Το ύψος του Μεϊμαράκη, οι εθνάρχες και τα memes ως πολιτικό εργαλείο

Πλέον, ο βασικός ίσως τρόπος που συζητιέται ονλάιν η πολιτική, τα πολιτικά γεγονότα και ο πολιτικός λόγος είναι τα memes. Η παρατήρηση δεν είναι ένα μοιρολόι για τις δήθεν χρυσές εποχές του πολιτικού διαλόγου, όπου όλοι είχαν επιχειρήματα, οι πολιτικοί είχαν μεγάλα φρύδια και μοσχομύριζαν οι αυλές μας χρυσάνθεμο και βουκαμβίλια∙ η πολιτική ήταν, είναι και θα είναι σε ένα μεγάλο ποσοστό της σύνθημα, εικόνα και επικοινωνιακή διαχείριση. Γι’ αυτό έχει σημασία να σταθεί κανείς στο ζήτημα που προέκυψε στο χθεσινό debate με τις διαμαρτυρίες Μεϊμαράκη ότι ο σκηνοθέτης της ΕΡΤ τον παρουσίαζε πιο κοντό από τον Τσίπρα.

Από χθες το βράδυ το ίντερνετ έχει γεμίσει με ατάκες, memes και φωτοσοπιές για το ντιμπέιτ, με το θέμα του ύψους των δύο αρχηγών να έχει τη μερίδα του λέοντος. Ο Βαγγέλης Μεϊμαράκης εκτός από βαρύμαγκας της δεκαετίας του 50, τώρα έχει γίνει και ο κομπλεξικός που διαμαρτύρεται για ασήμαντα πράγματα. Δεν είναι εδώ το ζητούμενο να υπερασπιστεί κανείς τον Μεϊμαράκη, όπως έσπευσαν αυτοί που έπρεπε, ούτε να δώσει δίκιο στον σκηνοθέτη της ΕΡΤ (που σίγουρα δεν το έκανε επίτηδες φίλοι δεξιοί συνωμοσιολόγοι, αν μας διαβάζει κανείς από εσάς –που μακάρι να συμβαίνει). Το ενδιαφέρον που προκύπτει είναι αφενός η ίδια η μορφή του πολιτικού ως επίδικο, και αφετέρου το virality ως πολιτικό εργαλείο. Καλά μαντέψατε, πρόκειται για άλλο ένα άρθρο που μπλέκει την πολιτική με την ποπ κουλτούρα.

Ο Max Weber πρόσθεσε ένα πολύ χρήσιμο βέλος στη φαρέτρα της ανάλυσης της πολιτικής, εισάγοντας την έννοια του «χαρίσματος». Στην περίπτωσή μας –όπως και σε άλλες αναλύσεις της επιρροής και της πρόσληψης πολιτικών προσόπων– το «χάρισμα» έχει ενδιαφέρον κυρίως ως προς το ότι και οι δύο αρχηγοί θέλουν να φαίνονται χαρισματικοί (δεν εξετάζω εδώ το αν είναι). Το χάρισμα δεν σχετίζεται μόνο με το περιεχόμενο των λόγων, τις σπουδές και τις γενικότερες γνώσεις ενός πολιτικού∙ στην κοινή αντίληψη, ο χαρισματικός πολιτικός είναι χαρισματικός ξεκινώντας από την εμφάνισή του: είναι άνδρας, είναι λεβέντης, είναι αγέρωχος. Και συνήθως είναι και ψηλός. Σκεφτείτε τα κατεξοχήν παραδείγματα πολιτικών που θεωρούνται χαρισματικοί, τον Ελευθέριο Βενιζέλο και τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Ο Βαγγέλης Μεϊμαράκης διαμαρτύρεται στον σκηνοθέτη γιατί ξέρει πολύ καλά (τον έχουν ενημερώσει και τα επικοινωνιακά επιτελεία) ότι το κοινό του τον θέλει χαρισματικό –ειδικά απέναντι σε έναν αντίπαλο που στηρίζεται εν πολλοίς στην προσωπική του εικόνα. Ιδίως στο φαντασιακό του δεξιού ψηφοφόρου –αλλά σε καμία περίπτωση αποκλειστικά, απλώς στην Αριστερά είναι άλλα τα κριτήρια– ο αρχηγός του πρέπει να ακολουθεί την πεπατημένη των κατά διαστήματα «εθναρχών». Ακόμα και αν ο Βαγγέλης Μεϊμαράκης δεν ήταν ψηλός, θα έπρεπε τουλάχιστον να φαίνεται ψηλός και εθναρχικός.

Αυτό μας πηγαίνει στο δεύτερο σημείο, που είναι η διάδοση της εικόνας και τα memes ως πολιτική συζήτηση. Συχνά λέγεται πως το επίπεδο της πολιτικής συζήτησης έχει πέσει, πως πλέον η πολιτική γίνεται μόνο με στερεότυπα, κ.ο.κ. Αν και σε ορισμένες περιπτώσεις φαίνεται πως τα στερεότυπα καταλαμβάνουν δυσανάλογα σημαντικό ρόλο στην πολιτική συζήτηση, αυτό δεν είναι ούτε καινούργιο ούτε εντυπωσιακό. Σε όλη τη σύγχρονη ιστορία, με διακυμάνσεις βέβαια, η πολιτική ασκούνταν, σχολιαζόταν και παραγόταν (και) μέσα από συνθηματολογικές διατυπώσεις και σημειολογικές παρατηρήσεις. Οι επικεφαλίδες των εφημερίδων, τα ειρωνικά ποιηματάκια, οι επιφυλλίδες με το καυστικό χιούμορ, τα συνθήματα, οι πολιτικές γελοιογραφίες, όλα αυτά ήταν και είναι απαραίτητα δομικά στοιχεία της πολιτικής.

Το μέσο βέβαια αλλάζει, και γι’ αυτό από τις γελοιογραφίες περάσαμε στα memes, αλλά η παραγωγή πολιτικής κριτικής και πολιτικής ζύμωσης είναι σταθερό στοιχείο. Όταν ο (εξαιρετικός) γελοιογράφος Φωκίων Δημητριάδης απεικόνιζε την δεκαετία του 60 τον Κωνσταντίνο Τσάτσο μαζί με ή ως κότα επειδή ενεπλάκη ως υπουργός Προεδρίας στην απαγόρευση της δεύτερης παράστασης Όρνιθες το 1959, αυτό ήταν μια εξίσου θεμιτή (και πάρα πολύ αστεία) διαδικασία παραγωγής πολιτικής με τα σημερινά memes. Το να φανταζόμαστε το παρελθόν ως μια εποχή όπου ασπρόμαυροι σοβαροί κύριοι αντάλλαζαν επιχειρήματα υπό τους ήχους του εθνικού ύμνου δεν είναι απλώς μη γόνιμο, είναι και εντελώς λανθασμένο. Η πολιτική ήταν, είναι και θα είναι μια ζωντανή διαδικασία που αποτελείται από ένα πλέγμα παραγόντων και εκφάνσεων.

 Συνεπώς, η συζήτηση για το ύψος του Μεϊμαράκη και η ίδια η βούλησή του να φαίνεται στο ίδιο ύψος με τον Τσίπρα δεν είναι ούτε απλές γελοίες λεπτομέρειες, ούτε αποτελέσματα ανώριμης αποπολιτικοποίησης. Άλλωστε, έχει φανεί πρόσφατα ότι το απολιτίκ είναι εντελώς πολιτικό. Οι απαιτήσεις του προέδρου της ΝΔ έχουν να κάνουν με το πώς φαντάζεται και σκηνοθετεί ο ίδιος τον εαυτό του, με το πώς οφείλει να τον σκηνοθετεί και με το πώς οφείλουν οι ψηφοφόροι να τον βλέπουν να τον σκηνοθετεί. Ταυτόχρονα, η παραγωγή memes και αστείων για το όλο θέμα είναι μέρος της παραγωγής πολιτικής συζήτησης (σίγουρα όχι πάντα πετυχημένα) και απορρέει από μια ανάγκη του κοινωνικού σώματος –και κυρίως των νέων– να επεξεργαστεί την πολιτική πραγματικότητα με νέα διαθέσιμα μέσα. Αυτό δεν καθιστά την ίδια την συζήτηση αφελή, αλλά μέρος της εποχής της. Τα memes, άλλωστε, είναι ίσως το αποκορύφωμα της πιο διάσημης φράσης στην ιστορία των σπουδών ΜΜΕ: το μέσο είναι το μήνυμα.