις δυναμικές μεταξύ τους και στο ξεδίπλωμα της κοσμοθεωρίας, των πεποιθήσεων και των κινήτρων τους. Οι πραγματικά σπουδαίες σειρές καταφέρνουν μιλώντας για τους χαρακτήρες να μιλήσουν και για άλλα ζητήματα –όχι με τη στεγνή έννοια του «κοινωνικού διδάγματος», αλλά με την έννοια της εκδίπλωσης τάσεων, στοχασμών και προβληματισμών. Το Sense8 προσπαθεί να το κάνει αυτό και αποτυγχάνει, αλλά η αποτυχία του είναι πολύ σημαντική γιατί εντάσσεται σε μια δημόσια συζήτηση για φλέγοντα ζητήματα με προοδευτικό πρόσημο σε ένα ηγεμονικό ποπ μέσο. Αν και οι περισσότεροι χαρακτήρες είναι κακογραμμένοι, το σενάριο είναι γεμάτο τρύπες και η πλοκή περιέχει υπερβολικά πολύ expositional διάλογο, εντούτοις θεωρώ ότι οφείλουμε να σταθούμε στον τρόπο με τον οποίο η σειρά προσπαθεί να μιλήσει για ζητήματα μειονοτήτων, σεξουαλικής ταυτότητας και παγκοσμιότητας. Αντλώντας από το προσωπικό της παράδειγμα, η τρανς Lana Wachowski γράφει τον χαρακτήρα της χάκερ Nomi αρκετά δασκαλίστικα, αλλά ταυτόχρονα έχουμε ως αποτέλεσμα σκηνές που επικοινωνούν ευθέως με την παγκόσμια, διαδικτυακή κυρίως, συζήτηση σχετικά με τον σεξισμό, το LGBT κίνημα και τις συνακόλουθες διαμάχες∙ ο Μεξικανός σταρ ταινιών δράσης Lito ξεκινά ως μια γκέυ καρικατούρα, αλλά εξελίσσεται σε έναν καλογραμμένο χαρακτήρα που είναι πρώτα ο Lito και μετά «ένας Μεξικανός γκέυ ηθοποιός».
Μέσα στον απλοϊκό τους ενθουσιασμό, οι Wachowski υποβιβάζουν εντελώς τις ανθρωπιστικές τους εξαγγελίες σκηνοθετώντας σκηνές με άφθονο και συχνά αναίτιο gore, αλλά αυτή η cool τηλεοπτική βία που το κοινό λατρεύει μπορεί να γίνει τελικά όχημα για ρωγμές στο ίδιο το αμερικανικό βλέμμα και τελικά για το πολυπόθητο provincialization της Δύσης. Η ποπ κουλτούρα μπορεί συχνά να φαίνεται άκρως συντηρητική, σεξιστική και υπονομευτική της όποιας ριζοσπαστικότητας∙ δεν πρέπει να ξεχνάμε όμως ότι η εγκαθίδρυση των πολυπόθητων αντιρατσιστικών, αντισεξιστικών και αντιομοφοβικών αντιλήψεων είναι δυνατή σε ευρεία κλίμακα μόνο όταν ενσωματώνεται σε ήδη γνωστά ερμηνευτικά σχήματα. Τα νοητικά πλαίσια που δημιουργεί το «αντισυμβατικό» και φιλόδοξοSense8 μπορεί να αποβούν πολύ χρήσιμα, ακριβώς υπό την επίδραση της διαμορφωμένης εντύπωσης των Wachowski ως οραματιστών που ξέρουν και να χορογραφούν μια βίαη μάχη –που δεν είναι δηλαδή «ξενέρωτοι». Δεν είναι το ζητούμενο εδώ να «μορφωθούν οι μάζες» μέσω άρτου και θεαμάτων, όπως θα ήθελε μια ελιτιστική αντίληψη. Αντίθετα, πρόκειται για τη χρήση όλων των διαθέσιμων μέσων και για την οικειοποίηση του ποπ στοιχείου προς όφελος μιας εκ του αποτελέσματος ριζοσπαστικής, δηλαδή κατεξοχήν μαζικής και λαϊκής –ό,τι και αν σημαίνει αυτό– πολιτιστικής παραγωγής. Το Sense8 είναι ενδιαφέρον και σημαντικό γιατί αυτοπαρουσιάζεται –και έχει τα μέσα να προπαγανδιστεί– ως η τηλεόραση του μέλλοντος, σε μια εποχή που η τηλεόραση είναι το μέλλον∙ αν, λοιπόν, η τηλεόραση του μέλλοντος προωθεί μια, έστω άτεχνη και αμερικανοτραφή, παγκοσμιότητα και έναν, έστω προφανή και δασκαλίστικο, αντισεξισμό, τότε υπάρχουν βάσιμες ελπίδες για μια ριζοσπαστικότερη εκδοχή της ποπ κουλτούρας. Ταυτόχρονα βέβαια, κινούμαστε αυστηρά στο φιλελεύθερο πλαίσιο όπου ταξικές αναφορές απουσιάζουν σχεδόν εντελώς, αντίθετα λ.χ με το Daredevil που προβάλλεται επίσης στο Netflix.
Η ποπ κουλτούρα όμως είναι ένα πλέγμα, και τα στοιχεία που την απαρτίζουν αλληλοσυμπληρώνονται, δημιουργώντας νέες δομές και, κυρίως, ανανεώνοντας συνεχώς τις αναφορές και τα νοητικά πλαίσια του κοινού. Ταυτόχρονα, λοιπόν, με τα σεξιστικά memes, νομίζω ότι μπορεί κανείς να εντοπίσει προοδευτικές ή και ριζοσπαστικές πλευρές της ποπ κουλτούρας, οι οποίες μπορούν να φανούν ανεκτίμητες στην πολιτικοποίηση των νέων ανθρώπων στην εποχή του ψηφιακού καπιταλισμού. Μπορεί το Sense8 να μην είναι το Κομμουνιστικό Μανιφέστοτου 21ου αιώνα –ευτυχώς–, αλλά σε μια εποχή ρευστών μορφών, μετα-συζητήσεων και παντοκρατορίας της διαδικτυακής και νεο-τηλεοπτικής εικόνας, είναι ένα πολύτιμο, αν και ασυνεχές ως παιδί της εποχής του, brick in the wall.
ΠΗΓΗ: UNFOLLOW 45
Social Links: