Το αγαπημένο σε όλους Wunderkind της κλασικής μουσικής, που άρχισε να συνθέτει μουσική από 4 (ή 5) ετών, αναγκάζοντας δύο αιώνες μετά το YouTube να κατακλύζεται με video clips με τίτλους όπως “3 Year Old Piano Prodigy: Is he the next Mozart?”, ήταν και θα είναι φυσικά γνωστός σε όλους ως ένα συνώνυμο της ιδιοφυΐας, όπως εξάλλου αποτυπώθηκε έξοχα στο θεατρικό (1979) του Peter Schaffer «Amadeus», που ενέπνευσε και την ομώνυμη ταινιάρα (1984) του Miloš Forman με τους Tom Hulce και F. Murray Abraham. Εκτός από το ότι χάρισε Όσκαρ Καλύτερου Ηθοποιού στον τελευταίο –παρότι υποκρινόταν τον ανταγωνιστή του Mozart, Salieri–, το «Amadeus» θα το θυμόμαστε φυσικά κι επειδή είχε ανεβεί το 2011 στο θέατρο Βρετάνια από τον Δ. Λιγνάδη και … [drum roll sound effect] τον Χριστόφορο Παπακαλιάτη.
Φεῦ, φίλοι ἀναγνῶσται, ο τίτλος του παρόντος άρθρου δεν αναφέρεται στον ως άνω Έλληνα ηθοποιό-σκηνοθέτη, αλλά στην όχι τόσο γνωστή εμμονή του Αυστριακού συνθέτη με την κοπρολογία. Και δεν εννοώ φυσικά τη χυδαιολογία –βλ. «χυδαίο είναι το μυαλό, όχι οι λέξεις» κτλ, μη γινώμεθα γραφικοί– αλλά πράγματα όπως αυτό εδώ:
I. Κανών σε Σι ύφεση «Leck mich im Arsch» (K. 231 / 382c), 1782?
Leck mich im Arsch; Γλείψε μου τον κώλο·
Laßt uns froh sein! Ας είμαστε χαρούμενοι!
Murren ist vergebens! Είναι μάταιη η μουρμούρα!
Knurren, Brummen ist vergebens, Μάταιοι κι οι στεναγμοί, τα γογγυτά,
Ist das wahre Kreuz des Lebens, Αυτά είναι το πραγματικό μαρτύριο της ζωής,
Drum laßt uns froh und fröhlich, froh sein! Γι’ αυτό ας είμαστε χαρούμενοι, ευτυχείς και χαρούμενοι!
Τώρα, ο λόγος που ο πρώτος στίχος είναι σε έντονη γραφή δεν είναι φυσικά κάποια ροπή του συντάκτη προς την κοπρολαγνεία, αλλά το γεγονός ότι είναι οι μόνοι στίχοι που ο ίδιος ο Mozart προσέθεσε σε μία ήδη υπάρχουσα σύνθεση του ερασιτέχνη συνθέτη Wenzel Trnka κι οι οποίοι εξαλείφθηκαν στη «λογοκριμένη» έκδοση του συγκεκριμένου κανόνα από τον εκδοτικό οίκο Breitkopf & Härtel.
Στο πρωτότυπο κείμενο, με άλλα λόγια, δεν θα διαβάσει κανείς τίποτε ούτε για στεναγμούς, ούτε για μουρμούρες, αλλά τον πρώτο στίχο, επαναλαμβανόμενο, με τη λέξη «g’schwindi” [geschwind] (= γρήγορα).
II. Κανών σε Φα μείζονα για τρεις φωνές «Difficile lectu» (Κ. 559), 1786-7
Στην πρώτη ματιά, δεν τρέχει τίποτε περίεργο με τους στίχους αυτού του κανονακίου:
difficile lectu mihi mars et ionicu difficile
Οκ, τρέχει δηλαδή για τους ιταλο-/λατινομαθείς, καθώς τα μισά ιταλικά και μισά κουτσουρεμένα λατινικά δεν βγάζουν ακριβώς νόημα, ακόμη και για τους καλοθελητές:
«Μου είναι δύσκολο να [τον] διαβάσω ο Άρης και με τον ιωνικό [τρόπο;]».
Αλλά στους αγαπητούς γερμανομαθείς τα πράγματα είναι πιο ξεκάθαρα. Η ιστορία έχει ως εξής.
Σύμφωνα με μεταγενέστερη αναφορά, ο κάφρος Mozart κορόιδευε συχνά σε φίλους τον γνωστό βαρύτονο της εποχής Johann Nepomuk Peierl για την ιδιοσυγκρασία της φωνής του κι ένα βράδυ φρόντισε να γράψει το παραπάνω κομμάτι για να τον κάνει ρεζίλι. Έτσι, όταν ο βαρύτονος άρχισε να το τραγουδάει, το κοινό έσκασε στα γέλια ακούγοντας όχι φυσικά «lectu mihi mars», αλλά «Leck du mich im Arsch» –η σημασία θα πρέπει να σας είναι πλέον εμφανής– κι ούτε «ionicu ionicu», αλλά «cujoni cujoni» (= «όρχεις, όρχεις» ιταλιστί).
Σαν να μην έφτανε το ρεζιλίκι, σύμφωνα με την ίδια μαρτυρία, στην πίσω σελίδα βρισκόταν η παρακάτω σύνθεση, αφιερωμένη στον δυστυχή βαρύτονο:
III. Κανών σε Φα μείζονα για τέσσερεις φωνές «O du eselhafter Peierl» (Κ. 559a), 1785-7
O du eselhafter Peierl! Ω γαϊδουροκέφαλε Πάιερλ!
O du peierhalfter Esel! Ω Πάιερλ, γάιδαρε!
du bist so faul als wie ein Gaul, Είσαι τεμπέλης σαν ψωράλογο,
der weder Kopf noch Haxen hat. που δεν έχει ούτε κεφάλι ούτε πόδια.
Mit dir ist gar nichts anzufangen; Δεν έχω από πού ν’ αρχίσω με σένα·
ich seh dich noch am Galgen hangen. Σε βλέπω να ‘σαι στην κρεμάλα.
Du dummer Gaul, du bist so faul, Χαζό ψωράλογο, είσαι τόσο τεμπέλης
Du dummer Peierl bist so faul als wie ein Gaul. Χαζέ Πάιερλ, είσαι τεμπέλης σαν ψωράλογο.
O lieber Freund, ich bitte dich, Ω φίλε αγαπητέ, σε παρακαλώ,
o leck mich doch geschwind im Arsch! Ω, γλείψε μου τον κώλο γρήγορα!
Ach, lieber Freund, verzeihe mir, Αχ, φίλε αγαπητέ, συγνώμη,
den Arsch, den Arsch petschier ich dir τον κώλο, τον κώλο θα σου κοπανήσω.
Peierl! Nepomuk! Peierl! Verzeihe mir! Πάιερλ! Νέπομουκ! Πάιερλ! Συγνώμη!
IV. Κανών σε Σι ύφεση για τρεις φωνές «Leck mir den Arsch fein recht schön sauber» (Κ. 233/382d), 1782
Αφήνοντας όμως τον Peierl κατά μέρος, πάμε πίσω στον Wenzel Trnka, τον ερασιτέχνη συνθέτη του πρώτου κομματιού της λίστας. Ο Trnka, λοιπόν, είχε συνθέσει ένα κομμάτι με τίτλο «Tu sei gelosa, è vero» («Είσαι ζηλιάρα, αλήθεια»), που έμελλε, αρκετά ειρωνικά, να μείνει στην ιστορία από τη διασκευή του Mozart. Και, φυσικά, όχι με τους στίχους της επίσημης πρώτης έκδοσης:
Nichts labt mich mehr als Wein; Τίποτε δεν με ξεδιψά όπως το κρασί·
er schleicht so sacht hinein γλιστράει μέσα μου τόσο απαλά
και ούτω καθεξής, ΑΛΛΑ (πλέον δεν προκαλεί καμία έκπληξη, φαντάζομαι):
Leck mir den Arsch recht schon, Γλείψε μου τον κώλο όμορφα,
fein sauber lecke ihn, γλείψ’ τον ωραία και καθαρά.
Das ist ein fettigs Begehren, Αυτός είναι ένας λιπαρός [μου] πόθος,
nur gut mit Butter geschmiert, μόνο καλά, με βούτυρο αλειμμένος,
den das Lecken der Braten όπως το γλείψιμο του ψητού (κρέατος),
mein tagliches Tun. συνήθειά μου καθημερινή.
Drei lecken mehr als Zweie, Τρεις γλείφουν περισσότερο από δύο,
nur her, machet die Prob‘ εμπρός, λοιπόν, απλώς δοκιμάστε
und leckt, leckt, leckt. και γλείψτε, γλείψτε, γλείψτε.
Jeder leckt sein Arsch für sich! Ας γλείψει ο καθένας τον κώλο του!
Γενικά, πάντως, κοπρολογικές αναφορές δεν βρίσκει κανείς μόνο σε τραγούδια του Mozart, αλλά και σε πάμπολλες από τις επιστολές του προς μέλη της οικογένειάς του· φαίνεται επίσης πως και κάποια από αυτά, όπως η μητέρα του, Anna Maria, χρησιμοποιούσαν παρόμοιες αναφορές σε επιστολές τους. Έτσι, στο χειρόγραφο της επιστολής του Mozart προς τον πατέρα του, με ημερομηνία 26 Σεπτεμβρίου 1777, διαβάζει κανείς μεταξύ άλλων στο υστερόγραφο της μητέρας του:
adio ben mio leb gesund, αντίο, καλέ μου [ιταλ], να ‘σαι καλά
Reck den arsch zum mund. κόλλα τον κώλο σου στο στόμα.
ich winsch ein guete nacht Σου εύχομαι καληνύχτα
scheiss ins beth das Kracht χέσε στο κρεβάτι βροντερά
Με τη χρονική απόσταση των δύο αιώνων και των πρωτοφανών ιστορικών τομών που έχουν μεσολαβήσει και με την προφανή μυθοποίηση του προσώπου του ιδιοφυούς συνθέτη, είναι φυσικό να προξενούν απορία στα μάτια και τα αυτιά μας οι κοπρολογικές αναφορές αυτού του ανθρώπου με το υπέροχα παιδικό χιούμορ. Από εκεί κι έπειτα, οι αντιδράσεις μπορεί να φτάσουν και σε ακραίο σημείο.
Για παράδειγμα, όταν η Margaret Thatcher έμαθε για την κοπρολογία του Mozart κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψής της στο θέατρο για την παράσταση «Amadeus» του Peter Shaffer, ο σκηνοθέτης Peter Hall αναφέρει πως:
Δεν ήταν ευχαριστημένη. Με τον πιο δασκαλίστικο τρόπο που μπορούσε, μου έκανε μια αυστηρή παρατήρηση που ανέβασα ένα έργο που απεικόνιζε τον Mozart ως ένα κοπρολόγο διαβολάκο με αγάπη προς τις βρόμικες λέξεις. Ήταν αδιανόητο, είπε, ότι ένας άνθρωπος που έγραψε τόσο εκλεκτή και κομψή μουσική μπορούσε να είναι τόσο βωμολόχος. Της είπα πως οι επιστολές του Mozart αποδεικνύουν πως ήταν ακριβώς αυτό: είχε μια πρωτοφανώς παιδική αίσθηση του χιούμορ… «Δεν νομίζω πως ακούσατε τι σας είπα», απάντησε η πρωθυπουργός. «Δεν μπορεί να ήταν έτσι». Πρόσφερα (κι έστειλα) ένα αντίγραφο από τις επιστολές του Mozart στην Downing Street την επόμενη ημέρα. Μέχρι κι ο αρμόδιος προσωπικός της γραμματέας με ευχαρίστησε. Αλλά ήταν ανώφελο: η πρωθυπουργός είχε πει πως έκανα λάθος, άρα λάθος έκανα[1].
Κι επειδή κουράσαμε και με το κείμενο, πάμε να κλείσουμε τη λίστα μας με μία αποχαιρετιστήρια κοπρολογική σύνθεση του συνθέτη, με λίγα λατινικά, λίγα αγγλικά, λίγα γαλλικά και λίγη καθομιλουμένη γερμανική του 18ου αιώνος:
V. Κανών για τέσσερεις φωνές a cappella σε Λα μείζονα «Bona nox! bist a rechta Ochs» (Κ. 561)
Bona nox! Καληνύχτα! [λατινικά]
bist a rechta Ochs; είσαι σκέτη αγελάδα·
b[u]ona notte καληνύχτα, [ιταλικά]
liebe Lotte; αγαπητή Λόττε,
bonne nuit, καληνύχτα, [γαλλικά]
pfui, pfui; χόι, χόι,
good night, good night, καληνύχτα, καληνύχτα, [αγγλικά]
heut müßma noch weit; έχουμε ακόμη δρόμο σήμερα·
gute Nacht, gute Nacht, καληνύχτα, καληνύχτα, [γερμανικά]
scheiß ins Bett daß’ kracht; χέσε στο κρεβάτι σου βροντερά
gute Nacht, schlaf fei g’sund καληνύχτα! όνειρα γλυκά!
und reck‘ den Arsch zum Mund. και κόλλα τον κώλο σου στο στόμα!
[1] Shaffer, Peter. (1985) Preface. Amadeus: A Play. Penguin Books.
Υ.Γ. Το σύνολο της αλληλογραφίας του Mozart μπορεί να το διαβάσει κανείς ψηφιακά εδώ.
Social Links: