Όποιος μεγάλωσε στις εποχές των late ’90s/early ’00s και είχε το μικρόβιο του υπερφυσικού (ας μην ξεχνάμε πως εκείνη την εποχή μεσουρανούσαν τα X-Files), σίγουρα είχε βρει καταφύγιο στις σελίδες των τριών-τεσσάρων περιοδικών αναζήτησης (όπως αποκαλούνταν), καθώς και των σχετικών βιβλίων της εποχής (επρόκειτο για έναν αλληλένδετο αστερισμό εκδοτικών εγχειρημάτων). Ξεχωριστό ενδιαφέρον είχαν φυσικά οι όποιες αναφορές στον ελληνικό τόπο. Στις τελευταίες, τα δύο έργα που αναφέρονταν συχνότερα ως πηγές ήταν η Ελλάδος Περιηγήσις του Παυσανία και οι Παραδόσεις του Νικόλαου Πολίτη.
Οι Παραδόσεις (πρώτη έκδοση εν έτει 1904) είναι ένα δίτομο έργο με μεγάλη λαογραφική σημασία (αν και δυστυχώς ο δεύτερος τόμος με τις λεπτομερέστατες εκτενείς σημειώσεις δεν ολοκληρώθηκε ποτέ). Παράλληλα όμως αποτελούν και ένα μοναδικό εγχειρίδιο τρόμου και παράδοξου, το οποίο αποκαλύπτει έναν ευρύτερο ελλαδικό χώρο με πολύ πιο σκοτεινό και γκροτέσκο στίγμα από ό,τι έχουμε συνηθίσει να πιστεύουμε. Μια γη που εφάπτεται με το θαυμαστά ανοίκειο και την πλέον δυσοίωνη σκοτεινή θρησκευτικότητα, με τον κελτικό αλλόκοσμο, τη σλαβική τραχύτητα του τάφου και τη δυτικοευρωπαϊκή προβιομηχανική ύπαιθρο. Τερατώδεις αγίες ξεθάβουν νεκρούς, νεκρά βρέφη πρήζονται από το μητρικό αίμα και φαντάσματα καβαλάνε διαβάτες. Θα μπορούσε κανείς να πει πως πρόκειται για το δικό μας Necronomicon, με στιγμιότυπα παραδοξότητας εφάμιλλης ενός David Lynch.
Εδώ, ένεκα Halloween, συγκέντρωσα ενδεικτικά κάποιες από τις πλέον γκροτέσκες καταχωρίσεις του βιβλίου· ο συνδετικός ιστός που τις ενώνει είναι το στοιχείο του θανάτου (και η απειλή αυτού στην περίπτωση των ασθενειών). Άκρως ταιριαστές για αυτή τη νύχτα της χρονιάς όπου το πέπλο μεταξύ του κόσμου των ζωντανών και των νεκρών είναι πιο ισχνό και εύθραυστο από κάθε άλλη, οι παραδόσεις αυτές πλέκονται με αντίστοιχες ευρασιατικές φολκλορικές ιστορίες, συνθέτοντας ένα γοητευτικό μελανόχρωμο υφαντό που αναδύει τις οσμές του τάφου και τον αέρα του μακάβρια μαγευτικού.
Παράδοση 931 – Ο επιτάφιος των νεκρών (Κορινθία):
Η συγκεκριμένη παράδοση θυμίζει αυτήν της στοιχειωμένης εγκαταλελειμμένης εκκλησίας στο Deventer της Ολλανδίας, η οποία όμως δεν είχε εξίσου αίσιο τέλος.
Πρωταγωνιστής της ιστορίας είναι ο παπάς ενός ανώνυμου χωριού της Κορινθίας. Αυτός, λοιπόν, ξύπνησε αλαφιασμένος ένα βράδυ Μεγάλης Παρασκευής ακούγοντας την καμπάνα της Εκκλησίας να χτυπάει. Αμέσως τον κυρίευσε μεγάλη ντροπή γιατί κατά τα φαινόμενα τον είχε πάρει ο ύπνος χωρίς να ψάλει την ακολουθία του Επιταφίου. Πήγε γοργά μέχρι την εκκλησία και είδε πως στο παρακείμενο νεκροταφείο υπήρχε πλήθος κόσμου – τα πρόσωπα όμως του ήταν άγνωστα. Μπαίνοντας στην εκκλησία τη βρήκε άδεια και σκοτεινή, οπότε και πήγε να φωνάξει το πλήθος από το νεκροταφείο, να τους πει να έρθουν μέσα. Αυτοί όμως μόλις τον είδανε του γύρισαν την πλάτη. Κατάλαβε τότε ο παπάς πως αυτό που έβλεπε ήταν ο επιτάφιος των νεκρών, οπότε έκανε τον σταυρό του και ξεκίνησε να απαγγέλλει εξορκισμούς, με αποτέλεσμα τα πνεύματα να χαθούν.
Παράδοση 585 – Το Διαβολικό Φανάρι (Σπάρτη):
Η παράδοση καταπιάνεται με το διαχρονικό (ας θυμηθούμε τον Ιάσονα να περνάει τον ποταμό Άναυρο κουβαλώντας τη μεταμφιεσμένη Ήρα, αλλά και τη Μιζέρια στα ρωσικά παραμύθια) μοτίβο του ζαλικώματος, το οποίο συνορεύει και με το έτερο δημοφιλές, αυτό της Μόρας, του πλάσματος που πιέζει με το βάρος του το στήθος των κοιμισμένων.
Ένας κλητήρας επέστρεφε νύχτα με τα πόδια στην Αθήνα από κάποιο χωριό της Αττικής. Ο δρόμος ήταν θεοσκότεινος και κακοτράχαλος, όλο λακκούβες και σκιές γεμάτες υπόνοια. Ξάφνου είδε το φως από ένα φανάρι σε κάποια απόσταση μπροστά του· θεωρώντας πως ήταν κάποιος διαβάτης, τάχυνε το βήμα του για να τον προλάβει, για να έχει συντροφιά μέσα στα μαύρα μεσάνυχτα.
Μόλις όμως έφτασε το φως, αυτό εξαφανίστηκε. Παράλληλα ο κλητήρας ένιωσε ένα μεγάλο βάρος στους ώμους του και είδε δυο ποδάρια στο στήθος του – κάτι τον είχε καβαλικέψει. Τόσος ήταν ο φόβος του που, παρά το απροσδόκητο φορτίο του, έκανε τρέχοντας το υπόλοιπο της διαδρομής. Μα, αλίμονο, μόλις έφτασε σπίτι πρόλαβε μονάχα να χτυπήσει δυο φορές την πόρτα πριν πέσει ξερός.
Η νεκροφαγία και ο κανιβαλισμός σίγουρα δεν είναι το πρώτο πράγμα που έρχεται στον νου όταν σκεφτόμαστε την ελληνική παράδοση. Κι όμως, συναντάμε αυτά τα φαινόμενα αρκετά συχνότερα από ό,τι θα περίμενε κανείς. Για του λόγου το αληθές ακολουθούν τέσσερις παραδόσεις, ένα κουαρτέτο από γλαφυρές αιματοβαμμένες ωδές. Ειδικά η δεύτερη ταβανιάζει τον οποιοδήποτε πήχη παραδοξότητας, με μια εικονογραφία βγαλμένη θαρρείς από τα βάθη του Begotten.
Παράδοση 957 – Ο Βρικόλακας (Μάνη):
Ένας τσαγκάρης που είχε πεθάνει πρόσφατα βρικολάκιασε και συνέχιζε να ασκεί την τέχνη του, τη νύχτα στο σπίτι, τη μέρα στον τάφο. Οι χωριανοί κάτι υποψιάστηκαν όταν η γυναίκα του έμεινε έγκυος. Πήγαν ένα Σάββατο λοιπόν στον τάφο (μιας και το Σάββατο οι βρικόλακες, σε αρκετές ημέτερες παραδόσεις, δεν έχουν δύναμη), τον άνοιξαν και βρήκαν τον τσαγκάρη μέσα να ράβει παπούτσια. Βλέποντας πως δεν μπορούσε να τους κάνει κάτι λόγω ημέρας, ο βρικόλακας τους απείλησε πως τις υπόλοιπες νύχτες θα υπέφεραν, πως θα έπαιρνε την εκδίκησή του για την ενόχληση που δέχτηκε («μα να δείτε τι έχετε να πάθετε κάθε νύχτα, έξω από αυτήν μονάχα!»). Οι ζωντανοί τότε αντέδρασαν αρκετά δραστικά και δυναμικά:
«Σαν άκουσαν αυτήν τη φοβέρα, οι χωριανοί πέσανε πάνω του, τον έκαμαν κομμάτια, του έκοψαν την καρδιά σε μικρά κομμάτια, και τα μοίρασαν μεταξύ τους για να φάει ο καθένας το δικό του. Γιατί έτσι μόνο μπορούσαν να γλιτώσουν από τον βρικόλακα».
Παράδοση 835 – Η Αγία Παρασκευή (αγνώστου τόπου):
Ένα απόγευμα Πέμπτης μια γυναίκα καθότανε κι έγνεθε στην αυλή μαζί με την πεθερά της. Μόλις έπεσε ο ήλιος, η γριά τα μάζεψε και πήγε μέσα, προειδοποιώντας τη νύφη της να κάνει το ίδιο, γιατί αλλιώς θα την έβρισκε κακό – το βράδυ της Πέμπτης, όπως και ολόκληρη η ημέρα της Παρασκευής, οποιαδήποτε οικιακή εργασία ήταν απαγορευμένη [εδώ ίσως φαίνεται η επιρροή του Ισλάμ, όπου η συγκεκριμένη ημέρα θεωρείται ιερή, αντιστοίχως με το εβραϊκό Σάββατο και τη χριστιανική Κυριακή]. Η νεότερη δεν έδωσε σημασία και συνέχισε να γνέθει κάτω από το φως του φεγγαριού που τότε ξεπρόβαλλε.
Δεν πέρασε πολλή ώρα και είδε να πλησιάζει μια ψηλή μαυροφορεμένη γυναίκα που βαστούσε στο ένα χέρι μια μεγάλη ρόκα και στο άλλο ένα αδράχτι. Τα δόντια της ήταν τόσο μεγάλα, που κρέμονταν έξω από το στόμα φτάνοντας μέχρι τα γόνατα. Από τον τρόμο της η καημένη ηρωίδα δεν μπορούσε να σαλέψει. Η άλλη πήγε και κάθισε κοντά της και της λέει: «Έλα γειτόνισσα να γνέσουμε μαζί», όπως κι έγινε. Γρήγορα όμως η άγνωστη ξανασηκώθηκε, αφήνοντας κάτω τη ρόκα και το αδράχτι. Στράφηκε στη γυναίκα, της είπε «περίμενε μια στιγμή να πάω να φέρω το παιδί μου» και βάδισε ώς το νεκροταφείο που ήταν παραδίπλα. Το βλέμμα της γυναίκας την ακολούθησε και είδε τη μαυροφορεμένη να ανοίγει ένα μνήμα, από όπου έβγαλε έναν πεθαμένο που είχε θαφτεί πρόσφατα και τον έφερε πλάι της. Αλαφιασμένη η χωριανή τα παράτησε όλα κι έτρεξε μέσα στο σπίτι όπου ξάπλωσε ανάμεσα στα παιδιά της.
Αυτό ήταν εντέλει που την έσωσε, σύμφωνα με τα λόγια της Αγίας Παρασκευής (όπως αποδείχτηκε πως ήταν η νεκρώσιμη μορφή με τα μεγάλα δόντια): «Η σωτηρία σου είναι πως είσαι μέσα, και στη μέση των παιδιών σου. Αν ήσουν πλαγιασμένη στην άκρη θα σ’ έκανα να φας κρέας πεθαμένου για τιμωρία για την αμαρτία σου».
Παράδοση 829: Το σκισμένο παιδί (Κορώνη Πυλίας):
Δυο άνθρωποι που γύριζαν στο χωριό τους είδαν ξάφνου στον δρόμο, κοντά σε ένα ερημικό εκκλησάκι, τέσσερις ασπροντυμένες γυναίκες να κρατάνε το κορμί ενός παιδιού που είχαν σκίσει στη μέση τραβώντας το και να αφαιρούν τα εντόσθιά του με λαχτάρα. Αυτές, μόλις είδαν τους διαβάτες, τους κυνήγησαν, μα οι άντρες προλάβανε και μπήκαν στο ξωκλήσι, το οποίο φαίνεται πως ήταν άβατο για τις θηλυκές μορφές.
Μετά από ώρα, όταν ο τόπος είχε αδειάσει, οι άνθρωποι βγήκαν από την εκκλησία και τράβηξαν γραμμή για το χωριό. Ο ένας όμως από αυτούς, φτάνοντας στο σπίτι του, δεν μπορούσε να βρει το παιδί του. Τότε τον έζωσε μεγάλη αγωνία καθώς κάτι υποψιάστηκε, και γύρισε τρέχοντας στο μέρος που είχε συναντήσει τις ασπροφορούσες. Εκεί βρήκε παρατημένο το σκισμένο σώμα του παιδιού, κοιτώντας το πρόσωπο του οποίου επιβεβαίωσε πως ήταν το δικό του.
Παράδοση 975 – Τα Τελώνια (Σάμος):
Τα αβάπτιστα νεκρά παιδιά, καθώς κι αυτά που τα σκοτώνουν οι μανάδες τους για να κρύψουν την ντροπή, γίνονται τελώνια. Αυτά είναι πλάσματα μοχθηρά που δραστηριοποιούνται κυρίως στο πατρικό τους, ανακατεύοντας και κάνοντας ζημιές [από αυτή την άποψη μοιάζουν με μια αντεστραμμένη εκδοχή των οικιακών πλασμάτων της ευρωπαϊκής παράδοσης (Brownies, Domovoi), τα οποία έναντι μικρής μερίδας φαγητού και απομόνωσης βοηθάνε στην εργασία του τον αφέντη του σπιτιού].
Δεν ασχολούνται όμως μονάχα με τα άπνοα μέρη του σπιτιού: αν βρουν τη μάνα τους κοιμισμένη, τη βυζαίνουν τόσο ώστε αντί για γάλα αρχίζει να τρέχει αίμα από τα στήθη της. Αν τα ξεθάψουν πάνω στον χρόνο, τα βρίσκουν άλιωτα, με ροδοκόκκινα μάγουλα και κόκκινα χείλη που χαμογελάνε. Τότε τα χτυπάνε με την αξίνα και τα σκίζουν, και στις κοιλιές τους βρίσκουν πηγμένο αίμα. Στο περιστατικό που παραθέτει ο Πολίτης στο τέλος της παράδοσης γίνεται πράγματι μια τέτοια εκταφή: μετά τη χρήση της αξίνας η καρδιά και οι πνεύμονες αφαιρούνται, ενώ το εσωτερικό του πτώματος πλημμυρίζεται με ζεματισμένο ξύδι.
Τέλος, δυο πολύ μικρές παραδόσεις, σχετιζόμενες με ασθένειες. Αμφότερες αποδίδουν εξαιρετικά παράλογες χωρικές ιδιότητες στις πρωταγωνίστριές τους.
Παράδοση 902 – Η Πανούκλα (αγνώστου τόπου):
Η πανούκλα είναι μια γυναίκα τυφλή, που γυρίζει τη χώρα, σπίτι σε σπίτι και σκοτώνει όσους αγγίξει. Αλλά επειδή πηγαίνει ψαχτά, από τοίχο σε τοίχο, δεν μπορεί να φτάσει εκείνους που παραμερίζουν και κάθονται προφυλαγμένοι στη μέση του σπιτιού τους.
Παράδοση 913 – Το Χτικιό (Άνδρος):
Το χτικιό είναι γυναίκα που κάθεται και στις τέσσερις γωνίες της κάμαρας όπου πέθανε κάποιος χτικιασμένος. Στέκει έτοιμη να πιάσει όποιον μπει μέσα.
Social Links: