Βασικά συστατικά της καπιταλιστικής συνταγής είναι ο ανταγωνισμός και ο κοινωνικός δαρβινισμός. Κάθε εργοδότης θέλει να αυξήσει την παραγωγικότητα, όμως σε όλα πρέπει να υπάρχει ένα μέτρο. Στην Αμερική, οι εργαζόμενοι στα λεγόμενα «cubicles», φορούν σε κάποιες εταιρείες μέχρι και πάνες για να μην πηγαίνουν τουαλέτα και χάνουν χρόνο, ενώ εδώ και χρόνια έχει θεσπιστεί ο «υπάλληλος του μήνα». Στις σύγχρονες, μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες όπως η Google και το Facebook, επιχειρούνται νέοι τρόποι αύξησης της παραγωγικότητας πιο «ανθρώπινοι». Το εργασιακό περιβάλλον είναι υπέρ του δέοντος ευχάριστο, με πολλά χρώματα, κανονικές trendy καφετέριες, επισκέψεις διάσημων chef, χώρο για ανάγνωση comics, playrooms με ποδοσφαιράκια, επιτραπέζια και video games μέχρι και σκάλες/τσουλήθρες.
Η παγίδα είναι ότι ο εργαζόμενος ελάχιστα χρησιμοποιεί όλα αυτά, αφού πρόκειται για ψυχολογικό τρικ. Με το να υπάρχουν εκεί, ο εργαζόμενος νιώθει μια επίπλαστη ελευθερία και τελικά συμμορφώνεται και δεν βγαίνει από το κτήριο για να φάει, τα διαλείμματα είναι πιο μικρά επί της ουσίας, αφού όσο και να χαζολογήσεις είσαι μέσα στο κτήριο και αυτό δεν σε αφήνει να παραχαλαρώσεις, ενώ υπάρχουν κρεβάτια και αιώρες για να κοιμάται εκεί ο εργαζόμενος. Αν ένας νέος κόσμος φτιάχνεται στους χώρους εργασίας όπου τα sweatshops μασκαρεύονται και γίνονται ο κανόνας, αν ένα εργασιακό 1984 γράφεται μπροστά στα μάτια μας, τότε ίσως να πρέπει να προτιμήσουμε έναν καπιταλισμό χωρίς ανθρώπινο προσωπείο. Που να μπορούμε να τον καταλάβουμε πιο άμεσα και έτσι να του αντισταθούμε.
Υπό αυτή την έννοια, σε σχέση με τις μεγάλες πολυεθνικές, προτιμούμε πρακτικές σαν αυτές της αλυσίδας βιβλιοπωλείων, ΙΑΝΟΣ που δρούν απροκάλυπτα. Για όσους δεν γνωρίζουν την υπόθεση, ήρθε στο φως της δημοσιότητας πριν από λίγους μήνες, μετά από καταγγελία που έκανε ο Σύλλογος Υπαλλήλων Βιβλίου – Χάρτου Αττικής που ανέφερε ότι τα καταστήματα ΙΑΝΟΣ, έχουν αναγκάσει τους υπαλλήλους τους να φορούν ατομικά μηχανάκια – scanners, στα οποία καταγράφονται οι πωλήσεις των εργαζομένων ξεχωριστά και αξιολογούνται στο τέλος του κάθε μήνα με βάση τον τζίρο που φέρνουν στα κέρδη και όχι με βάση τον αριθμό των πωληθέντων βιβλίων. Από αυτή τη διαδικασία προκύπτει και ο -μάντεψε ποιος- «πωλητής του μήνα».
Η ΙΑΝΟΣ Α.Ε. εξέδωσε και αυτή με τη σειρά της ανακοίνωση που παραδέχεται την ύπαρξη των σκάνερ, καθώς και ότι με αυτά -μεταξύ άλλων- καταγράφεται και η απόδηση των υπαλλήλων και αναφέρει: «Ο ΙΑΝΟS είναι μια πελατοκεντρική επιχείρηση και προσπαθεί με εκπαίδευση των βιβλιοπωλών, με υποδομές και εργαλεία χρήσιμα για την καθημερινότητα της εταιρείας, να παρέχει υψηλού επιπέδου υπηρεσίες στους πελάτες του. Τέτοια εργαλεία είναι και τα scanner με τα οποία γίνονται πολλές καθημερινές εργασίες -απογραφές, παραγγελίες- πέραν των χρήσιμων στατιστικών στοιχείων για τις πωλήσεις της επιχείρησης. Μέσα από αυτά τα στοιχεία άλλωστε επιβραβεύονται οι καλύτεροι πωλητές με μπόνους και δεν έχει γίνει καμία απόλυση για μειωμένη απόδοση». Πρόκειται για μια Αμερικανοποίηση του εργασιακού χώρου που οξύνει τον ανταγωνισμό, θέτει απίστευτα υψηλές απαιτήσεις στους εργαζομένους με ανυπολόγιστο κόστος στην ψυχική τους υγεία.
Το όλο θέμα μου θύμησε ένα επεισόδιο της κωμικής τηλεοπτικής σειράς Community, στο οποίο δύο app developers επισκέπτονται το κολλέγιο που εκτυλίσσεται η σειρά για να δοκιμάσουν μια νέα εφαρμογή που είναι στο στάδιο του beta testing, η οποία λέγεται «Meow Meow Beenz». Η εφαρμογή έχει μια πολύ απλή λειτουργία με πολύ σύνθετες συνέπειες όμως. Με την εφαρμογή μπορείς να βαθμολογήσεις τους συμφοιτητές σου και τους καθηγητές σου, όπως βαθμολογείς μια ταινία με αστεράκια στο imdb επί παραδείγματι. Σύντομα δημιουργούνται κλίκες ή καλύτερα τάξεις, σύμφωνα με τις βαθμολογίες και αυτοί που έχουν υψηλές βαθμολογίες έχουν διάφορες παροχές και προσβάσεις, ενώ αυτοί που έχουν χαμηλές βαθμολογίες είναι κάτι σαν δούλοι. Μετά από λίγο επικρατεί χάος στο κολλέγιο, διαχωρισμός και μίσος. Ουσιαστικά πρόκειται για ένα επεισόδιο-σχόλιο για την καπιταλιστική κοινωνία, τον κοινωνικό δαρβινισμό και τον ταξικό ανταγωνισμό. Ένας εκ των πρωταγωνιστών, ο Abed Nadir λέει σε κάποια στιγμή κάτι σημαντικό: «Το Meow Meow Beenz παίρνει οτιδήποτε υποκειμενικό και βαθύτερο σχετικά με την ανθρώπινη επαφή και αλληλεπίδραση και το μειώνει σε αντικειμενικούς, απόλυτους αριθμούς».
Αυτό ακριβώς επιχειρούν να κάνουν τα καταστήματα ΙΑΝΟΣ. Να μετρήσουν και να αξιολογήσουν την ανθρώπινη επαφή, με αριθμούς.
Ιεραρχία υπάρχει ούτως ή άλλως μέσα στους εργασιακούς χώρους, αλλά ο ΙΑΝΟΣ δημιουργεί μέχρι και επιμέρους τάξεις μεταξύ υπαλλήλων. Αυτοί με τις υψηλές πωλήσεις στα σκανεράκια τους και αυτοί με τις χαμηλές. Ποιες θα είναι άραγε οι συνέπειες για τους υπαλλήλους που δεν καταφέρνουν να κάνουν υψηλές πωλήσεις (θα ήμασταν αφελείς να πιστέψουμε ότι δεν θα υπάρχουν συνέπειες για κάποιον με χαμηλές αποδώσεις); Θα αντικατασταθούν από πιο ευπαρουσίαστους ενδεχομένως; Όπως ψηλές ξανθιές με γαλανά μάτια; Από πιο (δήθεν) επικοινωνιακούς μήπως; Όπως τους σερβιτόρους σε εστιατόρια τύπου Friday’s που σε κουράζουν με την ψεύτικη ευγένεια και φλυαρία και δεν σε αφήνουν να φας; Και ποιες θα είναι οι απολαβές για όσους τα καταφέρνουν και κάνουν πωλήσεις; Πάντως στην Αμερική, στα μεγάλα πολυκαταστήματα τύπου Walmart, δεν αξίζουν ιδιαίτερα αυτές οι απολαβές. Κουπόνια τους δίνουν για να αγοράσουν από το κατάστημα. Πόσο θλιβερό και ολέθριο ενδεχομένως θα είναι να Αμερικανοποιηθούν οι χώροι εργασίας, ενώ ήδη σαν χώρα είμαστε προτεκτοράτο της Γερμανίας; Δεν πάει πολύ;
Η λύση βέβαια ίσως έρθει από τους ίδιους τους καταναλωτές. Διότι ο ανταγωνισμός και η πίεση σε μια εταιρεία που δεν απαιτεί οι εργαζόμενοι καν να αλληλεπιδρούν, αλλά απλά να κάθονται μπροστά από οθόνες, μπορεί να έχει μια «άρρωστη» λογική για τον εργοδότη. Σε καταστήματα όμως που οι υπάλληλοι πρέπει να έχουν αν όχι φιλικές, καλές σχέσεις μεταξύ τους, ίσως να μην είναι και ό,τι καλύτερο το σχέδιο του Ιανού. Εγώ προσωπικά θα ερχόμουν σε δύσκολη θέση να μαλώνουν πχ οι πωλητές ποιος θα με «καπαρώσει» και θα μου έσπαγε τα νεύρα να με παίρνουν από πίσω και να αναπνέουν στον αυχένα μου, να μη με αφήνουν στην προσωπική μου «νιρβάνα», απαραίτητη -αν ρωτάς εμένα- για την αγορά βιβλίου. Ή φαντάσου να πηγαίνεις στα Starbucks και οι baristas να κάνουν ολόκληρο show με το σιρόπι καραμέλα σαν τον Tom Cruise στο cocktail και να φωνάζουν «εγώ θα σας εξυπηρετήσω», «όχι εγώ». Πιστεύω πως ο καταναλωτής, δεν θα ανταποκριθεί θετικά σε αυτές τις επιχειρήσεις, σε αυτές τις συνθήκες, σίγουρα όμως δεν πρέπει να αφεθεί στη τύχη του το θέμα. Οι εργαζόμενοι πρέπει να αγωνιστούν για να δουλεύουν ως άνθρωποι. Όχι ως ρομπότ.
Social Links: