Στο Βερολίνο του 2000, στο πλαίσιο του τέταρτου FuckParade (του φεστιβάλ techno που αναπτύχθηκε ως αντίδραση στην εμπορευματοποίηση του γνωστού Love Parade), ο φακός του video artist Matthias Fritsch κατέγραψε ένα άκρως περίεργο τετράλεπτο βίντεο, όπου το ματάκι της κάμερας τρύπωνε ως εξωτερικός παρατηρητής σε ένα στιγμιότυπο δημόσιο, στο οποίο όμως οι δράσεις των συμμετεχόντων χαρακτηρίζονταν από συναισθηματική ένταση και υποδήλωναν στενή οικειότητα μεταξύ τους.
Μία κοπέλα, το πρόσωπο της οποίας δεν διακρίνεται, χορεύει techno, όταν ξαφνικά ένας άγνωστος πέφτει πάνω της. Με το που πάει να φύγει, ένας στερεοτυπικά μυώδης τύπος με κρεμασμένο στον λαιμό του ένα σφυρί του Θορ τον αρπάζει, τον τραμπουκίζει και τον απομακρύνει, πριν του προσφερθεί ένα μπουκάλι νερό και αρχίσει να κοπανιέται με μοναδική επιδεξιότητα υπό τους υπνωτικούς ήχους της techno.
Το βίντεο έφερε τον τίτλο «Kneecam No. 1» και έθετε προγραμματικά το ερώτημα του κατά πόσο ήταν σκηνοθετημένο ένα τέτοιο σκηνικό. Σημαντικό ήταν επίσης ότι εντασσόταν σε μια σειρά βίντεο που κατέγραφαν περιστατικά της καθημερινής αστικής ζωής –δεν ήταν (μόνο) μια τυχαία λήψη ενός άκυρου που βρέθηκε τη σωστή στιγμή στο σωστό σημείο.
Για έξι ολόκληρα χρόνια, το βίντεο λίμναζε στο διαδίκτυο, ώσπου μια μέρα οι αλχημείες τριών υπαλλήλων του PayPal έφεραν στον κόσμο τον Σωλήνα (YouTube). Εκεί το ανέβασε και ο Matthias στα 2006, ξετυλίγοντας το κουβάρι της ιστορίας μας:
Το τι ακολούθησε θα μπορούσε να είναι ο ορισμός του ρήματος «εξοκέλλω» στο λεξικό: μέσα σε ένα χρόνο είχε εξαπλωθεί σε κάθε αραχνιασμένη γωνιά του ίντερνετ, γέννησε χιλιάδες παρωδίες και μιμήσεις, κατέληξε να είναι ένα από τα πλέον γνωστά memes, κατάφερε ακόμη και να ανυψωθεί πιο πάνω από τη διαδικτυακή στρατόσφαιρα με πράγματα όπως αυτό εδώ:
Και κάπου εδώ αρχίζει το πλοτ τουίστ. Με το που πέρασε τα 4 εκατ. views στον Σωλήνα, ο Fritsch άρχισε να παίρνει και τα πρώτα του χρήματα· χρήματα είχαν προλάβει να αποσπάσουν και όσοι φρόντισαν να φτάσει τα τόσα εκατομμύρια views, αναδημοσιεύοντάς το παντού: από πορνογραφικά σάιτ της Κεντρικής Αμερικής και άλλα, πιο κεντρικά (Digg, break.com), μέχρι τον βόθρο του 4chan και την Encyclopedia Dramatica. Με την κατάσταση να έχει ξεφύγει εκτός ελέγχου και το ίντερνετ να έχει πλημμυρίσει με παντός είδους παράγωγα του Techno Viking, φτάνουμε στο έτος 2009 και ένα μέιλ από τον ανώνυμο πρωταγωνιστή του βίντεο, στο οποίο ζητούσε από τον Fritsch να δώσει τέλος σε κάθε αναπαραγωγή βίντεο, gifs ή καλλιτεχνικής εγκατάστασης όπου εμφανιζόταν ο ίδιος. Μετά το μέιλ, ο ίδιος ο Fritsch δηλώνει πως σταμάτησε να δέχεται λεφτά από τον Σωλήνα· ήταν όμως πολύ αργά για να εκπληρωθεί πλήρως το αίτημα του Techno Viking.
Κι έτσι, όσο ο ιός του Techno Viking συνέχιζε να αναπαράγεται ακατάπαυστα στα απανταχού μιμάδικα και κανάλια του Σωλήνα, η υπόθεση κατέληγε στην αναπόφευκτη οδό των δικαστηρίων. Η εκδίκαση της υπόθεσης ξεκίνησε το 2013 και μέχρι τον Ιούνιο του ίδιου έτους είχε παρθεί η τελική απόφαση: ο Fritsch κρινόταν ένοχος, λόγω παραβίασης δικαιωμάτων προσωπικότητας και συγκεκριμένα της εικόνας, ενώ υποχρεούταν να καταβάλει το ποσό των 13.000€ ως αποζημίωση στον ανώνυμο Techno Viking, συν άλλα 10.000€ για έξοδα δικαστηρίων.
Ο δημιουργός του «Kneecam No. 1», του βίντεο από το οποίο ξεπήδησε το meme του Techno Viking, Matthias Fritsch
Εν ολίγοις, ένας τύπος που τύχαινε να ασχολείται επαγγελματικά με οπτικές τέχνες έτυχε να τραβήξει σε προγιουτιουμπικές εποχές ένα βίντεο που έτυχε να κατακτήσει το ίντερνετς· κι ενώ απέφυγε να εκμεταλλευτεί στο έπακρο τις οικονομικές δυνατότητες που του άνοιγε αυτή η σειρά ευτυχών συγκυριών, έτυχε να πέσει και σε έναν ακραία τρου τύπο που δεν έδινε καν σημασία στη θετική δημοσιότητα που είχε αποκτήσει η εικόνα του, αλλά έριξε τη μήνυση με την ίδια επιβολή με την οποία απομάκρυνε το 2000 έναν άλλον τύπο που έπεφτε πάνω σε μια κοπέλα που χόρευε στο δρόμο. Ως αποτέλεσμα, ένας ήσσων video artist τύχαινε να μπει τελικά μέσα οικονομικά, 13 χρόνια μετά από ένα βίντεο που είχε γυρίσει σε μια εποχή χωρίς social media και εν γένει τόσο εκδημοκρατισμένο ίντερνετς.
Χρεωμένος μέχρι το μεδούλι, κατέφυγε στο crowdfunding για το γύρισμα ενός ντοκιμαντέρ που διηγείται την ιστορία του Techno Viking και βγήκε μόλις πέρσι σε κυκλοφορία. Το ντοκιμαντέρ με τίτλο «The Story of Technoviking» τύχαινε να προβάλλεται στο πλαίσιο του Διεθνούς Φεστιβάλ Ψηφιακών Τεχνών της Ελλάδας το προηγούμενο σαββατοκύριακο, παρουσία του ίδιου του Matthias Fritsch, που συμμετείχε μετά την προβολή σε συζήτηση με το κοινό.
Τα ερωτήματα που τίθενται με άξονα την ιστορία της γέννησης και διάδοσης του συγκεκριμένου meme είναι πάμπολλα· ας ξεχωρίσουμε κάποια βασικά. Εκτός αυστηρών όρων δικαίου –που με τη σειρά του καθορίζεται βάσει νόμων προ εποχών διαδικτύου–, δεν υπάρχει ξεκάθαρη απάντηση για το ποιος εντέλει θεωρείται θύμα στη συγκεκριμένη υπόθεση, ιδίως από τη στιγμή που η βασική προώθηση και οικονομική εκμετάλλευση στην όλη υπόθεση δεν έχει πραγματοποιηθεί εκ μέρους του ίδιου του δημιουργού του «Kneecam No. 1», του Matthias Fritsch.
Με όρους πρόθεσης, συν τοις άλλοις, έχει σημασία πώς αντιμετωπίζεται αυτό το βίντεο: η αρχική του ειλικρινής, όπως είδαμε, καλλιτεχνική στόχευση δεν αναγνωρίστηκε στα δικαστήρια, όπου θεωρήθηκε ως μια απλή καταγραφή. Ακόμη κι αν την παρακάμψουμε όμως, το γεγονός ότι δεν αναγνωρίζεται η ελάχιστη καλλιτεχνική αξία σε ένα βίντεο, όπως το συγκεκριμένο, μαρτυρεί την τεράστια αμηχανία ενός παραδοσιακού συστήματος απέναντι σε έναν ολόκληρο πολιτισμό που αναπτύσσεται στον παράλληλο κόσμο του διαδικτύου, αμηχανία που με τη σειρά της εγκυμονεί κινδύνους για το μέλλον της ιδιωτικότητας, αλλά και της ελευθερίας της έκφρασης, όσο το καθεστώς του virality δύναται να αφαιρέσει τον έλεγχο μιας δημοσίευσης από τον εκάστοτε δημιουργό ή uploader. Κι αν δεχτούμε, πάλι, ότι υπάρχει ένας μηχανισμός για το virality –ή ιϊκότητα, αν προτιμάτε–, οι συνέπειες που θα μπορούσε να έχει –ή και ήδη έχει– η εξοικείωση με αυτόν και εντέλει η υιοθέτηση της λογικής του από τον κόσμο της αγοράς είναι ένας άλλος κίνδυνος, σημάδια του οποίου ήδη είναι ορατά, αναφορικά λ.χ. με τη διάδοση ψευδών πληροφοριών.
Αλλά πριν καταλήξουμε να αναρωτιόμαστε σε τι κόσμο θα φέρουμε τα παιδιά μας, Νίκο Τσιαμτσίκα, μένει να αναγνωρίσουμε και τη σημασία του βασικού θετικού της όλης ιστορίας: το ότι δηλαδή στο υπερπραγματικό περιβάλλον του διαδικτύου αναπτύσσεται ένας πολιτισμός με εξαιρετικά δημιουργικές δυνατότητες, που διέπεται από δικές του ξεχωριστές νόρμες και πετυχαίνει καθημερινά τη θραύση των ειδολογικών ορίων όλων όσων καταλήγουν σε συγκεκριμένα κουτάκια με βάση προδιαδικτυακά εργαλεία ανάγνωσης.
Social Links: