Τις επόμενες μέρες με μια σειρά από άρθρα και αφιερώματα το σκρα-punk ασχολείται με το γραφικό στην πολιτική – ένα θέμα που, πιστέψτε μας, το αποφασίσαμε πολύ πριν το Jumbo…

Γραφικότητα και πολιτική: Βίοι Παράλληλοι

Τις επόμενες μέρες με μια σειρά από άρθρα και αφιερώματα το σκρα-punk ασχολείται με το γραφικό στην πολιτική – ένα θέμα που, πιστέψτε μας, το αποφασίσαμε πολύ πριν το Jumbo λανσάρει την τελευταία του διαφήμιση με τον Παναγιώτη Ψωμιάδη στο ρόλο του Ζορό (ή μήπως άραγε στον ρόλο του περιφερειάρχη που κάνει τον Ζορό;) και τη διασκευή του “Σε περιμένω να ‘ρθεις και πάλι” του Ρόμπερτ Γουίλιαμς.

Μάλιστα, το αποφασίσαμε προτού καν αναδειχθεί ως πρωταγωνιστής του φετινού Νταβός η φάνκι κάλτσα του Τζάστιν Τρουντό (βλέπετε το μακεδονικό και τα χρεωστούμενά μας ελάχιστα φαίνεται να ενδιαφέρουν τον υπόλοιπο κόσμο).

Μα δεν είναι φο-βε-ρός ο Τρυντώ; Ε; Ε;

Το γραφικό σε όλες του τις εκδοχές πουλάει. Και σας το λέει αυτό κάποιος τα μόνα πράγματα που έκατσε και έμαθε απέξω τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια είναι δύο μονόλογοι: του Γιώργου “Μίστερ Μπούτια” Σταυρόπουλου στην εκπομπή της Τζούλιας Παπαδημητρίου, και αυτόν του Κίμωνα Κουλούρη μετά τον έλεγχο του από τροχαίους (“Τους συνεχάρης Χρηστάκη Παπουτσή [παύση] γιατί περικυκλώθηκε αυτό το αυτοκίνητο από τριάντα αστυνομικούς ειδικών δυνάμεων με ειδικό σήμα;”)

Γιατί τους συνεχάρης Χρηστάκη Παπουτσή;

Βεβαίως, γραφικότητα στην πολιτική, και ευρύτερα στη δημόσια ζωή, υπάρχει από πάντα: Όποτε ανοίγει το στόμα του ο Νέστορας στην Ιλιάδα θυμίζει τον θείο Αιμίλιο από τα Κουραφέλκυθρα, ο Αλκιβιάδης επί χρυσού αιώνα ήταν ο Αλκιβιάδης, ο Λουδοβίκος ΙΔ’ επέβαλε στην αυλή του τα κολλάν και τα τακούνια γιατί πίστευε πως έτσι κολακεύονται περισσότερο οι ωραίες του γάμπες.

Γραφικός εκ των υστέρων – άντε να τον πεις έτσι τότε!

Από την άλλη, σήμερα φαίνεται να είμαστε σ’ ένα από τα ιστορικώς υψηλά σημεία πολιτικής γραφικότητας. Δείτε πχ τις υπερδυνάμεις: από τα τουίτ του Τραμπ μέχρι τους αμφορείς που ψαρεύει στα μακροβούτια του ο Πούτιν, οι image makers των πολιτικών ανά τη γη έχουν μάλλον ξεφύγει. Και καλύτερα να μην πιάσουμε τη δική μας πολιτική σκηνή. Τι συμβαίνει λοιπόν;

Θρίαμβος των επικριτών του Τραμπ, ή επιτυχής παροχέτευση της γκρίνιας τους στο γραφικό;

Γραφικό, ιδίως μάλιστα σε ό,τι αφορά την πολιτική, θα μπορούσε κανείς να πει ότι είναι το φαινόμενο της συνειδητής αξιοποίησης μιας σκοπίμως μεγεθυμένης ιδιότητας. Η γραφικότητα μοιάζει ως προς αυτό με την καρικατούρα: παίρνει το χαρακτηριστικό που περισσότερο απ’ όλα τα υπόλοιπα ξεφεύγει από τα συνηθισμένα και χτίζει πάνω του μια συνολική εικόνα του προσώπου. Αυτή η σκόπιμη μεγέθυνση μπορεί να έχει διάφορες προελεύσεις: Μπορεί ο ίδιος ο πολιτικός να την καλλιεργεί εξαρχής (οι κάλτσες του Τρουντό), ή το πράγμα να γίνεται από τα μέσα ενημέρωσης, τους πολιτικούς οπαδούς ή τους αντιπάλους. Η γραφικότητα στην πολιτική, αφορά εντέλει μια συνειδητή υπόδυση ενός μπουφονικού ρόλου, μια περφόρμανς όπου τόσο ο πολιτικός όσο και το κοινό του αντιλαμβάνονται – και συμφωνούν ως προς αυτό – ότι έχουν να κάνουν με μια επί τούτο κατασκευασμένη περσόνα.

Πρόκληση: βρείτε αν μπορείτε μια σοβαρή φωτογραφία του Μπόρις Τζόνσον.

Αν δούμε την πολιτική γραφικότητα κάτω από αυτό το πρίσμα, δεν ταυτίζεται με τον λαϊκισμό, μολονότι συχνά συμβαδίζουν. Λαϊκισμός χονδρικά είναι η αξίωση της άμεσης, αδιαμεσολάβητης από θεσμούς σχέσης μεταξύ του ηγέτη και του λαού, που σ’ αυτή την περίπτωση προβάλλεται συνήθως ως ενιαία υπόσταση με συγκεκριμένα και σταθερά χαρακτηριστικά. Ο ορισμός αυτός δεν περιέχει αξιολογικές ή πολύ περισσότερο ηθικές κρίσεις. Ο λαϊκισμός, ανάλογα με την σκοπιά που το βλέπει ο καθένας μπορεί να θεωρηθεί είτε θεμιτό εργαλείο για την αναζωογόνηση της πολιτικής είτε αντιθέτως παθογένεια της δημοκρατίας με επικίνδυνες συνέπειες. Σε ό,τι μας αφορά εδώ, το σημαντικό είναι πως γραφικός κάλλιστα μπορεί να είναι και κάποιος αντιλαϊκιστής, ενώ και το αντίστροφο, αν και πιο δύσκολο, είναι εφικτό – κάποιος λαϊκιστής να μην είναι γραφικός.

Εμβόλιμη ελιτίστικη αναφορά.

Είναι σαφές ότι, στο βαθμό που ο ίδιος ο πολιτικός καλλιεργεί ή τροφοδοτεί τη γραφικότητά του, το κάνει ως εργαλείο προβολής. Η γραφικότητα είναι ένα πρώτης τάξης εισιτήριο για την αναγνωρισιμότητα. Η συναλλαγή είναι σαφής: Θα μου δίνεις βήμα κι εγώ θα σου φέρνω κόσμο. Στο πιο αφηρημένο επίπεδο, ο γραφικός αντιλαμβάνεται ότι για να περάσει το μήνυμά του στο ακροατήριό του θα πρέπει πρώτα να κερδίσει την προσοχή του – και αισθάνεται ότι ο σκοπός αυτός αγιάζει τα μέσα. Πολύ πιο πονηρά, και σπανιότερα, ο γραφικός προβάλλει πρώτος ένα στοιχείο του που οι αντίπαλοί του θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν εις βάρος του, αφαιρώντας τους έτσι το στοιχείο της έκπληξης.

Πώς λειτουργεί το γραφικό; Την παραλλαγή με την αρκούδα θα την δείτε να την ανεβάζουν τόσο επικριτές του Πούτιν, όσο και υποστηρικτές του. Έτσι λειτουργεί!

Το πρόβλημα ξεκινά όταν το μέσο γίνεται αυτοσκοπός. Όταν τιγκάρουμε από γραφικούς, όταν η πρώτη συμβουλή σε κάποιον ή κάποια που θέλει να ασχοληθεί με τα δημόσια είναι να βρει πού διαφέρει από τους υπόλοιπους και να το προβάλλει μέχρι αηδίας, όταν η γραφικότητα χρησιμοποιείται ως ασπίδα έναντι της κριτικής γιατί ο τάδε “είναι δικό μας παιδί και τα λέει χύμα”. Κυρίως όμως, όταν το γραφικό παύει να είναι το περιτύλιγμα και παίρνει τη θέση του περιεχομένου – όταν η αέναη αναπαραγωγή της περσόνας υπονομεύει τη διάκριση μεταξύ μη ειρωνικού και ειρωνικού λόγου. Πρόκειται για μια παραδειγματική ασυμμετρία: οι γραφικοί, παίζοντας με διαφορετικούς κανόνες, αποκτούν πλεονέκτημα έναντι των υπολοίπων που, αν τους μιμηθούν στη γραφικότητα τους κινδυνεύουν σοβαρά να πάψουν να είναι “υπόλοιποι”. Ακόμα και η περιστασιακή καταφυγή στο γραφικό (πχ από τον Ομπάμα όταν επιμελώς ατημέλητα προέβαλλε την coolness του) μπορεί εντέλει να σπρώχνει το εκκρεμές στη νομιμοποίηση της άκρας γραφικότητας (βλ. διάδοχη κατάσταση)

Ο πατριάρχης της εν Ελλάδι πολιτικής γραφικότητας.

Μη παρεξηγηθούμε: η γλυκιά θαλπωρή του γραφικού, οι δεσμοί οικειότητας που δημιουργεί το γέλιο που ρίξαμε κάποτε μαζί με άλλους, είναι ένα υπέροχο πράγμα που έχουμε τιμήσει στο Σκρα-punk συστηματικά και έμπρακτα. Ακόμη, η ειρωνική, ακόμη και σαρκαστική, στάση απέναντι στα πολιτικά πρόσωπα είναι βαθιά απελευθερωτική και δείγμα μιας υγιούς δυσπιστίας ως προς την εξουσία συνολικά. Όταν όμως τα πολιτικά αυτά πρόσωπα από αντικείμενα και στόχοι του γραφικού γίνονται υποκείμενα και διαμορφωτές του, όταν οικειοποιούνται το γραφικό για να το χρησιμοποιήσουν ως μέσο για κάτι άλλο, όπως για την επίτευξη πολιτικών στόχων, τότε αν μη τι άλλο αξίζει να δούμε ποιοι ακριβώς μπορεί να είναι αυτοί οι στόχοι, πόσο αποτελεσματικά η γραφικότητα βοηθά ως μέσο στην επίτευξή τους, και ποιες είναι οι παράπλευρες, και συχνά απρόθετες συνέπειες της χρήσης της.

 

Ύμνος ή κράξιμο; Εξαρτάται από το πώς απαντά κανείς στο δίλημμα “αυθεντικός ή γραφικός”

Ανοίξτε λοιπόν μια φωτογραφία ηλιοβασιλέματος στη Σαντορίνη κι απολαύστε το αφιέρωμά μας στην πολιτική γραφικότητα.