Σε μια συζήτηση για τη φετινή σειρά με το μεγαλύτερο cultural impact το μυαλό μας θα πάει στις εξής δύο: το Sense8 των αδερφών Wachowski και το Mr Robot του Sam Esmail. Εκτός από τον μεγάλο αριθμό τηλεθεατών που κέρδισαν οι δύο αυτές σειρές ακόμα σημαντικότερο στοιχείο δείχνει να είναι η συνειδητή αυτοπροβολή τους ως πρώιμα δείγματα του τι μέλλει γενέσθαι στην αμερικανική τηλεόραση. Και αν το Sense8 προσπαθεί να πετύχει μια ριζική ανανέωση σε φόρμα και τρόπο γραψίματος, για το Mr Robot τα πράγματα μοιάζουν διαφορετικά. Κανείς δεν μπορεί να αμελήσει κατά την παρακολούθηση της σειράς την παρουσία ενός ηγεμονικού έργου αναφοράς της προηγούμενης περιόδου της pop culture: του Fight Club.
(ΠΡΟΣΟΧΗ: KAΠΟΥ ΕΔΩ ΑΡΧΙΖΟΥΝ ΤΑ ΣΠΟΪΛΕΡ)
Το Mr Robot από την πρώτη κιόλας στιγμή ήταν ειλικρινές απέναντι στο κοινό του και γι’αυτό πέτυχε από πολύ νωρίς. Το tag-line “Democracy has been hacked” τονίζει το βασικό χαρακτήρα που θα έχει η σειρά: την κριτική του παρόντος status quo. Στα 10 επεισόδια της 1ης σεζόν που ολοκληρώθηκε πριν μερικές μέρες είδαμε -πέραν του κακού τηλεοπτικά φινάλε- ότι το Mr Robot έχει τη στόφα της καλής σειράς. Λιτή αλλά ιδιαίτερη θελκτική σκηνοθεσία, καλό γράψιμο, plot twists και σταδιακό χτίσιμο ενός σπουδαίου χαρακτήρα, του Εlliot (εξαιρετική η ερμηνεία του Rami Malek). Στα αρνητικά του; Κατά βάση αυτό για το οποίο φτιάχτηκε η σειρά, η πολιτική κριτική. Πρόχειρη, εύκολα προσβάσιμη και εν μέρει προβληματική δεν θυμίζει σε τίποτα το βάθος της αντικαπιταλιστικής πολιτισμικής κριτικής στην οποία φτάνει το Fight Club.
Γιατί όμως να κάνουμε αυτή τη συνεχή σύγκριση με το Fight Club; Δεν χρειάστηκε πολλή ώρα παρακολούθησης για να αποκτήσει κανείς μια θολή εικόνα συσχετισμού αυτού που έβλεπε στο Mr Robot με αυτό που είχε δει πριν από μπόλικα χρόνια από τον Fincher. Όσο ξετυλιγόταν η πλοκή, η θολή εικόνα άρχισε να γίνεται πλέον πάρα πολύ συγκεκριμένη. Ο Esmail έκλεινε το μάτι στον τηλεθεατή αλλά και στη γραμματολογία της pop-culture. Ο Έλιοτ είναι ένας νέος που εργάζεται σε μια καθώς πρέπει εταιρεία και περνάει ένα ψυχολογικό δράμα, το ξετύλιγμα του οποίου δίνεται με αριστοτεχνικό τρόπο στα μεσαία επεισόδια της σεζόν. Ο Έλιοτ δεν μπορεί να αντέξει τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο σύγχρονος κόσμος και προσπαθεί να τον αλλάξει μέσω της πιο μεγάλης του δεξιότητας: του χακαρίσματος. Έτσι πλάθει με τον νου του τον Μr Robot -που όπως θα μάθουμε αργότερα έχει την εικόνα του νεκρού πατέρα του- ο οποίος τον οδηγεί προς τον μέγιστο σκόπο: τη σωτηρία του κόσμου μέσα από την καταστροφή(;) του καπιταλιστικού τρόπου διάρθρωσης του. Ο Έλιοτ γίνεται ο Narrator του Fight Club και ο Μr Robot γίνεται ο Tyler Durden.
Πολλοί μίλησαν για ξεδιάντροπη κλεψιά, για αδυναμία παραγωγής πρωτότυπου υλικού ενώ είχαμε και τα πρώτα «εμείς στα 90ς βλέπαμε καλή τέχνη και κοιμόμασταν με ανοιχτά παράθυρα, όχι σαν τώρα…». Τελείως άδικο αν όχι στενόμυαλο. Ο Esmail επιλέγει να αποτίσει ένα φόρο τιμής προς μια από σπουδαιότερες ταινίες της προηγούμενης δεκαπενταετίας. Το κλείσιμο του 9ου επεισοδίου και η επιλογή ενός κομματιού τόσο συνδεδεμένου με το Fight Club δεν πρέπει να αφήνει καμία αμφιβολία ως προς αυτό. Κανείς που θέλει να κλέψει δεν το κάνει με τόσο προφανή τρόπο.
Ωστόσο, πλάι στις εξόφθαλμες ομοιότητες υπάρχουν και γιγαντιαίες διαφορές που θα ήταν λάθος να μην αναφερθούν. Οι διαφορές αυτές πηγάζουν από το «πνεύμα των καιρών» κατά τους οποίους δημιουργήθηκαν ο Tyler και ο Mr Robot. Το Fight Club δημιουργείται στο γύρισμα του αιώνα, στην αρχή του τέλους της εποχής της ευμάρειας. Το Mr Robot, 16 χρόνια μετά, δημιουργείται την περίοδο που το τέλος της εποχής της ευμάρειας αρχίζει να γίνεται πλέον συνειδητό. Κανείς δεν μπορεί να παρακάμψει αυτή τη διαφορά. Αν το Fight Club βγαίνει από τον καναπέ του ψυχαναλυτή (αυτόν στον οποίο κάθισε και ο Tony από τους Sopranos), το Mr Robot βγαίνει από τις πλατείες, από το κίνημα του «99%» και από την Αραβική Άνοιξη (ο ίδιος ο αιγυπτιακής καταγωγής Esmail δήλωσε ότι επηρεάστηκε ιδιαίτερα από αυτήν )
Ο Τyler βλέπει το χάος ως τη μόνη επιλογή. Η καταστροφή είναι ο αυτοσκοπός του. Αντιθέτως, ο Mr Robot θέλει να σώσει τους αδύναμους, να διαγράψει τα χρέη τους. Στο τέλος του 9ου επεισοδίου, όταν ερωτάται γιατί τα έκανε όλα αυτά, απαντάει πολύ ξεκάθαρα: «γιατί ήθελα να σώσω τον κόσμο». Εδώ ίσως βρίσκεται και ο λόγος που το Mr Robot δεν φτάνει ποτέ στο βάθος που έφτασε το Fight Club. Στο δεύτερο είχαμε την παρουσίαση ενός ολόκληρου τρόπου ζωής που είχε χάσει κάθε αξία, ενός συμπαγούς συστήματος που είχε κυριαρχηθεί από τους καταλόγους του ΙΚΕΑ και την ένταξη και των μεσοαστικών και μικροαστικών στρωμάτων στο στόχαστρο. Εχθρός του σύγχρονου ανθρώπου ήταν ο σύγχρονος άνθρωπος ως καταναλωτής. Στο Mr Robot η άσκηση κριτικής δεν αφορά το γενικό πολιτισμικό πρότυπο της Δύσης αλλά μόνον την κορυφή της πυραμίδας, αυτούς που έχουν τα πολλά λεφτά. Η κριτική προς τον μεσοαστικό Αμερικανικό ζόμπι είναι τελείως επιφανειακή και περιορίζεται στα Starbucks και στο Instagram.
Με αυτόν τον τρόπο μπαίνει σε μια μανιχαϊστική λογική: αυτοί που έχουν τα λεφτά είναι δεδομένα κακοί και όσοι δεν τα έχουν είναι δυνάμει καλοί. Το σύστημα δεν αντιμετωπίζεται στην ολότητα και στην πολυπλοκότητά του αλλά περιορίζεται σε μια σύγκρουση με τους υποθετικά ολιγάριθμους καπιταλιστές που μαζεύονται σε ένα γραφείο και καταστρώνουν την καταστροφή του κόσμου γελώντας και καπνίζοντας πούρα. Η πιο μεγάλη ένδειξη αυτού του τρόπου αντιμετώπισης είναι η μυθική E(vil) Corp. Η ιδέα μιας Evil Corporation, μπορεί να φέρει καταπληκτικά αποτελέσματα ως μοτίβο του science fiction και της δυστοπικής λογοτεχνικής και κινηματογραφικής παραγωγής (δες για παράδειγμα την Weyland-Yutani Corporation από τη σειρά ταινιών Alien). Αν, ωστόσο, επιλέγεις να κάνεις μια τόσο πολύ «γήινη» και συγκεκριμένη πολιτική κριτική (επιλέγοντας πλάνα του Ομπάμα και της Μέρκελ για παράδειγμα) είναι πολύ ασφαλέστερο -αν και εμφανώς πιο δύσκολο- να χτίσεις τη μυθοπλαστική κοινωνία σου όσο το δυνατόν πιο κοντά στα πραγματικά δεδομένα. Η δημιουργία μιας εταιρείας που κατέχει ουσιαστικά το 70% του παγκοσμίου πλούτου ως του απόλυτου εχθρού θα οδηγήσει αναγκαστικά σε εύκολες κριτικές και ονειροπόλες ελπίδες.
Η σωτηρία του κόσμου από πλευράς Mr Robot έχει πολύ μεγαλύτερο ηθικιστικό περιεχόμενο σε σχέση με την καταστροφή που επιζητεί ο Tyler. Οι εκπρόσωποι του 1% είναι κάποια καθάρματα που στόχο έχουν μόνο το κέρδος. Η κριτική προς το 99% έχει πάλι ηθικιστικό περιεχόμενο: τα Starbucks και η αυτοπροβολή στα social media ως υποκρισία. Παρόλα αυτά, το 99% δεν αποτελείται από καθάρματα αλλά από ανθρώπους που τους αξίζει μια δεύτερη ευκαιρία. Ουσιαστικά, πρόκειται για ένα πέρασμα του Eliot που βοηθούσε μεμονωμένους ανθρώπους μέσω του hacking στον Mr Robot που θα έσωζε τον κόσμο με παρεμφερή τρόπο. Ο Tyler δεν ενδιαφέρεται καθόλου έστω και να τους κοιτάξει με κάποια συμπόνια.
Ο κόσμος του Tyler είναι εξοργισμένος αλλά ταυτόχρονα υπνωτισμένος στο πανίσχυρο εκείνη την εποχή παράδειγμα του καπιταλιστικού τρόπου ζωής. Η οργή αποκτάει έντονα υπαρξιακές διαστάσεις και αυτές οι διαστάσεις είναι που κάνουν το Fight Club παιδί του κόσμου από τον οποίο προήλθε.
«We’re designed to be hunters and we’re in a society of shopping. There’s nothing to kill anymore, there’s nothing to fight, nothing to overcome, nothing to explore. In that societal emasculation this everyman [the narrator] is created»
είχε πει ο Fincher δίνοντας ουσιαστικά όλο το στίγμα του τι εστί Fight Club.
Ο κόσμος του Elliot είναι και αυτός εξοργισμένος αλλά πλέον δεν βρίσκεται εν υπνώσει αλλά σε στάση αναμονής. Έχει διαμορφώσει πλήρως αυτό που θέλει και χρειάζεται ένα κλικ, έναν εμπνευστή για να το κάνει. Τον βρίσκει στην fsociety. Χρησιμοποιώντας κάποια μοτίβα του V for Vendetta και έχοντας στον νου τους Anonymous πλάθει στην ουσία έναν Μεσσία που θα ελευθερώσει τον πλανήτη από τη φυλακή του χρέους στην οποία έχει παγιδευτεί. Υπάρχει μια ομάδα 3 ατόμων-ευεργετών και εκατομμυρίων ατόμων-ευεργετηθέντων. Η εικόνα της Times Square μοιάζει να έχει κάτι από Δευτέρα Παρουσία. Ο Mr Robot δεν ήρθε να φέρει καμία επανάσταση και κανένα πραγματικό χάος. Ήρθε για να απονείμει δικαιοσύνη. Η έλλειψη ηθικής ως η μόνη αιτία για το τι πάει σκατά σε αυτόν τον κόσμο. Καθόλου πρωτότυπο και σίγουρα καθόλου ελπιδοφόρο για τη συνέχεια της σειράς (βλέπε και εδώ) .
Το Mr Robot είναι ακόμα στην αρχή του. Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι πρόκειται για μια καλή σειρά αλλά έχω πολύ μεγάλες αμφιβολίες για το αν θα καταφέρει να φτάσει στον στόχο του να γίνει το Fight Club του 2015. Στην επόμενη σεζόν έχει μια πολύ πιο δύσκολη πρόκληση. Το τελευταίο επεισόδιο έδειξε μια πρωτοφανή αμηχανία απέναντι σε ό,τι έχτισε. Αν βασιστεί περισσότερο στα δυνατά της σημεία μπορεί να μας παρουσιάσει κάτι πολύ καλό. Μέχρι τότε είμαστε σε στάση αναμονής.
Πάντως ό,τι και αν συμβεί πρόκειται για μια σειρά πρωτοφανούς σημασίας για όσους μεγάλωσαν στην pop culture των 90s. Τα άρθρα για τις τσίχλες και τις σοκοφρέτες που τρώγαμε το 1997 αποκτούν ουσιαστικό περιεχόμενο. Πρόκειται ίσως για την πρώτη σειρά που είδε ένα κομμάτι των 90ς με νοσταλγικό τρόπο. Με αυτή την έννοια το cover του “Where is my mind?”, μακριά από τον σκληρό ήχο των Pixies, θα μείνει για πάντα χαραγμένο στο μυαλό μας. Όσα μας μεγάλωσαν αρχίζουν να γίνονται νοσταλγία.
Social Links: