Το οπτικό υλικό για τον πεντάχρονο Ομράν έχει μια δυναμική που είναι δύσκολο να αγνοηθεί. Απόδειξη αυτού είναι πως κυκλοφόρησε ταχύτατα και προκάλεσε την παραγωγή κειμένων ενσυναίσθησης για την οδύνη του άλλου, ακόμα και από πηγές με περιεχόμενο ξεκάθαρα σκεπτικιστικό προς την υποδοχή των προσφύγων[1].
Το πρωτογενές υλικό για μια στιγμή φαντάζει αυτόνομο, μακριά από τις συνθήκες όπου παρήχθη. Μια εικόνα «σκηνοθετημένη», έτσι ώστε με απόλυτη οικονομία να εκφράζει το παράλογο του πολέμου για τα εμπλεκόμενα παιδιά. Ο Ομράν είναι σαστισμένος και παραλυμένος. Βουτηγμένος στη σκόνη, σκουπίζει το αίμα των χεριών του στο κάθισμα. Εικονογραφεί φοβερά –άθελά του– το φευγαλέο πέρασμα από την ασφάλεια στη διακινδύνευση, που δεν αφήνει περιθώριο κάποιας σκέψης. Απλώς κάθεται εκεί και περιμένει.
Και εκεί κάπως η οπτικοποίηση του τραυματισμένου αυτού σώματος φλερτάρει με τον μιντιακό λόγο όλων μας που ντύνουμε την εικόνα αυτή.
Γρήγορα κάποιοι θα διαπιστώσουν πως η εικόνα αυτή έχει ηθικές συνέπειες. Δεσμεύει σε δράση. Ανακινεί την σκέψη. Η διακίνηση της φωτογραφίας φορτώνεται με την ελπίδα να «ξυπνήσει συνειδήσεις στα κέντρα λήψης των αποφάσεων». Εγκαλεί τους ηθικούς αυτουργούς που δεν είναι άλλοι από το σύνολο του δυτικού κόσμου («το βλέμμα του μικρού παιδιού που μας στοιχειώνει όλους»). Συμβολοποιεί την κατάντια του πολέμου («Όλη η φρίκη του πολέμου της Συρίας αποτυπωμένη στην εικόνα του πεντάχρονου Ομράν Ντακνίς στο πίσω μέρος ενός ασθενοφόρου»).
Η οπτικοποίηση της οδύνης σπρώχνει ακόμα και την ακαδημαϊκή συζήτηση παραπέρα. Επαναφέρει το επιχείρημα για τη συναισθηματική κόπωση του κοινού από την κατανάλωση υλικού που αφηγηματοποιεί τη βία[2], αλλά αναγνωρίζει στον αντίποδα τον πλούτο που προσφέρει η ορατότητα για αφανή υποκείμενα, όπως είναι οι μετανάστες, οι πρόσφυγες ή τα θύματα του πολέμου[3].
Την ίδια στιγμή όμως που οι φακοί μας εστιάζουν και οικειοποιούνται τα σώματα των Ομράν και Αϊλάν, τα περικλείουν και τα αποκλείουν παράλληλα, τα τοποθετούν «ούτε στο μέσα, ούτε στο έξω[4]». Η κοντινή σε εμάς παιδικότητα, ως ο φαντασιακός τόπος της αυθεντικότητας και του μη ορθολογικού, συνυπάρχει με τη μακρινή σκόνη και στάχτη που κάθεται πάνω στον Ομράν.
Σημειώσεις – Παραπομπές
[1] Αναφέρομαι στην ηλεκτρονική σελίδα της εφημερίδας «Το Βήμα» που ανάμεσα στις εφτά πρώτες ειδήσεις της αρχικής σελίδας φιλοξενεί άρθρο με τίτλο «Το αγόρι στο ασθενοφόρο σύμβολο του πολέμου στη Συρία». H καθημερινή εφημερίδα του ίδιου δημοσιογραφικού οργανισμού, ωστόσο, μιλούσε λίγες μέρες πριν για τους πρόσφυγες που «ξαναέρχονται».
[2] Νίκος Μουζέλης «Οι απομακρυσμένες συμφορές στην τηλεόραση» στο Λίλυ Χουλιαράκη, Το θέαμα της οδύνης, Ηράκλειο 2012, ΠΕΚ, σελ. 13
[3] Πηνελόπη Παπαηλιά, «Η βία της οπτικοποίησης» στο Ελληνικά Παράδοξα: Πατρωνία, Κοινωνία των Πολιτών και Βία, Κατερίνα Ροζάκου, Ελένη Γκαρά (επιμ), Αθήνα 2013, Αλεξάνδρεια, σελ.455
[4] Αθηνά Αθανασίου, Ζωή στο όριο: δοκίμια για το σώμα, το φύλο και τη βιοπολιτική Αθήνα 2007, Εκκρεμές, στο Παπαηλιού, ο.π., σελ. 457-458
Social Links: