Ο σοσιαλμιντιακός θάνατος ενός δικτάτορα

Για κάποιες ώρες του σαββατιάτικου απογεύματος ήμασταν μέσα σε μια περίεργη κατάσταση. Τελικά πέθανε ο Παττακός; Με μια μόνο δημοσίευση από ένα περιφερειακό σάιτ και κάποιες σποραδικές αναδημοσιεύσεις που ανεβοκατέβαιναν σε άλλα πιο κεντρικά σάιτ, ο θάνατος του δικτάτορα υπήρξε για πολλή ώρα στη σφαίρα του ανεπιβεβαίωτου. Για κάποια στιγμή μάλιστα οι πάντες νόμιζαν ότι επρόκειτο για ακόμη ένα hoax. Και όμως. Ο δικτάτορας πέθανε. Δεν ελευθερώθηκε κανείς.

 

 

Δεν μπορώ να πω ότι ένιωσα οποιοδήποτε συναίσθημα για τον θάνατο του Παττακού. Σίγουρα δεν λυπήθηκα, αλλά ταυτόχρονα δεν είχα και κανέναν λόγο να χαρώ. Ίσως το μόνο που ένιωσα τελικά να ήταν αυτό το περίγραμμα συναισθήματος που νιώθει κανείς όταν καταλαβαίνει το τζέρτζελο που επίκειται. Αυτό που σου χαράσσει στο πρόσωπό σου το χαμόγελο της ικανοποίησης, ίσως λόγω της συμμετοχής σου στη μεγάλη κοινότητα εκείνων που μαθαίνουν ένα νέο. Ίσως γιατί ετοιμάζεται να ζήσει ένα live show με post και counter-post που θα αφορούν τον Παττακό, τις δικτατορίες, τον θάνατο, τον Πανσερραϊκό.

Ο σχολιασμός του θανάτου του δικτάτορα είχε πάντως το τελείως αναμενόμενο στυλ. Υπήρξαν εκείνοι που άρχισαν από νωρίς το ξέπλυμα, είτε τονίζοντας την αξιοσύνη του δικτάτορα ως στρατιωτικού είτε διαβάζοντας τις πολιτικές του πράξεις ως υπερβολές που έδωσαν το δικαίωμα στην αριστερά να έρθει να κυβερνήσει. Κάποιοι τον ύμνησαν, ενώ πολλοί ήταν εκείνοι που πανηγύρισαν κατά την τελική επιβεβαίωση της είδησης που κυκλοφορούσε όλο το απόγευμα.

Υπάρχει όμως έστω ένας πρακτικός λόγος να πανηγυρίζεις για τον θάνατο ενός ξεπεσμένου δικτάτορα που πέθανε από φυσικά αίτια στα 104; Πράγματι, δεν μου έρχεται ούτε ένας. Ο υπέργηρος Παττακός δεν είχε καμία εξουσία και καμία επιρροή πλέον. Η οποιαδήποτε ανάμειξή του στην πολιτική τελείωσε επίσημα πριν 4 δεκαετίες. Όσοι συγκινούνται από τις πράξεις του, θα συνεχίσουν να συγκινούνται και μετά τον θάνατό του. Κατά μια πολύ στενή ματιά, ο θάνατός του (ιδωμένος ως ειδησεογραφικό γεγονός) δεν επηρεάζει στο ελάχιστο την υφιστάμενη πολιτική κατάσταση.

Ξεχνώντας τους πρακτικούς λόγους, θα μπορούσε κανείς να αναγάγει τη χαρά για το τέλος του υπέργηρου δικτάτορα σε στιβαρές προνεοτερικές αντιλήψεις για την υφή του φυσικού θανάτου ως τιμωρία. Ο θάνατος ήρθε ως θετική απόκριση στις επικλήσεις όσων υπέφεραν από τα χέρια του Παττακού ή καλύτερα από τα χέρια εκείνων που υπάκουγαν στον Παττακό. Άλλωστε, η σχέση του ηγεμόνα με τον θάνατο είναι πάντα καθοριστική. Αυτός που είχε εξουσία πάνω στη ζωή και τον θάνατο τώρα πλέον είναι νεκρός. Στήνεται πάνω σε αυτή τη συσχέτιση η φαντασιακή σχέση του σύγχρονου ανθρώπου με τις πραγματικές συνθήκες κάτω από τις οποίες επήλθε ένας θάνατος από φυσική αιτία. Ο θάνατος του δικτάτορα νοηματοδοτείται, ξεφεύγει από τη φυσική του υπόσταση και γίνεται χέρι κάποιου αόριστου όντος, μιας δικαιοσύνης που επιφέρει και πάλι την κανονικότητα. Όπως υπογραμμίζει και ο Ariès, στο «συλλογικό ασυνείδητο ο θάνατος δεν αποτελεί βιολογικό γεγονός αλλά συνδέεται άμεσα με το προπατορικό αμάρτημα, με το Κακό».

 

 

Στο πολύ γνωστό ποίημα «Επί ασπαλάθων», γραμμένο το 1971, ο Σεφέρης, καθισμένος στο Σούνιο, βλέποντας αυτούς τους θάμνους θυμάται το χωρίο του Πλάτωνα που αναφέρεται στον Αρδιαίο, τύραννο σε κάποια πόλη της Παμφυλίας που πλήρωνε όλα όσα έκανε κατά τη διάρκεια της ζωής του. Και τα πλήρωνε μετά θάνατον. Στον Άδη. «Έτσι στον κάτω κόσμο πλέρωνε τα κρίματά του ο Παμφύλιος Αρδιαίος ο πανάθλιος Τύραννος», γράφει ο Σεφέρης που 45 χρόνια πριν, δηλώνοντας εμφανώς με αυτό το ποίημα την προσμονή του για τη βίαιη τιμωρία των δικτατόρων. Προχθές πέθανε και ο τελευταίος από αυτούς.

Και δεν ξέρω αν αυτή τη στιγμή είναι σε κάποιο καζάνι της κόλασης ή αν τον σέρνουν πάνω σε ασπαλάθους οι φρουροί του Άδη, όπως τα σκέφτηκε ο Πλάτωνας και τα εικονοποίησε ο Σεφέρης. Ξέρω όμως ότι ο Παττακός πέθανε με τον ακριβώς αντίθετο τρόπο. Με τη Χρυσή Αυγή τρίτο κόμμα και με τους νοσταλγούς του έτοιμους να τον υπερασπιστούν χωρίς καμία ντροπή.

Και εδώ είναι που ο θάνατός του αποκτά και μια πολιτική χροιά –όχι ως γεγονός, αλλά ως κομμάτι σχολιασμού. Όχι ως μεταφυσική αντίληψη, αλλά ως πολιτική πράξη. Η ασέβεια προς το γεγονός του θανάτου γίνεται ουσιαστικά μια πράξη καθολικής απαξίωσης μιας προσωπικότητας που επέβαλλε δικτατορία, βασάνισε, σκότωσε και ποτέ δεν μετάνιωσε για όσα έκανε. Υπάρχουν λίγες –πολύ λίγες– προσωπικότητες στις οποίες αρμόζει να απαξιωθούν πλήρως, όχι με διάθεση ρεβανσισμού, αλλά με την ελπίδα της οριστικής αποξένωσής τους ακόμα και από την τελευταία πράξη της κοινωνικοποίησής του, την επικοινωνία του θανάτου τους. Ο Παττακός είναι φυσικά μια από αυτές τις προσωπικότητες.