Ήταν στα τέλη του 2010 όταν η NASA ανακοίνωσε έκτακτη ενημέρωση του τύπου σχετικά με μια ιδιαίτερα σημαντική ανακάλυψη στην οποία είχε προχωρήσει. Από τη στιγμή της ανακοίνωσης αυτής μέχρι και την επίσημη ενημέρωση της NASA, ο πλανήτης πάγωσε σαν να τρανταζόταν η ψευδαίσθησή της μοναδικότητας του στο σύμπαν. Τι ήταν αυτό που οδήγησε τη NASA σε μια τόσο πρωτόγνωρη για τα δεδομένα της ενέργεια; Μα προφανώς ήταν κάτι… εξωγήινο. Μερικοί άρχισαν να κοιτούν τον ουρανό για να δουν μήπως γίνουν αυτοί οι πρώτοι μάρτυρες της εξωγήινης τεχνολογίας. Πρωτοσέλιδα εφημερίδων γέμισαν από ενθουσιασμό, τα social media χάθηκαν και αυτά με τη σειρά τους μέσα σε μια υποτιθέμενη πρώτη επαφή της ανθρωπότητας όχι τόσο με μακρινές μορφές ζωής, όσο με αυτό που θεωρούνταν ως απώτερο μέλλον της. Όταν ολοκληρώθηκε η ενημέρωση εκ μέρους της NASA, οι περισσότεροι απογοητεύτηκαν και τα πάντα επέστρεψαν στους κανονικούς τους ρυθμούς σαν να μην συνέβη τίποτα.
Η NASA είχε μόλις ενημερώσει για την ανακάλυψη σε μια λίμνη της Καλιφόρνια, ενός βακτηρίου το οποίο ζει και αναπτύσσεται σε ακραίες συνθήκες αλατότητας και pH και φέρεται ικανό να ζει χωρίς φώσφορο τον οποίο έχει αντικαταστήσει με αρσενικό. «Άνθρακας ο θησαυρός της NASA». Εκεί που περιμέναμε γιγαντιαία διαστημόπλοια με ανθρωπόμορφους οργανισμούς που εκκρίνουν μπόλικη βλέννα, μπόλικες καλές ιδέες και ελάχιστη τεστοστερόνη, μείναμε στο βακτήριο.
Η ανακάλυψη αυτή βεβαίως έχει ιδιαίτερη σημασία ακόμα και δεν έγινε με φωτογραφίες που απεικόνιζαν τη θολή φιγούρα ενός UFO. Η ύπαρξη του βακτηρίου αυτού σχετίζεται άμεσα με την εξωγήινη ζωή καθώς επανακαθόρισε τα όρια της γήινης. Πρόκειται για μια νέα μορφή που αποδεικνύει ότι η ζωή, όπως νοείται σήμερα από την ανθρώπινη επιστήμη, μπορεί να λάβει διάφορες μορφές και ως εκ τούτου αυξάνει ακόμα περισσότερο τις πιθανότητες ύπαρξης εξωγήινης ζωής. Η οριοθέτηση του όρου «εξωγήινη ζωή» συνδέεται, άλλωστε, άμεσα με το πώς ορίζεται η γήινη ζωή. Η ανθρωπότητα στην ουσία αναζητά στο αχανές σύμπαν μορφές που προσομοιάζουν με αυτό που η ίδια έχει ορίσει ως «ζωή».
Πού οφείλεται, όμως αυτή η συναισθηματική διάσταση μεταξύ ενθουσιώδους NASA και απογοητευμένου από την είδηση κοινού; Μάλλον στη διάσταση μεταξύ επιστήμης και ποπ κουλτούρας ως προς το τι ορίζεται ως «εξωγήινο». Ένα βακτήριο που ζει μέσα σε μια λίμνη και καταπίνει αρσενικό δεν έχει καμία σχέση με τον «εξωγήινο» ως ένα μη ανθρώπινο ον που ωστόσο έχει νόηση, πολιτισμό και τεχνολογία που προσομοιάζει με την ανθρώπινη.
Η απεικόνιση του εξωγήινου από την ποπ κουλτούρα
Η απεικόνιση του «εξωγήινου» από την ποπ κουλτούρα έχει επηρεάσει πάρα πολύ τον τρόπο που βλέπουμε ένα από τα μεγαλύτερα ερωτήματα που έχουμε θέσει ως ανθρωπότητα. Στην πρώτη και ακόμα κυρίαρχη φιγούρα του εξωγήινου είναι ο grey alien, το πρώτο πράγμα που μας έρχεται στο μυαλό όταν σκεφτόμαστε τη λέξη «εξωγήινος». Γκριζωπό δέρμα, μεγάλα μαύρα μάτια, μακριά άνω άκρα και ένα πολύ μεγάλο κεφάλι. Πρόκειται για μια απεικόνιση που ξεκινάει στα τέλη του 19ουαιώνα ή στις αρχές του 20ου υπό την επιρροή του H.G Wells και του βιβλίου του The First Men in the Moon, του 1901. Παρεμφερή αναφορά βρίσκουμε και στο ακόμα γνωστότερο «The War of the Worlds» που εκδίδεται τρία χρόνια νωρίτερα. Η απεικόνιση αυτή συνεχίζει να επηρεάζει μέχρι και τις μέρες μας καθώς αποτελεί βάση για άλλες παρεμφερείς απεικονίσεις της εξωγήινης ζωής, σαν και αυτή του X-Files ή ακόμα πιο πρόσφατα, του Roger Smith από το American Dad.
Ανάμεσα σε άπειρες άλλες απεικονίσεις της εξωγήινης ζωής, η μόνη που ίσως μοιάζει να κλόνισε την απόλυτη κυριαρχία του grey alien είναι η λαβκραφτικής επίδρασης απεικόνιση του Giger, όπως παρουσιάστηκε στη μυθική σειρά ταινιών Αlien. To Xenomorph, όπως ονομάζεται διαφορετικά, είναι δίποδο όταν στέκεται αλλά τετράποδο όταν μετακινείται. Κυλινδρικό και μακρύ κρανίο, εσωτερικό στόμα και πλοκάμια. Ο τρόπος που κινείται, τα μέρη όπου παραμονεύει αλλά και η ικανότητα του να σκαρφαλώνει σε τοίχους θυμίζουν πολύ -ιδιαίτερα στη δεύτερη ταινία της σειράς- έντομο. Αυτός ο τρόπος απεικόνισης άρχισε να χρησιμοποιείται σε διάφορα πεδία της ποπ κουλτούρας. Θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι η μορφή αυτή αποτέλεσε και τη βάση για τη μετέπειτα απεικόνιση που γίνεται στη σειρά ταινιών Men in Black αλλά και στο εξαιρετικό District 9.
Όπως και να έχει, η εξωγήινη οντότητα έχει συνδεθεί με ένα συγκεκριμένο μέσα στην πολυπλοκότητά του πλαίσιο. Η εξωγήινη ζωή στην φαντασία του ευρέος κοινού σχετίζεται με οργανισμούς που μοιράζονται κάποια κοινά χαρακτηριστικά με τους ανθρώπους. Συνήθως ζουν σε δικές τους κοινωνίες οι οποίες έχουν μια τεχνολογία που προσομοιάζει στην ανθρώπινη αλλά κατά βάση είναι πολύ πιο εξελιγμένη, έχουν αντίστοιχες ανησυχίες εξερεύνησης του διαστήματος ή ταξιδεύουν στον γαλαξία προκειμένου να βρουν νέους πόρους που θα τους γλυτώσουν από τον αφανισμό.
Το μέλλον ως αποτέλεσμα μιας δημιουργικής φαντασίας
Όλο αυτό το περιστατικό με τo βακτήριο και τη NASA, αποδεικνύει -μεταξύ άλλων- και το πόσο το science-fiction επιδρά πάνω στην ίδια την επιστήμη αλλά και στο πώς το ευρύ κοινό αντιλαμβάνεται τον τρόπο λειτουργίας της. Αν μάλιστα θεωρήσουμε ότι η ύπαρξη εξωγήινης μορφής ζωής χρονικά δεν είναι κάτι που αντιμετωπίζεται ως παράλληλο με τον κόσμο μας αλλά εντάσσεται σε ένα πλέγμα μελλοντολογικής ανησυχίας, το περιστατικό αυτό δείχνει και τον ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο που έχουν οι δημιουργοί sci-fi στον τρόπο που βλέπουμε το μέλλον και επομένως στην ίδια τη μορφή που αυτό θα πάρει. Με άλλα λόγια, πολλοί απογοητεύτηκαν γιατί το βακτήριο της NASA δεν ταίριαζε με τις αφηγήσεις της ποπ κουλτούρας σχετικά με την πρώτη επαφή της ανθρωπότητας με την εξωγήινη ζωή.
«Τhe future is already here — it’s just not very evenly distributed» είπε κάποτε ο William Gibson και πριν αυτό γίνει το βασικό απόφθεγμα για start-up companies και για το tedΧ, κάτι σήμαινε. Πριν κάποιο καιρό είχε σκάσει μια είδηση σχετικά με το παρακάτω όχημα:
Πρόκειται για το ιπτάμενο αυτοκίνητο την κατασκευή του οποίου χρηματοδότησε πρόσφατα γερμανική αυτοκινητοβιομηχανία. Αν μη τι άλλο θυμίζει έντονα επιστημονική φαντασία. Προσέχτε τώρα! Υπάρχουν δύο επιλογές αντιμετώπισης του θέματος:
α) Αυτή που αποκόπτει εντελώς το παρόν από το μέλλον και βγάζει κλισέ τύπου «ωωωωω ήταν τόσο προφητικό το Blade Runner» κατά το «πώς τα βρήκε όλα ο Βέρν ρε; Μεγαλοφυής!».
β) Αυτή που συνδέει το παρόν με το μέλλον και λέει ότι το μέλλον εξαρτάται άμεσα από την οπτική που έχει το παρόν για αυτό. Mε άλλα λόγια, η μηχανικός που έφτιαξε αυτό το αυτοκίνητο δεν μεγάλωσε σε ζούγκλα. Προσέλαβε το μέλλον όπως το φαντάστηκε ο Riddley Scott και άλλοι σκηνοθέτες, λογοτέχνες, δημιουργοί ηλεκτρονικών παιχνιδιών. Με βάση αυτή την εικόνα σχημάτισε μια νοητή σκάλα εξέλιξης της τεχνολογίας. Αυτοί ήταν που αυλάκωσαν και έδωσαν στην επιθυμία της να καινοτομήσει μια σταθερή εικόνα.
Επομένως, αυτοί οι καλλιτέχνες δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται ως δείγματα προφητών που κατάφεραν να προβλέψουν το πολύ μακρινό μέλλον. Αντιθέτως, πρέπει να αντιμετωπίζονται ως κάτι ακόμα πιο σημαντικό: ως συνδιαμορφωτές του μέλλοντος αυτού. Από την άλλη, οι επιστήμονες και οι τεχνικοί οι οποίοι έχουν αναλάβει να εξελίξουν την σημερινή τεχνολογία δεν αποκτούν τις όποιες ιδέες τους για καινοτομία όταν ανάψει ένα λαμπάκι δεξιά τους την ώρα που κάνουν μπάνιο. Είναι άμεσα επηρεασμένοι και αυτοί σε γενικές γραμμές από τον τρόπο που συλλογικά βλέπουμε το μέλλον. Είναι άμεσα επηρεασμένοι δηλαδή από την pop culture.
Η περίπτωση του βακτηρίου που ανακάλυψε η NASA τον Δεκέμβρη του 2010 είναι αρκετά ενδεικτική, ακριβώς επειδή επρόκειτο για μια ξαφνική ανακάλυψη και όχι για μια σταδιακή διαδικασία συνδιαμόρφωσης που οδηγεί σε μια εναρμόνιση των δύο πεδίων: επιστήμης και ποπ κουλτούρας. Υποθέτοντας ότι η πρώτη μας επαφή με εξωγήινα όντα εντάσσεται σε ένα πλαίσιο μελλοντολογικών αφηγήσεων, το βακτήριο αυτό δεν ταίριαζε με το πώς εμείς σκεφτόμαστε το μέλλον και αυτό οδήγησε σε μια σύγκρουση.
Η μελλοντολογική συζήτηση που κυριαρχεί τους τελευταίους μήνες αφορά την τεχνητή νοημοσύνη. Στο πλαίσιο ενός πειράματος που έγινε από το πανεπιστήμιο του Reading, πέντε chatterbot υποβλήθηκαν στο «τεστ Turing», δοκιμασία που επινόησε ο Βρετανός μαθηματικός Alan Turing το 1950, προκειμένου να διαπιστωθεί αν μια μηχανή είναι το ίδιο ευφυής με τον άνθρωπο. Για πρώτη φορά στην ιστορία το ρωσικό λογισμικό «Eugene Goostman» τα κατάφερε στο 33% των περιπτώσεων, παριστάνοντας ένα 13χρονο αγόρι από την Ουκρανία. Η τεχνητή νοημοσύνη είναι πλέον ένα ακόμα βήμα πιο κοντά μας.
Αυτή η τόσο σημαντική δημόσια συζήτηση σχετικά με τη τεχνητή νοημοσύνη δεν πρέπει να αφεθεί μόνο σε επιστήμονες και υπευθύνους εταιρειών. Οι επιστήμονες πρέπει να έχουν το κύριο αλλά όχι το αποκλειστικό προνόμιο της λήψης τόσο σημαντικών αποφάσεων. Λόγο για τη διαμόρφωση του μέλλοντος πρέπει να έχουν όλοι. Άλλωστε, τα διλήμματα που θα τεθούν είναι εν μέρει και ηθικά. Πολλά από τα εφόδια που θα έχει η όποια επιχειρηματολογία είμαι σίγουρος ότι θα κρέμονται σε κάποια τους άκρη από την ποπ κουλτούρα.
Social Links: