«The Enemy» («Ο Άνθρωπος Αντίγραφο»)

Kafka, Hitchcock, Lynch, Freud, Baudrillard, Orwell, Τhe Fringe, Inception και πολλές άλλες εκλεκτικές συγγένειες δοσμένες με το πλέον δικτατορικό τρόπο—Πρέπει να με σκεφτείς.

Αν ο Κισλόφσκι είχε κίτρινη ταινία, θα ήταν μάλλον το πρωτότυπο για το Enemy. Η τυχαία μεταγραφή του αγγλικού τίτλου ο Εχθρός, σε «ο άνθρωπος αντίγραφο» μοιάζει με μια βίαιη οικειοποίηση ενός τίτλου για χάρη ενός μυστηριακού θερινού προβολέα. Με τον ελληνικό τίτλο να βασίζεται στο μυθιστόρημα του José Saramago, O Homem Duplicado, η προδιάθεση μετατοπίζεται από την βαριά εχθρική και μάλλον όχι πρώτη επιλογή ενός αυγουστιάτικου κοινού, σε ένα τίτλο μυστήριο, σασπένς, εξαιρετικό συνοδευτικό ημι-παγωμένης σολ.

Μουσική με τους πιο απλούς ήχους, χωρίς πολύπλοκα σχήματα και μοτίβα. Σκέψου, το χορό των Περσών να περπατάει προς την σκηνή σε ένα καλοκαιρινό θέατρο και τα τύμπανα να κράζουν ρυθμικά το χαμό χιλιάδων Ιρανών. Ή ακόμα σκέψου έναν ξεχασμένο τύπο στην άκρη ενός σκοτεινού μπαρ που τραγουδάει με μια κιθάρα για μια Linda που τον παράτησε και τραβάει πονεμένος τις χορδές.

Ο Villeneuve λειτουργεί σε πολλά επίπεδα διαλεκτικά τόσο με την ίδια την πλοκή όσο και με την ίδια την ιστορία, τον κινηματογράφο, την μουσική, τη λογοτεχνία. Στις εικόνες, στον ήχο, στα χρώματα. Έχει ανοίξει την Μεταμόρφωση που τον κοιτάει, ποστάρει την αφίσα του Vertigo, και διαβάζει Χέγκελ. Είναι ένας μάρτυρας της δικτατορίας που επινόησε το 1984 και την επαληθεύει χωρίς να την αμφισβητεί. Μας δίνει εύκολους συνειρμούς και ακριβώς εδώ έγκειται καθοδήγηση. Θα δεις το φιλμ, όπως το εξιστορεί, θα σκεφτείς τις όμορφες συγγένειες και στο τέλος θα κάνεις την ηλίθια ερώτηση: What the fuck is that spider?

Ακόμα και οι πολλαπλές αναλύσεις που προέκυψαν, η ανήσυχη διψά για ανάλυση, για οικειοποίηση, για κατανάλωση… επιβεβαιώνουν τη δικτατορία που ο πρωταγωνιστής φοβάται. Και φοβού: μιλάει για άρτους και θεάματα ενώ εμείς τρώμε μεξικάνικα πατατάκια και βλέπουμε σινεμά και όταν επαναλαμβάνει πώς η δικτατορία ενισχύεται όταν |They censor any means of self-expression|, συνειδητοποιεί πώς με το αντίγραφο του, μας, των, να πλανάται ήδη πάνω από την έρημο σαν μια τεράστια αράχνη, δεν υπάρχει self, δεν υπάρχει expression.

[Παρόλα αυτά, χιλιάδες κρυφά μικρά αφώτιστα σημεία παρέμειναν κρυμμένα πίσω από το πανί του θερινού (εκεί που έφυγε και το φεγγάρι σε κάποια φάση) ή σκάλωσαν σε κάποιο από τα εκατοντάδες κάγκελα ή παραθυρόφυλλα που έβλεπαν στην αλάνα. Θα τα βρείς μια Τετάρτη με μια αράχνη να περπατάει στο χέρι σου, και ένα κλειδί UNICA να ανοίγει το νέο σου διαμέρισμα.]

Στον κόσμο της προσομοίωσης του Baudrillard: «We are no longer the actors of the real but the double agents of the virtual.» Όπου το real είναι το εκάστοτε virtual, και ο εκάστοτε Gyllenhaal αποτελεί τοvirtual αντίγραφο του ταξιδεύοντας παράλληλα στην υπερ-πραγματικότητα. Ούτε μέσα ούτε γύρω από την ταινία του Καναδού μπορείς προφανώς να κοιτάξεις τον σικ άνθρωπο αντίγραφο. Οι εκλεκτικές συγγένειες είναι εξίσου δικτατορικές με την προσπάθεια πειθάρχησης του χάους. Τη στιγμή που οδηγείσαι στη σύνδεση δύο τυχαίων γεγονότων, στον εκθειασμό της επανάληψης της ιστορίας και στο μοτίβο μιας τραγωδίας που γίνεται φάρσα, εκτός και αν είσαι Bunuel ή Dali, ή ο Μαρξ (χωρίς τους Μαρξιστές), ακολουθείς την καταγεγραμμένη πορεία της πειθαρχημένης συνεκτικής λογικής.

Α π ο κ ρ υ π τ ο γ ρ α φ ε ί ς  τ ο  χ ά ο ς.

Το γυναικείο φύλο με μια ολοκληρωτική παρουσία συνδέεται συνειδητά με την καθολική επικράτηση του απολυταρχικού καθεστώτος. Ο σκηνοθέτης το χρησιμοποιεί για να επιβεβαιώσει τα σεξουαλικά πρότυπα της «γυναίκας αράχνης/παγίδας» με ένα ψυχαναλυτικό ενδιαφέρον: Ο πρωτόπλαστος Αdam κοιμάται με την μητέρα του άσπιλη Mary. H ωραία Ηelen μεταμορφώνεται σε τεράστια αράχνη στο τέλος. Νύξεις βιασμού, φετιχισμός και δυο παρόμοιες ξανθιές γυναίκες σε προβληματικές σχέσεις: υποψίες για απιστία και σεξουαλική βία. Συνδέοντας το γυναικείο φύλο με την προσωποποίηση της δικτατορίας: την αράχνη (ιστός, ανυποψίαστα θύματα) ο πρωταγωνιστής φλερτάρει με την ιδέα της σύνθλιψης μιας αράχνης από το τακούνι μιας γυναίκας ενώ παρουσιάζει ταυτόχρονα αισθήματα μίσους και αγάπης. H ματαιότητα απελευθέρωσης από τον ιστό εμφανής, καθώς και διάχυτο το μήνυμα της σεξουαλικής αντικειμενοποιήσης.

Το σκηνοθετικά όμορφο: αντίστροφες γυμνές παρουσίες ποδοπατούν (σχεδόν) αράχνες, έχουν κεφάλι αράχνης που μοιάζει με την μάσκα που φοράει ο εξολοθρευτής εντόμων Φρανκ στο Blue Velvet,αχνοφαίνονται, αχνοχάνονται, σχεδόν εισέρχονται αισθησιακά στο Nightclub που τραγουδά η Ιζαμπέλλα μόνο που στο Enemy, η Ίζυ είναι η μάνα του. Τake that Freud. Ο Υellow man του Lynch, δίνει το χρώμα του στα όνειρα και τις παραισθήσεις του Enemy. Μια κιτρινωπή αίθουσα διαλέξεων, ένα εξίσου κιτρινωπό Τορόντο, μια ομιχλώδης ονειρική κίτρινη παραίσθηση.

Behind the blue eyes, του πρωταγωνιστή, αυτό που μαρτυράμε με το ρεαλιστικό τρόπο των αισθήσεων είναι ένα όνειρο μέσα στο όνειρο. Δηλαδή ένα αντίγραφο. Και η ταινία που μόλις είδαμε ένα αντίγραφο του αντιγράφου;

Και εμείς;

μήπως δεν είμαστε μάρτυρες του αντιγράφου;

I don‘t look for her

I find her in the shadow of my mind
For she’s just a girl
Who’s memory will be wiped away with time
Any second now
The lamp down the street will show its light