Περιμένοντας το τσουνάμι: ανταπό-κριση από ένα μη γεγονός

 

Cause I’m praying for rain

And I’m praying for tidal waves […]

 I wanna watch it all go down

Mom please flush it all away

 

 

Αυτό το κείμενο δεν φιλοδοξεί σε καμία περίπτωση να είναι ανταπόκριση ενός γεγονότος. Ακόμη και ο σχολιασμός της μιντιακής του κάλυψης, στο επίπεδο του λόγου, είναι κάτι που μένει εκτός των προγραμματικών του στόχων. Κι όμως, γράφεται όσο παρακολουθώ μια πρωτοφανή μιντιακή ανταπόκριση ενός ενδεχομένου που φιλοδοξεί να καταστεί γεγονός.

Η είδηση εμφανίστηκε στα μάτια μου αργά το βράδυ: στην Ιαπωνία, σεισμός 7.3 Ρίχτερ –ή κάπου εκεί–ξυπνά φόβο για επερχόμενο τσουνάμι. Μετά την καταστροφή του 2014 στη Φουκουσίμα, μόνο με συμπάθεια μπορεί κανείς να δει την είδηση: συμπάθεια απέναντι σε έναν λαό που ζει σε μια από τις πιο σεισμογενείς περιοχές του πλανήτη και για τον οποίο ο φόβος του τσουνάμι έχει σχεδόν αναχθεί σε στοιχείο ταυτότητας. Ενδεχομένως δηλαδή και με μια φυσική αδιαφορία απέναντι σε κάτι που εκτυλίσσεται στην άλλη πλευρά του πλανήτη, με ελάχιστες συνέπειες στη μεσογειακή καθημερινότητά του –η οποία, αν μη τι άλλο, το λιγότερο που έχει να φοβηθεί είναι μια φυσική καταστροφή.

Προσωπικά, πάλι, είναι μια από τις εικόνες που επιστρέφουν σε εφιάλτες μου ανά καιρούς, συμπυκνώνοντας όλη τη σημειολογία του άγχους που έρχεται να σε κατακλύσει ως σώμα: τα μεγάλα κύματα από τα οποία όχι μόνο δεν μπορείς να ξεφύγεις –γιατί ποτέ σε τέτοια όνειρα δεν εκκενώνεται η περιοχή εγκαίρως–, αλλά και έρχονται να εκμηδενίσουν τη φυσική σου υπόσταση και να σε κάνουν ένα με τον υδάτινο κόσμο από τον οποίο προήλθες. Είναι λίγο περίεργη αυτή η σύμπτωση ονείρου και μιντιακής είδησης και δεν ξέρω σε ποια άλλη περίπτωση φυσικής καταστροφής θα επέλεγα να παρακολουθήσω ένα τέτοιο live streaming.

Κι όμως, 24.000 shares και 1.000.000 views στο λινκ που έχω ανοιχτό, τρεις ώρες μόλις μετά την πρώτη ανακοίνωση για τον επικείμενο κίνδυνο, μαρτυρούν ότι δεν είμαι μια αμελητέα μειοψηφία. Κι όμως, όλος αυτός ο πληθυσμός μένει προσηλωμένος απέναντι σε κάποιες εικόνες χωρίς γυάλισμα και επίκληση στην αισθητική του θεατή, σαν να εγείρουν την αίσθηση του έκτακτου. Τι εννοώ; Κάτι σαν το παρακάτω:

 

 

Τι έχει συμβεί; Απολύτως τίποτε –προς το παρόν. Οι φωνές στα ιαπωνικά περιγράφουν τι θα συμβεί αν σε παρασύρει ένα τσουνάμι και καλούν τον κόσμο για εκκένωση της περιοχής. Το πιθανότερο είναι τους περισσότερους από τους αποδέκτες αυτής της κλήσης να μην τους αφορά άμεσα, καθώς την παρακολουθούν με αγωνία από ένα ασφαλές μέρος, όπως ακριβώς θα συνέβαινε σε ένα όνειρο ή στην αίθουσα ενός κινηματογράφου. Και μιλώντας για κινηματογράφο, το μυαλό μου πάει σε κλασικές πια αναπαραστάσεις τσουνάμι: πού είναι τα κύματα «που δεν είναι βουνά» από το Interstellar; πού ο συσσωρευόμενος όγκος νερού που πρόκειται να πλήξει τη μητρόπολη από το The Day After Tomorrow; το νερό που ξεχειλίζει από τα βουνά στο 2012;

Όχι, εδώ τα πλάνα είναι ξενέρωτα, δεν έχουν καθόλου δράση. Για πολλή ώρα, η κάμερα είναι σταθερή: απόλυτη σιωπή, νηνεμία, γαλήνια, καθαρά νερά κι ένα βιομηχανικό τοπίο από το οποίο απουσιάζει εντελώς η ανθρώπινη δραστηριότητα, πέρα από τον ήχο ενός συναγερμού. Πού και πού κάνει travelling σε κάποιες ρυτίδες νερού γύρω από βραχάκια στο άδειο λιμάνι, ενώ στην οθόνη από δεξιά προς αριστερά σκάνε φεϊσμπουκικές φατσούλες και reactions. Not with a bang, but a whimper. Αισθάνομαι για λίγο ότι βλέπω ντοκιμαντέρ βιομηχανικής τοπιογραφίας, αλλά κι εκεί, σκέφτομαι, θα υπήρχε μια φωνή για να μας εξηγεί τι βλέπουμε. Τι συμβαίνει, λοιπόν; Υπό ποιες άλλες περιστάσεις θα μπορούσαν να εμφανιστούν στον αέρα σιωπηλά πλάνα για την ανυπαρξία δράσης σε ένα παράκτιο βιομηχανικό τοπίο;

Για τη γενιά μας, το πραγματικό μέγεθος της καταστροφής του σεισμού στον Ινδικό Ωκεανό το 2004 καλύφθηκε από τις συνωμοσιολογικές κραυγές του Δημοσθένη Λιακόπουλου περί ευθύνης υποθαλάσσιων πυρηνικών δοκιμών των ΗΠΑ. Το μόνο που έμεινε στη συλλογική μνήμη από τον τρίτο μεγαλύτερο καταγεγραμμένο σεισμό στην ανθρώπινη ιστορία, πέρα από το ερώτημα «εσύ δηλαδή μπορείς να μου αποδείξεις ότι δεν τον προκάλεσαν υποθαλάσσιες πυρηνικές δοκιμές των ΗΠΑ;», ήταν κάποια πλάνα που τραβήχτηκαν τυχαία από παράκτια τουριστικά ξενοδοχεία, καθώς τα αρχικά εντυπωσιακά κύματα εξελίσσονται σε τσουνάμι που καταβροχθίζει κάποιους από τους λουόμενους και πλημμυρίζει τελικά όλη την περιοχή με παρασυρόμενα συντρίμμια:

Επιστρέφω στα προηγούμενα: τα όνειρα, όπως και μεγάλο μέρος από ποπ αναπαραστάσεις καταστροφών, δεν είναι παρά κολάζ ανακυκλώσιμων εικόνων, memes σχεδόν που ανάγονται σε αφήγηση από ένα κανάλι ερμηνείας. Παρακολουθώ αυτή τη στιγμή το live streaming και τα κύματα ακόμη να πλήξουν την παράκτια ιαπωνική ενδοχώρα. Οι ειδήσεις προηγούνται του γεγονότος. Προετοιμάζουν το σκηνικό και με καλούν να φανταστώ από μόνος μου τη χειρότερη δυνατή καταστροφή: τον Γκοτζίλα να διαλύει τον μετανεοτερικό μας πολιτισμό. Διαβάζω τα σχόλια: “there are many atheist in Japan, but still we have to pray for them”. «Ante, Panagia mou, kane na skasei ki edw ena kuma na parei makria tous prodotes politikous mas –nisafi pia!», φωνάζει ένα αγγελάκι εθισμένο σε σχόλια του YouTube στο μυαλό μου.

Αλλά η ώρα περνά χωρίς δράση. Όσο κι αν προετοιμάζεται το σκηνικό, όσο κι αν έχω μπει σε μουντ τρόμου, ο Γκοτζίλα αργεί σχεδόν επίτηδες να εμφανιστεί. Το μόνο που επανέρχεται στην οθόνη είναι ταρακουνημένα πλάνα από τη στιγμή του σεισμού, το βράδυ. Υποθέτω προς θα πρέπει να αρκεστώ σε αυτή την εικόνα και να πάω για ύπνο· στο κάτω κάτω, δεν πλήρωσα και εισιτήριο για να το δω. Στο μεταξύ, όμως, έχω πάρει όσες εικόνες χρειαζόμουν για να πλαισιώσω την κατασκευή του γεγονότος της καταστροφής. Τίποτε δεν πάει χαμένο· η είδηση έχει φτιαχτεί ήδη στο μυαλό μου.

Ξυπνώντας σήμερα το πρωί, πληροφορούμαι ότι ο κίνδυνος έχει αποσοβηθεί πλήρως· πολύς κόσμος δεν ξέρει καν για την προσωρινή του ύπαρξη, πολλώ δε μάλλον για τη χθεσινοβραδινή μιντιακή εγρήγορση γύρω από αυτόν. Κάποιος που θα θελήσει εκ των υστέρων να αναζητήσει το γεγονός, θα πέσει μάλλον πάνω στο παρακάτω βίντεο ενός τσουνάμι λίγων εκατοστών –σε καμία περίπτωση αντιπροσωπευτικό αυτού που θα είχε κατασκευάσει με το μυαλό του παρακολουθώντας λεπτό προς λεπτό τις χθεσινές ειδησεογραφικές εξελίξεις:

 

15 minutes ago in #Fukushima . #japanTsunami #PrayForJapan #JapanEarthquake pic.twitter.com/V25sTy91eI

— #ManojRoshantha (@ManojRoshantha) November 22, 2016

 

Κανείς δεν πέθανε, κανείς δεν τραυματίστηκε, καμία μεγάλη καταστροφή δεν παρατηρήθηκε. Κι όμως, στις 7 το απόγευμα της σημερινής ημέρας, υπάρχει κάτι που πιθανόν να χαθεί ως αναφορά σε μελλοντικές αναζητήσεις στο Google και άρα τη μνήμη: το γεγονός ότι τόσο μεγάλο πλήθος κόσμου διεθνώς έμεινε συγκεντρωμένο μπροστά από κάποια πλάνα χωρίς καμία απολύτως δράση –πλάνα που δεν θα είχαν θέση στην τηλεόραση σε απολύτως καμία άλλη περίπτωση, παρά μόνο ενώ αναμενόταν η στιγμή της μεγάλης απέκκρισης του υδάτινου τέρατος στις όχθες του μεταβιομηχανικού πολιτισμού.

Πριν χρόνια έτυχε να παρακολουθήσω στο Θέατρο της Οδού Κυκλάδων το ανέβασμα ενός αξέχαστου θεατρικού έργου –από τον μεγάλο Λευτέρη Βογιατζή– με τίτλο «Το ύστατο σήμερα». Παίρνοντας υλικό από τον Θουκυδίδη για το πώς έφτασαν οι ειδήσεις για την καταστροφή των αθηναϊκών στρατευμάτων στη Σικελία στο αθηναϊκό κοινό, κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, ένας πελάτης που αυτοσυστήνεται κυνικά ως «αγγελιαφόρος κακών ειδήσεων» μπαίνει σε ένα κουρείο και, αντί να ανακοινώσει στον κουρέα τα νέα της καταστροφής, τον καλεί να φανταστεί τη χειρότερη τραγωδία που μπορεί να συμβεί. Η τραγωδία τελικά ανακοινώνεται από τον ίδιο τον κουρέα, που οδηγείται στη σκηνική του κατάρρευση εν μέσω σπαραγμών για τη φαντασιωμένη του απώλεια.

Παρά τις προσευχές για την Ιαπωνία στο twitter και το facebook, αγνοώ αν κανείς οδηγήθηκε χθες σε μια τέτοια κατάρρευση. Όμως τα αδρανή πλάνα από τη ζωντανή μετάδοση της αναμονής του τσουνάμι έρχονται να στοιβαχτούν με άλλα παρόμοια στην αρχική μου σελίδα στο facebook, σηματοδοτώντας το πέρασμα από την ανταπόκριση μιας φυσικής καταστροφής στην προσομοίωσή της. Κατά μια περίεργη λογική, αντιστρέφοντας την προσέγγιση του Baudrillard για τον «Πόλεμο του Κόλπου που δεν έλαβε χώρα ποτέ», μπορούμε να ισχυριστούμε και στην περίπτωση αυτή ότι το χθεσινό τσουνάμι έλαβε χώρα: στον κόσμο των (social) media. Η σιωπή των χθεσινών πλάνων άφησε να ακουστεί πιο ξεκάθαρα ο θόρυβος μιας μιντιακής υπερπραγματικότητας –ένας θόρυβος τόσο ζωτικός για μας, όσο η ανάσα.