-Τι θα ντυθείτε φέτος;
-Πρόσφυγας ή Stormtrooper.
Ο διάλογος για το προσφυγικό είναι πολύ ιδιαίτερος, ακριβώς λόγω της πολυπλοκότητας του ζητήματος. Η επιλογή εξωφύλλου του Down Town είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστική. Το προσφυγικό είναι πολλά πράγματα, αλλά ταυτόχρονα είναι και μέρος πλέον του lifestyle. Είμαι σίγουρος ότι πολλοί από όσους φωτογραφήθηκαν στο συγκεκριμένο εξώφυλλο δεν κατάλαβαν και συνεχίζουν να μην καταλαβαίνουν γιατί έγινε τόσο μεγάλος ντόρος για μια φωτογραφία μέσω της οποίας θεωρητικά δείχνουν τη στήριξή τους στους πρόσφυγες. Και δεν μπορούν να το καταλάβουν ακριβώς γιατί είναι μέρος αυτού που λέμε lifestyle. Ζουν μέσα σε αυτό, εκφράζονται με τρόπους που αυτό επιβάλλει, η αισθητική τους ταιριάζει με αυτό που είδαν ως αποτέλεσμα.
Αυτό που χτύπησε στο μάτι των υπολοίπων όμως ήταν αντίθεση μεταξύ του κλασικό lifestyle εξωφύλλου που αυτή τη φορά συνδέθηκε με την απεικόνιση του πρόσφυγα. Το εξώφυλλο του Down Town παίζει με την πρωτοτυπική εικόνα που έχουμε ακούγοντας τη λέξη «πρόσφυγας» και η οποία συνδέεται φυσικά με την αποτύπωση του προσφυγικού του 1922 στη συλλογική μνήμη. Το μαντήλι που φορούν οι γυναίκες στα μαλλιά μπαίνει πλάι στα νεότερα μοτίβα που φτιάχνουμε για την εικόνα του πρόσφυγα που πλέον φορά πορτοκαλί σωσίβιο. Αυτή η εικόνα ξενίζει όμως όταν συγχέεται με celebrities και γίνεται φόντο μιας χαρακτηριστικής κωστοπούλειας γραμματοσειράς. Ο τρόπος στησίματος της φωτογραφίας έρχεται κατευθείαν από τη δεκαετία του ’90, τη δεκαετία της ευμάρειας και είναι αδύνατο να συνδεθεί με όσα ζούμε στην δεκαετία της κρίσης και του προσφυγικού.
Είναι ιδιαίτερα σημαντικό όμως να μείνουμε στην εικόνα που επέλεξαν οι φωτογράφοι του Down Town προκειμένου να ντύσουν πρόσφυγες τους «διάσημους Έλληνες που φωτογραφήθηκαν για να μας θυμίσουν ότι εκατομμύρια ζωές χρειάζονται τη βοήθειά μας». Οι μέχρι τώρα αρνητικές απεικονίσεις των μεταναστών εκ μέρους της πλειοψηφίας των ΜΜΕ είναι πτυχές αυτού που ο Μπουρντιέ ονόμασε «συμβολική εξουσία/βία» και ενισχύει την καθεστωτική μορφή των διακρίσεων και τον τρόπο που δομούμε τις σκόρπιες εικόνες που λαμβάνουμε καθημερινά.. Η αλλαγή του «μεταναστευτικού» σε «προσφυγικό», ωστόσο, είναι ταυτόχρονα και αλλαγή παραδείγματος. Οι αρνητικές απεικονίσεις που είχαμε τόσα χρόνια για τους μετανάστες καταρρέουν και στη θέση τους μπαίνουν οι θετικές συνδηλώσεις που έχει η έννοια «πρόσφυγας». Η ύπαρξη της διάκρισης μεταξύ των όρων «μετανάστης» και «πρόσφυγας» έχει σίγουρα βάση ως προς το διεθνές δίκαιο. Ωστόσο, σε επίπεδο επικοινωνίας και με την κατάσταση να έχει βγει εκτός ελέγχου, η επιμονή να τονιστεί αυτή η διάκριση έρχεται από μια Δεξιά που έχασε από τη μια στιγμή στην άλλη όλα όσα έχτιζε για την προώθηση της ξενοφοβικής της ρητορικής. Δεν ανησυχούν μόνον που κάποιοι μετανάστες από μη εμπόλεμες περιοχές χαρακτηρίζονται συλλήβδην πρόσφυγες, ανησυχούν κυρίως που όλο αυτό που ζούμε έχει αποκτήσει την ετικέτα του «προσφυγικού».
Έτσι, στη μάχη των λέξεων, οι ξενοφοβικές δυνάμεις της χώρας έχουν ηττηθεί προς το παρόν κατά κράτος. Η λέξη «λαθρομετανάστης» είναι πλέον πλήρως μαρκαρισμένη ως ρατσιστική και ιδιαίτερα επιθετική. Και αν αυτό είχε ήδη αρχίσει να συμβαίνει πριν το καλοκαίρι, πλέον δείχνει να ολοκληρώνεται καθώς το αντικείμενο αναφοράς αρχίζει να αποκτάει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά στον δημόσιο διάλογο: φοράει μαντήλι ή σωσίβιο και προσπαθεί να σώσει την οικογένειά του. Το -ούτως ή άλλως ανόητο- επιχείρημα του αρχικού και επομένως «σωστού» τύπου αρχίζει πλέον να ξεφτίζει και αυτό. Τα γυναικόπαιδα δεν μπορούν να εισβάλλουν, οι πρόσφυγες έχουν κάθε δικαίωμα να πάρουν άσυλο και τα κανάλια περιμένουν τους πρόσφυγες από την πρώτη στιγμή που πατούν το πόδι τους σε ελληνικό έδαφος. Καμία σημασία του προθήματος «λάθρο-» δεν μπορεί να σταθεί πλέον πέρα της πραγματικής του χρήσης: αυτής που δηλώνει αρνητική ή ρατσιστική διάθεση προς αυτόν που εισέρχεται στη χώρα.
Η θετική προδιάθεση της, ας την πούμε, σιωπηρής πλειοψηφίας προς τους πρόσφυγες συνδέεται άμεσα, λοιπόν, με την επιλογή της απεικόνισης των τελευταίων. Οι φωτογράφοι στα νησιά και στην Ειδομένη επιλέγουν να απεικονίσουν το προσωπικό δράμα των ανθρώπων. Οι ανταποκρίσεις των καναλιών χτίζονται συνήθως με πορτρέτα -κυρίως παιδιών και γυναικών- και όχι με εικόνες από ψηλά. Η λέξη «πρόσφυγας» είναι μια λέξη με τέτοιες συνδηλώσεις που τονίζει την προσωπική ιστορία των ανθρώπων που έρχονται στην Ελλάδα. Την ιστορία που ζήσαμε μέσα από τις αφηγήσεις των γιαγιάδων μας ή μέσα από την Αιολική Γη του Βενέζη. Σε τρίτο επίπεδο, ο τρόπος εισαγωγής του διαλόγου για το προσφυγικό έγινε σαν μέρος μιας «γραμμικής αφήγησης»: πρώτα μάθαμε για τη χαώδη κατάσταση στη Συρία μέσω του εξωτερικού δελτίου και μετά είδαμε στα σύνορά μας τους ανθρώπους που προσπαθούν να ξεφύγουν από την κατάσταση αυτή.
Με τον τρόπο αυτό, όλο αυτό το πρωτόγνωρο πράγμα αποκτά μια στέρεη μορφή: ταλαιπωρημένοι άνθρωποι αφήνουν τις παλιές ζωές τους, την πατρίδα τους και ζητούν τη βοήθειά μας για να πάνε μετά στην ευχή του θεού (λέγε με Σουηδία, Γερμανία, κτλ). Και αυτή η σχηματοποίηση του προσφυγικού μπορεί να βοηθάει στο να δραστηριοποιούνται πολλοί άνθρωποι, σε τέτοιο βαθμό μάλιστα που κάποιοι να προσπαθούν να το εκμεταλλευτούν για την αυτοπροβολή τους αλλά ταυτόχρονα ενέχει πολλούς κινδύνους και αφήνει μια εντύπωση παροδικής στάσης.
H πρώτη εικόνα στην αναζήτηση google για το λήμμα ”πρόσφυγας”.
Δεν θα αργήσει η στιγμή που οι πρόσφυγες θα αντιληφθούν τον εγκλωβισμό τους και θα αρχίσουν να διεκδικούν πράγματα. Και αυτή τους η διεκδίκηση θα κάνει την εικόνα του αδύναμου συνανθρώπου που ζητάει τη βοήθειά μας να καταρρεύσει άμεσα. Με τις πρώτες εικόνες προσφύγων που δεν θα τείνουν απλώς το χέρι για βοήθεια, που δεν θα κλαίνε για όσα έχασαν και που δεν θα φιλούν τους παππούδες που τους φιλοξενούν στα σπίτια τους αλλά που θα διεκδικούν δυναμικά να ρίξουν τους φράχτες ή να πιέσουν την ελληνική κυβέρνηση ή εντέλει να βρουν κάποια αξιοπρεπή δουλειά τα πάντα μπορεί να αλλάξουν. Άλλωστε, η ανθρωπιά και το «φιλότιμο» είναι ένας τρόπος αντιμετώπισης του προσφυγικού που έχει ως προϋπόθεση πολλά και πολύ συγκεκριμένα χαρακτηριστικά των πληθυσμών που υποδεχόμαστε (γυναικόπαιδα, πρώην μεσοαστοί-«δικοί» μας άνθρωποι που θέλουν να φύγουν από την Ελλάδα) και ταυτόχρονα δημιουργούν απαιτήσεις στην πλευρά όσων επιδεικνύουν την ανθρωπιά. Εγώ σε βοήθησα, εσύ μου χρωστάς.
Έχοντας, λοιπόν, ως δεδομένο ότι πολλοί πρόσφυγες θα εγκλωβιστούν στην Ελλάδα πρέπει να προετοιμαστούμε και για την επόμενη μέρα. Καμιά ανθρωπιά δεν αρκεί αν δεν πολεμηθεί η ισλαμοφοβία, κανένα «φιλότιμο» δεν θα μείνει όρθιο αν δεν σταματήσει η πολυπολιτισμικότητα να λογίζεται ως δυστοπία, καμία ευαισθητοποίηση δεν έχει νόημα αν δεν συνδεθεί με την ανοχή στη διαφορετικότητα. Δεν μπορείς να δηλώνεις «ευαισθητοποιημένος» απέναντι στους ανθρώπους που έρχονται εδώ όταν ταυτόχρονα τους συνδέεις με τους τζιχαντιστές και με δήθεν «θρησκείες του μίσους».
H πρώτη εικόνα στην αναζήτηση google για το λήμμα ”λαθρομετανάστης”.
Για τις δύσκολες μέρες που έρχονται πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι και σίγουροι ότι η χάραξη πολιτικής για την ομαλή εγκατάσταση των προσφύγων στην Ευρώπη δεν θα μπορεί να γίνεται για πάντα με συγκινησιακά κείμενα και με πορτρέτα μικρών παιδιών όσο χρήσιμα και αν ήταν αυτά μέχρι τώρα. Λέμε συχνά ότι αυτοί που έρχονται καθημερινά εδώ είναι άνθρωποι και εμείς ως άνθρωποι δεν μπορούμε να τους αφήσουμε στο έλεος των κυμάτων, της πείνας και της λάσπης. Σύντομα όμως οι άνθρωποι θα γίνουν και κοινωνικές ομάδες. Και τότε είναι που θα παιχτεί το δεύτερο μεγάλο στοίχημα για όλους.
Μέχρι τότε μπορούμε να νιώθουμε χαρούμενοι που γύρω μας υπάρχει και αυτός ο ανθρωπότυπος:
Social Links: