True Detective vs Fargo

Προσοχή: το κείμενο ΔΕΝ περιέχει ουσιαστικά spoilers για το Fargo. Ούτε για το True Detective δηλαδή, αλλά αυτό υποθέτω το έχετε δει όλοι/ες έτσι κι αλλιώς.

Η σημαντικότερη, ίσως, εξέλιξη στο πεδίο της pop culture τα τελευταία χρόνια είναι η σαρωτική μεταμόρφωση της τηλ(ε)όρασης σε μία γιγάντια βιομηχανία θεάματος, που προσφέρει πλέον προϊόντα εφάμιλλα –ή και ανώτερα– της κινηματογραφικής. Στην Ελλάδα, ο μαζικός πανικός ξεκίνησε δειλά δειλά με το Lost και το Prison Break, και γνώρισε σημαντική καμπή με το Breaking Bad μέσω προώθησης από σάιτ νέου τύπου που είχαν εμφανιστεί ενδιάμεσα, όπως το Oneman. Πλέον όλοι παρακολουθούμε ξένες τηλεοπτικές σειρές, κυρίως αμερικανικές, μέσω τόρρεντ ήstreaming, και τις συζητάμε σαν αυτονόητο μέρος της καθημερινότητάς μας. Αντίστοιχα έχει μετατοπιστεί και ο λόγος της κριτικής της pop culture, με πολλούς κορυφαίους αρθρογράφους να αναλύουν συστηματικά τις σειρές τόσο ως μυθοπλασία, όσο και ως εν γένει πολιτιστικά προϊόντα.

Σύμφωνα με πολλούς, μια από τις τελευταίες μίνι επαναστάσεις μέσα στην μεγάλη τηλεοπτική επανάσταση είναι το format της μίνι σειράς. Ακολουθώντας το παράδειγμα σειρών όπως το American Horror Story, δύο κολοσσοί της τηλεοπτικής αγοράς κυκλοφόρησαν ο καθένας από μια μίνι σειρά: το HBO το περίφημο TrueDetective, και το FOX το Fargo. Για το True Detective έχουμε δημοσιεύσει την εξαιρετική, κατά την γνώμη μου, κριτική του Γιώργου Νούση. Για το Fargo έχει γίνει μεν ντόρος, καθώς βασίζεται στην ομώνυμη ταινία των αδελφών Κοέν –οι οποίοι έχουν και την εποπτεία του project ως παραγωγοί–, αλλά δεν έχει εισχωρήσει ούτε κατά διάνοια στην pop culture όσο η σειρά του HBO. Έχοντας τελειώσει πρόσφατα το Fargo (το T.D το έβλεπα ενώ παιζόταν, υποκύπτοντας στο hype), νομίζω ότι έχει ενδιαφέρον μια σύγκριση των δύο μίνι σειρών που τράβηξαν πάνω τους τόσα φώτα δημοσιότητας στην ίδια χρονιά.

Δεν είμαι ο πρώτος –ούτε ο τελευταίος ελπίζω– που το επιχειρεί. Έχουν εμφανιστεί κάποιες ενδιαφέρουσες αναλύσεις που συγκρίνουν τις δύο σειρές, οι οποίες όμως πάσχουν από μια βασική, κατά την γνώμη μου, αδυναμία πολλών κειμένων αυτού του είδους: επιμένουν υπερβολικά στις λεπτομέρειες της μυθοπλασίας, αναλύουν την κάθε πράξη του κάθε ήρωα μέσα στο πλαίσιο της πλοκής, αλλά ασχολούνται ελάχιστα με τον γενικό χαρακτήρα της σειράς, με τα σύμβολα που χρησιμοποιεί και με την θέση της στο σύμπαν των τηλεοπτικώνς σειρών ως πολιτιστικών προϊόντων. Αυτό έχει συχνά ως αποτέλεσμα να διαβάζει κανείς μια ανάλυση που εκ πρώτης όψεως έχει βάθος, αλλά τελικά δεν εισχωρεί καθόλου στον πυρήνα της σειράς. Εν ολίγοις, χρειαζόμαστε περισσότερα κείμενα σαν αυτό.

Fargo vs True Detective λοιπόν. Πρόκειται για δύο σειρές με αρκετά κοινά: σωστά έχουν ονομαστεί «weird mini–series», γιατί πρόκειται για δύο σειρές που μέσα σε 10 και 8 επεισόδια αντίστοιχα ολοκλήρωσαν τον κύκλο μιας παράξενης και πρωτότυπα δοσμένης ιστορίας, και στην επόμενη σεζόν θα ξεκινήσουν με νέα πλοκή και νέους πρωταγωνιστές. Εξαρχής δηλώνω ότι προτιμώ το Fargo, για να ξέρουν οι ultras τουRust Cohle ότι αυτό το κείμενο δεν είναι άλλη μια ελεγεία στην αγαπημένη τους σειρά. Το T.D είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα σειρά που ανανέωσε πολλά στοιχεία στο τηλεοπτικό τοπίο, αλλά και που, τελικά, δεν μπόρεσε να υπερβεί το ίδιο του το στυλιζάρισμα ως βασικό στόχο. Αντίθετα, το Fargo, πατώντας βασικά πάνω στην κινηματογραφική μεφαλοφυΐα των αδελφών Κοέν, μπόρεσε να μας δώσει μέσα σε 10 μόλις επεισόδια ένα μωσαϊκό αληθινής περιπλοκότητας που εκφράζει πιστά την προσήλωση των αρχικών δημιουργών στην αποτύπωση του παράλογου της ύπαρξης.

Εξηγούμαι. Και οι δύο σειρές δίνουν μεγάλη σημασία στο τοπίο όχι ως απλό καμβά των γεγονότων, αλλά ως συστατικό στοιχείο της πλοκής: οι βάλτοι της Louisiana και οι απέραντες χιονισμένες εκτάσεις της Minnesota και της North Dakota είναι τα μόνα μέρη στα οποία θα μπορούσαν να λάβουν χώρα γεγονότα σαν αυτά που εκτυλίσσονται στις 2 σειρές. Από την έρημο του Breaking Bad στον πυκνό αστικό ιστό του Wire, όλοι οι χαρισματικοί συγγραφείς/σκηνοθέτες φαίνεται πως φροντίζουν να αξιοποιήσουν το τοπίο. Στις δύο σειρές μας, λοιπόν, η δράση –αλλά κυρίως η μη-δράση– εκτυλίσσονται σε μεγάλες, έρημες εκτάσεις που φιλοξενούν την σκληρότητα, το παράλογο και την ασημαντότητα της ανθρώπινης δράσης και του ανθρώπινου πόνου μπροστά στην Φύση –φαίνεται πως εδώ έχει δουλέψει και η μεγάλη παράδοση του αμερικανικού western ως προς την χρήση του τοπίου. Σε αυτόν τον τομέα, οι δύο σειρές είναι εφάμιλλες: οι απέραντοι βάλτοι στο T.D είναι το ιδανικό σκηνικό και ταυτόχρονα ο πρωταγωνιστής του μυστικιστικού αρώματος της σειράς∙ είναι ένας τόπος όπου η διεστραμμένη πλευρά του ανθρώπου μπορεί να εκδηλωθεί σε όλο της το μεγαλείο.

Αντίστοιχα, οι μονίμως χιονισμένες και ομοιόμορφες χιονισμένες πεδιάδες τηςMinnesota αναδίδουν την αίσθηση πως βρίσκονται στο τέλος του κόσμου, πως όλα τα παράλογα γεγονότα μπορούν να λάβουν χώρα εκεί –όπως το arch του Stavrosπου ανακαλύπτει την βαλίτσα με τα χρήματα στο χιόνι. Οι συχνές μακρινές λήψεις με τους πρωταγωνιστές ως μικρές μαύρες κουκίδες στο χιόνι μας δείνουν πως, τελικά, τίποτα δεν έχει σημασία μέσα στην απεραντότητα του όλου. Σε αυτήν την απεραντότητα, άλλωστε, κρύβεται κάθε λογής θησαυρός, και σε αυτήν την απεραντότητα τελικά χάνεται και ο Lester. Και εδώ, το τοπίο είναι ο πρωταγωνιστής.

Κάπου εδώ τελειώνουν οι ομοιότητες. Μπορεί και οι δύο σειρές να έχουν ως κεντρικό τους θέμα, κατά κάποιο τρόπο, την αιώνια μάχη ανάμεσα στο φως και στο σκοτάδι∙ μπορεί και οι δύο να αφηγούνται μια ιστορία εγκλήματος∙ μπορεί και οι δύο να χρησιμοποιούν τα χρονικά άλματα, είτε προς τα μπροστά, είτε προς τα πίσω. Ο τρόπος με τον οποίο μεταχειρίζονται, όμως, το υλικό τους, είναι εντελώς διαφορετικός: σε όλα όσα κάνει, το T.D έχει ως πρώτο στόχο το στυλιζάρισμα. Για να μην παρεξηγηθώ: δεν είμαι ούτε εν γένει αντίθετος στο στυλιζάρισμα, ούτε κήρυκας του ρεαλισμού∙ η Έβδομη Σφραγίδα με τα tableaux vivants που έχει για σκηνές είναι και με τα μέτρα του 2014 από τις 2-3 αγαπημένες μου ταινίες.

Στο T.D όμως τα πράγματα δεν είναι έτσι. Αντίθετα, φωνάζει συνεχώς «είμαι μια βαθυστόχαστη σειρά», με τον Cohle να κουοτάρει ασταμάτητα για να καταλήξει σε έναν αβαθή νιχιλισμό που φαίνεται κουλ σε συνδυασμό με τα χρωματικά φίλτρα, τους βάλτους, και τα μυστικιστικά σύμβολα. Τα τελευταία είναι παρόντα όπως θα ήταν σε οποιοδήποτε video game του συρμού, δηλαδή ως χαράγματα σε τοίχους που πρέπει να διαβάσεις για να ολοκληρώσεις το quest. Ο συμβολισμός χρησιμοποιείται στην σειρά για να μας υποβάλει και για να δημιουργήσει ατμόσφαιρα∙ κάτω από αυτό δεν υπάρχει τίποτα. Το γενικό «μήνυμα» –γιατί ως μήνυμα δίνεται στον θεατή– είναι απλώς το συμπέρασμα όσων έγιναν: το φως νίκησε το σκοτάδι. Δεν έχει καμία σημασία αν –όπως είχε επισημάνει και ο Γιώργος Νούσης, αλλά και άλλοι– στην πορεία η σειρά διέλυσε τον πρωταγωνιστή που έχτιζε, ούτε αν ένα ολόκληρο δίκτυο σχεδόν λαβκραφτικών τελετουργικών, μυστικών κοινοτήτων και διάχυτης κακίας και διαστροφής περιορίστηκε σε έναν τρελό με σφυρί. Το γεγονός ότι ένα από τα καλύτερα σημεία της σειράς, το voice–over του Chole για τους εφιάλτες ενώ στην οθόνη βλέπαμε την υπέροχα εφιαλτική φιγούρα του «τέρατος» χτίζεται τόσο αριστουργηματικά για να καταλήξει σε ένα μυστικιστικό πιστολίδι, δείχνει ακριβώς τις αδυναμίες του πράγματος. Το T.D απλώς αδυνατεί να διαχειριστεί την παράνοια και την διατροφή πάνω στην οποία χτίζει από την αρχή.

Στο Fargo τα πράγματα είναι αλλιώς. Δεν υπάρχει η μαγνητιστική ερμηνεία τουMcConaughey με τις απλοϊκές αποστροφές που φαίνονται περίπλοκες επειδή περιλαμβάνουν την φράση «time is a flat circle» και το όνομα του Νίτσε. Υπάρχουν πολλοί χαρακτήρες που έχουν υπόσταση και –σχετικό έστω– βάθος, όχι απλά άνθρωποι που βρίσκονται εκεί ώστε να έχει αφορμή ο πρωταγωνιστής να πει στον συνεργάτη του πόσο κενή είναι η ζωή του. Υπάρχει ένας κεντρικός γυναικείος χαρακτήρας, υπάρχουν μεσήλικες, ηλικιωμένοι, παιδιά, και υπάρχει και το Τέρας.

Όχι ως κάποιος για τον οποίο ακούς επί 7 επεισόδια και στο 8ο βλέπεις ότι είναι ένας τρελός που μένει σε ερείπια. Το Τέρας του Fargo κυκλοφορεί ανάμεσα σε άλλους ανθρώπους, τους μεταχειρίζεται για τους σκοπούς του και σχεδόν πάντα τους παγώνει το αίμα με την συμπεριφορά του με έναν φανταστικό τρόπο. Ο LorneMalvo, που τον ενσαρκώνει με ασύλληπτο ταλέντο ο πολύς Billy Bob Thornton, μας θυμίζει αρκετά το αντίστοιχο «Τέρας» από το No Country for Old Men των Κοέν, με την διαφορά ότι, λόγω του πλεονεκτήματος της τηλεόρασης στην δυνατότητα για επένδυση ενός χαρακτήρα με βάθος, ο Malvo τελικά καταλήγει να είναι αυτό που θα ήθελε τόσο να έχει παρουσιάσει επιτυχημένα το T.D: μια πραγματική προσωποποίηση του Κακού επί γης. Τα 3 επεισόδια όπου εξαπολύει τις βιβλικές πληγές εναντίον του Stavros Milos, ο τεταμμένος του διάλογος με τον πατέρα τηςMolly –όπου μιλούν για κάποιο «κακό» που ξέσπασε το 1979 χωρίς να το κατονομάζουν και όπου ο Malvo δηλώνει πως έχει να φάει τόσο καλή μηλόπιτα από τον καιρό του Κήπου της Εδέμ–, η μετωνυμία του ως λύκου –όπως άλλα δαιμονικά πλάσματα στην παγκόσμια λογοτεχνία–, όλα αυτά δίνονται με έναν παγωμένο –όπως το τοπίο– μινιμαλισμό που διατρέχει όλα τα γεγονότα της σειράς και που έρχεται κατευθείαν από το σύμπαν των Κοέν.

Τα παράλογα συμβάντα του Fargo, όντας εμβόλιμα, δένουν αρμονικά με την κεντρική ιστορία, δεν παρουσιάζονται ποτέ ως ασύνδετα, και τελικά συγκροτούν –κατά τον πάγιο τρόπο των Κοέν– ένα δίκτυο απόλυτης παράνοιας, όπου το καλό συνυπάρχει με το κακό, η βλακεία των ανθρώπων τους μπλέκει σε εξωφρενικές καταστάσεις από τις οποίες δεν μπορούν να διαφύγουν, και όπου οι ρόλοι μπλέκονται για να παραγάγουν ένα μωσαϊκό όπου αναρωτιέται κανείς κατά πόσο το καλό είναι καλό, το κακό είναι κακό και το τυχαίο είναι πράγματι τυχαίο∙ ό,τι κάνει, δηλαδή, και το σπουδαίο σινεμά των Κοέν.

Πού καταλήγουμε τελικά; Το T.D και το Fargo τελικά δεν κονταροχτυπήθηκαν, λόγω επιλογής του HBO, αλλά είναι προφανές ότι στην συνείδηση του κοινού το μεγάλο «μπαμ» το έκανε το T.D. Αυτό είναι αναμφίβολα καλό, γιατί εξοικειώνει το κοινό με οπτικούς κώδικες που ξεφεύγουν από το μεγαλειώδες-αλλά-ας-δοκιμαστεί-και-τίποτα-άλλο crime drama και από μετριότητες τύπου Game of Thrones. Ωστόσο, εκεί που το T.D προτείνει μια κενή περιεχομένου, εν τέλει, αισθητική προσέγγιση, τοFargo, χωρίς την εντυπωσιοθηρία του αντιπάλου του διαχειρίζεται τα σύμβολά του με την αρμόζουσα περιπλοκότητα, μπαίνοντας και σε μεγάλα θέματα όπως η μοίρα, η θρησκεία και η φύση του κακού –χωρίς πομπώδεις διακηρύξεις αλά Cohle. Το λατρεμένο HBO πρωτοπορεί σε επίπεδο εντύπωσης, αλλά οι Κοέν κερδίζουν πανηγυρικά το παιχνίδι σε επίπεδο ουσίας.