Η 8η Μαρτίου ήταν μια μέρα αφιερωμένη στις γυναίκες. Πολλοί μας λένε «Χρόνια πολλά» και, εντάξει, είναι μια ευχή για μακροημέρευση, δεν είναι κακό. Το φέισμπουκ μας έβγαλε ένα εορταστικό…

Ο Π. Αλμοδόβαρ και η καταστροφή του κινηματογραφικού κλισέ της υστερικής γυναίκας

Η 8η Μαρτίου ήταν μια μέρα αφιερωμένη στις γυναίκες. Πολλοί μας λένε «Χρόνια πολλά» και, εντάξει, είναι μια ευχή για μακροημέρευση, δεν είναι κακό. Το φέισμπουκ μας έβγαλε ένα εορταστικό μπανεράκι για να «γιορτάσουμε την ισότητα», όπως λέει. Μόνο που η ισότητα δεν είναι κάτι που έχει κατακτηθεί: είμαστε σε ένα διαρκή αγώνα για να καταφέρουμε να μειώσουμε τις ανισότητες όχι μόνο ανάμεσα στα δύο φύλα, αλλά και ανάμεσά μας. Γιατί δεν είναι μόνο το φύλο που μας χωρίζει κοινωνικά – είναι και η φυλή, η τάξη και η σεξουαλικότητα. Είναι μια μέρα για να μας θυμίζει ότι έχουμε διανύσει πολύ δρόμο, αλλά έχουμε ακόμα πολύ μπροστά μας. Όμως δεν θα αναφερθώ στους αγώνες του γυναικείου κινήματος. Αυτή τη φορά θα μιλήσω λίγο για την γυναίκα στο σινεμά.

Η ταινία All about my mother του Πέδρο Αλμοδόβαρ κλείνει με μια αφιέρωση «Στην Μπέτυ Ντέιβις, την Τζίνα Ρόουλαντς, την Ρόμυ Σνάιντερ…Σε όλες τις ηθοποιούς που υποδύθηκαν τις ηθοποιούς, σε όλες τις γυναίκες που είναι ηθοποιοί, στους άντρες που υποδύονται και γίνονται γυναίκες, σε όλους του ανθρώπους που θέλουν να γίνουν μητέρες. Στη μητέρα μου». Αυτή είναι η τελευταία σκηνή που σφραγίζει μια ταινία με πρωταγωνίστριες γυναίκες, ηθοποιούς, τρανς γυναίκες και μητέρες. Ο Αλμοδόβαρ (και) με αυτή την ταινία με έμαθε να αγαπώ το φύλο μου και να ξεπεράσω τον εφηβικό εσωτερικό μισογυνισμό «εγώ δεν είμαι σαν τις άλλες». Και όχι μόνο το φύλο βιολογικά μιλώντας, αλλά και όσες θέλουν να είναι γυναίκες.

Η γυναίκα, όπως έχουμε γράψει πολλές φεμινίστριες, στην ποπ κουλτούρα συχνά παρουσιάζεται ως μια καρικατούρα που φωνάζει, ψωνίζει, μιλάει για άντρες, είναι πολύ αγριεμένη δήθεν φεμινίστρια κτλ. Είναι ένας χαρακτήρας μονοδιάστατος και συχνά χαρακτηρίζεται «υστερικός». Ο Αλμοδόβαρ, για μένα,  μέσα από τις ταινίες του κατάφερε κάτι πολύ σημαντικό: να πάρει αυτό το κλισέ της «υστερικής» γυναίκας και να το επαναπροσδιορίσει. Οι πρωταγωνίστριές του είναι γυναίκες που τρελαίνονται, που είναι πονεμένες, είναι ερωτευμένες, που μετά από ένα χωρισμό καίνε το κρεβάτι τους και ενίοτε είναι «στα πρόθυρα νευρικής κρίσης». Το αλμοδοβαρικό σύμπαν είναι γεμάτο με ακραίες καταστάσεις που συμβαίνουν σε γυναίκες, τις παρατηρεί όμως με τρυφερότητα. Παίρνει την «υστερική» γυναίκα και την αναλύει με χιούμορ και με το σεβασμό που της αρμόζει, χωρίς να ξεχνάει ότι η γυναίκα είναι άνθρωπος.

12842607_10208913126334203_880356580_o

Μια άλλη μεγάλη κατηγορία χαρακτήρων είναι οι χαλαροί αλλά ταυτόχρονα ψυχροί άντρες. Οι υπερήρωες ή υπεράνθρωποι, τους οποίους έχει αναλύσει ο Ουμπέρτο Έκο. Είναι οι άντρες που δεν μιλούν πολύ, είναι δυνατοί, καταφέρνουν το ανέφικτο, πίνουν ουίσκι σε κάποια σκοτεινή γωνία ενός μπαρ και συνήθως είναι βασανισμένοι από τη ζωή. Δεν κάνουν νέες σχέσεις γιατί έχουν πληγωθεί βαθιά στο παρελθόν και είναι μερικές φορές ασεξουαλικοί χαρακτήρες (βλέπε Vanishing Point, τον Batman και πολλούς άλλους). Είναι χαρακτήρες που έχουμε μάθει να λατρεύουμε και το ακριβώς αντίθετο του υστερικού θηλυκού. Όταν σπάνια μια γυναίκα υποδύεται έναν αντίστοιχο χαρακτήρα, αμέσως ανεβαίνει επίπεδο στα μάτια του κοινού. Δεν λέω, ωραίοι οι badass ήρωες/ηρωίδες. Και εγώ θα απολαύσω μια καλή ταινία με έναν τέτοιο πρωταγωνιστή. Αλλά με τον Αλμοδόβαρ συνειδητοποίησα πόσο ωραίοι μπορούν να είναι οι γυναικείοι χαρακτήρες. Οικειοποιήθηκε την καρικατούρα της «υστερικής» και της έδωσε ανθρώπινη υπόσταση και θετική χροιά. Με έκανε να αγαπήσω τις γυναίκες, την ενέργειά τους, το πάθος τους, τις μικρές και μεγάλες παράνοιές τους, τα πολύχρωμα ρούχα και το μακιγιάζ τους. Ακόμα και τα σκηνικά και τα ρούχα αντικατοπτρίζουν τον ψυχισμό και τη θηλυκότητα των ταινιών του. Είναι κι αυτά έντονα, αλλά ταιριαστά.

all-about-my-mother

Το συμπέρασμα είναι για άλλη μια φορά ότι αυτό που λείπει από την ποπ κουλτούρα εν τέλει είναι η ποικιλία και η ανεκτικότητα. Οι συντελεστές του νέου Star Wars φαίνεται ότι μάλλον το κατάλαβαν και προσπαθούν να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα, με επιτυχία ως τώρα. Και τέλος,  δεν χρειάζεται κανείς να διαβάσει όλη τη βιβλιογραφία της Τζούντιθ Μπάτλερ για να αισθανθεί πιο κοντά στο γυναικείο κίνημα και φύλο· μπορεί να ξεκινήσει με μια Τζίνα Ρόουλαντς, μια Τζέιν Κάμπιον, έναν Αλμοδόβαρ, μια Σοφία Κόπολα.