Cover photo: SOOC
Ο Φίλης είναι «τόφαλος και κακόγουστος». H γυναίκα του πρωθυπουργού «δείχνει την ποιότητά της μέσω των κακόγουστων ενδυματολογικών επιλογών της». H Κεφαλογιάννη «τράβηξε πάλι τα βλέμματα με το ντεκολτέ της». O Βαρουφάκης «είναι ανίκανος επειδή αποφεύγει τα κουστούμια και φορά φανταχτερά πουκάμισα».
Στην εποχή της μέγιστης σημασίας του φαίνεσθαι, στην εποχή του κυνηγιού μιας «υγιούς ζωής», μέσω της κατανάλωσης εκγύμνασης και αυστηρής συμμόρφωσης με τη νόρμα του «φυσιολογικού σώματος», το κορμί και τα ρούχα μας αποτελούν παράγωγα και της πολιτικής μας ιδεολογίας.
Στον συλλογικό τόμο Dress and Ideology, η Shoshana-Rose Marzel αναφέρει ότι οι ενδυματολογικές επιλογές αντανακλούν και αναπαράγουν την κυρίαρχη ιδεολογία, η οποία υποδεικνύει τι πρέπει να φοράμε και πότε πρέπει να το φοράμε. Ειδικότερα, οι ερευνητές παρατήρησαν ότι η μεταστροφή στη «μόδα», ως κάτι που προκρίνεται ως «πρωτότυπο» και «καινοτόμο» αποτελεί κατάκτηση της Δύσης και των αξιών του ανθρωπισμού: το ντύσιμο αντανακλά και (ανα)παράγει την γέννηση ενός νέου ανθρώπου, αυτού που έχει βούληση, επιλέγει αυτή/-ός τι θα φορέσει και έτσι αντανακλά την αυτονομία του και μέσω των ενδυματολογικών του επιλογών. «Χαρακτηριστικό παράδειγμα», συνεχίζει η Marzel, «αποτέλεσαν τόσο τα φεμινιστικά κινήματα, η Γαλλική Επανάσταση, αλλά και η κομμουνιστική Κίνα». Τα δύο πρώτα τόνισαν την ανάγκη της διαφοροποίησης από τις κατεστημένες ενδυματολογικές νόρμες προκειμένου να τονίσουν την πρωτοτυπία και τη σπουδαιότητα της επιλογής ενώ στο άλλο άκρο βρέθηκε η κομμουνιστική Κίνα: η ομοιομορφία των ρούχων των εργατών συμβόλιζαν τη σταθερότητα, την ισότητα και την αλληλεγγύη.
Η γέννηση της μόδας στη Δύση (αν και άλλοι ερευνητές εντοπίζουν αυτό που ορίζουμε ως μόδα-τάση και σε ανατολικά περιβάλλοντα, όπως αυτό της Κίνας και της Ιαπωνίας) αποτέλεσε αντανάκλαση του ατομικισμού και της ανθρωποκεντρικής προσέγγισης. Έχοντας ως βάση τα ενδιαφέροντα συμπεράσματα του συλλογικού τόμου, αξίζει εδώ να θυμηθούμε το ερώτημα του Ντυρκχάιμ, ο οποίος απορούσε στις αρχές του 20ου αιώνα: «πώς είναι δυνατόν το άτομο που επιδιώκει να μεγιστοποιεί την αυτονομία του να εξαρτάται ολοένα και περισσότερο από την κοινωνία στην οποία ανήκει;»
Ας θυμηθούμε επίσης τον Κόλιν Κράουτς και το σημαντικό του έργο Μεταδημοκρατία: Ο Κράουτς τονίζει μεταξύ άλλων ότι η πολιτική σήμερα ασκείται περισσότερο σε ζητήματα εμφανίσεων και παρουσι(αστικ)ών, παρά σε ζητήματα που αφορούν τον ανταγωνισμό πολιτικών ιδεών. Έτσι, η καλλιέργεια του προφίλ του Μπάρακ Ομπάμα βασίζεται στην προβολή των καθημερινών του στιγμών, ενώ την ίδια στιγμή ο ίδιος και η σύζυγός του είναι πάντοτε προσεκτικά ντυμένοι, ακολουθώντας τις επιταγές της μόδας. Εδώ ακριβώς βρίσκεται και το κυρίαρχα οξύμωρο της ατομικιστικής εποχής: ένας πολιτικός θα πρέπει να προβάλλει την αυτονομία του και την αποτελεσματικότητα του μέσω της εμφάνισης του, μόνο και μόνο όταν η εμφάνισή του αυτή συμμορφώνεται με τις επιταγές της κυρίαρχης μόδας. Με άλλα λόγια, φαντάζει αποτελεσματικά διαφορετικός, όσο ακολουθεί τους κανόνες συμμόρφωσης που ορίζουν τη διαφορετικότητα.
Στη χώρα μας, η άνοδος της κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ και των ΑΝΕΛ στην εξουσία εμφανίστηκε ως αντιπρόταση πολιτικής, η οποία αντικατοπτρίστηκε και στις ενδυματολογικές επιλογές: ο πρωθυπουργός καθιέρωσε την εμφάνιση χωρίς γραβάτα, ενώ ο πρώην αλλά και ο νυν υπουργός οικονομικών την αποφεύγουν επιδεικτικά, αποκλίνοντας από την νόρμα του white-collar man (του ανθρώπου που εργάζεται κυρίως σε μεγάλες επιχειρήσεις, φορώντας πάντοτε κουστούμι, λευκό πουκάμισο και γραβάτα).
Η ενδυματολογική αντιπρόταση του ΣΥΡΙΖΑ έφερε και τις αναμενόμενες ψυχολογιοποιητικές αντιδράσεις από τους πολιτικούς του αντιπάλους, οι οποίοι εδράζονται κυρίως στον συντηρητικό χώρο: Η απομάκρυνση από την ενδυματολογική νόρμα χαρακτηρίστηκε ως αιτία πολιτικής αναποτελεσματικότητας και «καθόλου τυχαία επιλογή άξεστων, κακόγουστων και επικίνδυνων για την εξουσία ανθρώπων». Παράλληλα, η κριτική για τον υπουργό παιδείας εστίασε και στο σωματικό του βάρος. Η περίπτωση Φίλη θύμισε πολύ την περίπτωση της υπουργού υγείας του Βελγίου, Maggie Celine Louise De Block, η οποία δέχτηκε δριμύτατη κριτική για το γεγονός ότι θεωρείται υπέρβαρη και κατ’ επέκταση υιοθετήθηκε η υπόθεση ότι το σωματικό της βάρος την καθιστά ανίκανη για άσκηση παρεμβάσεων υπέρ της διασφάλισης της δημόσιας υγείας.
Έτσι, λοιπόν, η ενδυματολογική οπτική και η σωματική εμφάνιση αποτελεί ένα σύγχρονο ιδεολογικό πεδίο συγκρούσεων, στο οποίο οι πολιτικές απόψεις παίρνουν κυρίως αισθητική μορφή. Τούτη όμως η μετατόπιση του ενδιαφέροντος για το φαίνεσθαι αποδυναμώνει περαιτέρω την εστίαση στα ουσιαστικά πολιτικά ζητήματα και τον κατεξοχήν συγκρουσιακό πολιτικό διάλογο.
Επιπρόσθετα, η αισθητικοποίηση ενεργοποιεί πολιτισμικές νόρμες, οι οποίες διαμορφώνονται σε συγκεκριμένα πλαίσια. Έτσι, φτάνουμε στο σημείο να θεωρούμε ότι μόνο μέσω συγκεκριμένων ενδυματολογικών επιλογών μπορούμε να αποδείξουμε την ικανότητα μας σε ένα πεδίο και αυτό ισχύει για κάθε άνθρωπο επί γης. Κάπως έτσι, η γραβάτα εξηγεί την πολιτική αποτελεσματικότητα, το αποδεκτό, συνήθως συντηρητικό και κάπως ακριβό, αλλά εναρμονισμένο με την τρέχουσα τάση της μόδας φόρεμα, εξηγεί την «ωριμότητα και την αποφασιστικότητα» μιας γυναίκας. Παράλληλα, το σωματικό βάρος, κυρίως των γυναικών και δευτερευόντως των ανδρών, συνδέεται άμεσα με την ικανότητα αυτοελέγχου. Ισχύει βεβαίως και το αντίστροφο: η απόρριψη του συμβατικού ντυσίματος αποτελεί τη βάση για τη «ρήξη με το συντηρητικό παρελθόν» και η άρνηση των ενδυματολογικών κανόνων ανα-γεννά ένα νέο πολιτικό ον, το οποίο χρειάζεται να προκαλέσει ρήξη με καθετί που αντικατοπτρίζει το παλαιό.
Ανάμεσα σε αυτές τις δύο ιδεολογικές τάσεις, έχοντας κατά νου την απόπειρα επιβολής ενός και μόνο πολιτικού μοντέλου διακυβέρνησης, αυτού της κυριαρχίας της αγοράς, η προσοχή του πληθυσμού στρέφεται ολοένα και πιο συστηματικά σε ζητήματα, τα οποία απέχουν από τις πολιτικές πράξεις. Βρισκόμαστε με άλλα λόγια σε μία εποχή κυριαρχίας του περιτυλίγματος. Κάπως έτσι, ένας λεκές σπέρματος σε ένα φόρεμα αποτέλεσε το κυρίαρχο ζήτημα για πολιτική συζήτηση την εποχή της προεδρίας Κλίντον και κάπως έτσι η συζήτηση για την πολιτική στην Ελλάδα διεξάγεται μέσω των φωτογραφιών που διακινούνται μέσα από τις συνεδριάσεις της Βουλής. Η κυριαρχία της εικόνας αντιστρέφει έτσι και την παροιμία: σήμερα, τα ράσα και τα κιλά είναι αυτά που κάνουν τον παπά. Σήμερα, μοιάζει να μην έχει σημασία αν η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ εφαρμόζει νεοφιλελεύθερη πολιτική, η οποία δεν διαφέρει και τόσο από τις προηγούμενες κυβερνήσεις. Αντιθέτως, μοιάζει να έχει μεγαλύτερη σημασία ότι στην εξουσία υπάρχουν άτομα που δεν ακολουθούν αυστηρούς ενδυματολογικούς κανόνες και δεν προσέχουν τη διατροφή τους ή ενδεχομένως αντιμετωπίζουν προβλήματα τα οποία έχουν ως αποτέλεσμα την απορρύθμιση του σωματικού τους βάρους.
Ας μην ξεχνάμε ότι η εποχή της μίας και μόνης επιλογής διακυβέρνησης, αυτής της κυριαρχίας των τεχνοκρατών, καλλιεργεί την αποτροπή της ενασχόλησης των πολιτών με τα κοινά και προσπαθεί να επιβάλλει την ανεξέταστη από τους πολίτες απασχόλησης των τεχνοκρατών με αυτά. Ο ενδυματολογικός κώδικας, αυστηρά ορισμένος από το ιστορικό πλαίσιο της εποχής, διαδραματίζει και πάλι τον επιδραστικό του ρόλο σε αυτήν την ιδεολογική διαδικασία και εμφανίζεται άκρως αποτελεσματικός στο να διαβρώνει ή να ενδυναμώνει την πολιτική ατζέντα.
Social Links: