Η αναπαράσταση της πληθυσμιακής ομάδας των Ρομά από τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης διαδραματίζει έναν κομβικό ρόλο στη συγκρότηση των στάσεων και των πεποιθήσεων του γενικού πληθυσμού προς την ομάδα αυτή. Δεδομένου ότι τα μέσα ενημέρωσης δεν είναι απλώς ουδέτεροι αγωγοί που αντανακλούν μια «αντικειμενική» πραγματικότητα, οι απεικονίσεις τους συμβάλλουν ουσιωδώς στο τι καταλαβαίνουμε ως πραγματικότητα. Είναι πλέον κοινός τόπος στις κονστρουκτιβιστικές και κριτικές θεωρίες πως τα media κατασκευάζουν μάλλον παρά απεικονίζουν μια υπαρκτή αλήθεια, που βρίσκεται «εκεί, έξω».
Ακριβέστερα, αν εστιάσουμε στην αναπαράσταση των Ρομά από τα mainstream μέσα θα έρθουμε αντιμέτωποι με μια πλειάδα στερεοτύπων. Σε ένα πρώτο επίπεδο, οι Ρομά συχνά συνδέονται με παραβατικές και εγκληματικές συμπεριφορές. Η πλειοψηφία των αναφορών στους Ρομά συναρθρώνεται με την απεικόνισή τους ως δραστών κάποιου είδους εγκλημάτων. Αυτή η σταθερή συσχέτιση Ρομά και εγκλήματος είναι κάποιου είδους ηγεμονική αναπαράσταση που έχει καταφέρει να εδραιωθεί.
Ακόμα και αν στην ίδια είδηση αφηγηματοποιούνται διάφορες εθνοτικές και κοινωνικές κατηγορίες δραστών, οι Ρομά είναι αυτοί που θα προβληθούν ως οι υπ’ αριθμόν ένα υπαίτιοι. Εύγλωττο παράδειγμα και σχετικά πρόσφατο είναι η παρουσιαζόμενη ως εξάρθρωση μιας «σπείρας Ρομά» από την ελληνική αστυνομία. Η ομάδα αυτή που είχε διαπράξει διαρρήξεις σε κατοικίες της ευρύτερης περιφέρειας της Αττικής υπερεκπροσωπείται στην αφήγηση των δημοσιογράφων. Αν διαβάσει, όμως, κανείς προσεκτικά τα δημοσιεύματα, θα δει πως την ηγεσία της ομάδας κατείχαν Έλληνες επιχειρηματίες, οι οποίοι μεταπωλούσαν την λεία των εγκλημάτων. Τι κι αν άλλοι είναι αυτοί που έδρεπαν τους πραγματικούς καρπούς των βραδινών εξορμήσεων; Είναι πιο βολικό να δεις τη μαρίδα στην επιφάνεια και να αφήσεις τα μεγάλα ψάρια του βυθού στην ησυχία τους. Οι ληστείες αυτές σύμφωνα με τα δημοσιεύματα γίνονται με την ανοχή κάποιων επίορκων αστυνομικών, οι οποίοι προειδοποιούσαν τους ληστές για την ενδεχόμενη σύλληψή τους. Μάλιστα, πέρα από τον φερόμενο γνωστό κοσμηματοπώλη ο οποίος είχε ηγετικό ρόλο στην οργάνωση, ως κατηγορούμενος βρέθηκε και ο περιώνυμος επιχειρηματίας, Αλέξανδρος Αγλούπας, ο οποίος παλιότερα είχε κατηγορηθεί για απόπειρα ανθρωποκτονίας.
Η λεκτική και μόνο επιλογή των τίτλων για «μαφία/σπείρα» Ρομά που «λεηλατεί» την Αθήνα είναι μια ατόφια ιδεολογική επιλογή. Γιατί ο φακός να εστιάσει εκεί και όχι στους συντελεστές εκείνους που κατέστησαν δυνατά τα εγκλήματα αυτά; Πώς αλλιώς θα μεταπωλούνταν τα ρολόγια ρόλεξ, οι ράβδοι χρυσού και τα αυτοκίνητα χωρίς τη συνδρομή των επιχειρηματιών και των επίορκων αστυνομικών;
Το δεύτερο βασικό στερεότυπο που συνδέεται με την ομάδα των Ρομά και απορρέει από το πρώτο, είναι αυτό που τους εικονίζει ως πλούσιους ανθρώπους, οι οποίοι κάνουν άδικα χρήση των πόρων του κράτους πρόνοιας. Οι συχνά μυθώδεις αναφορές για τα ακριβά αυτοκίνητα που μετακινούν και τα πολυτελή σπίτια που διαβιούν τροφοδοτείται από τη δράση των εγκληματικών ομάδων, που διασυνδέονται όμως, όπως φάνηκε, με άλλα τμήματα του πληθυσμού. Παρόλο που έχουμε πλούσιο υλικό από κοινωνικές επιστήμες για τις άθλιες συνθήκες κατοίκησης και σιτισμού, για την υποεκπαίδευση των Ρομά και τη δυσκολίες πρόσβασης στις ιατρικές υπηρεσίες, συνεχίζουμε να μιλάμε για μια ομάδα που ανθίσταται της ενσωμάτωσης και που παρασιτεί σε βάρος των υπολοίπων. Η πολυπόθητη αυτή ενσωμάτωση προβάλλεται ως αντίθετο του αποκλεισμού και φυσικά περιλαμβάνει την απέκδυση της πολιτισμικής ταυτότητας των Ρομά. «Η εργαλειακή σκέψη, ο λεγόμενος ”πρακτικός λόγος”, συνιστά την ιστορικά ορισμένη λογική του καπιταλισμού. Αυτός δίνει στην οικονομία προτεραιότητα και την καθιστά ”πραγματική βάση” της ανθρώπινης ζωής στις καπιταλιστικές κοινωνίες».[1] Οι Ρομά πρέπει έτσι να ενσωματωθούν για να μην πεινάσουν.
Η απόδοση ηθικών ποιοτήτων είναι, επίσης, βασικό στοιχείο του στερεοτυπικού λόγου που αρθρώνεται για αυτούς. Αφερέγγυοι, μικροαπατεώνες, ψεύτες, τεμπέληδες και απρόθυμοι να εργαστούν. Πρόκειται για τη πλέον αδικημένη κοινωνική ομάδα, με ελάχιστους συνήγορους να μιλήσουν υπέρ της. Θύμα των δημοσιογράφων που κυνηγούν το δελτίο της αστυνομίας για ένα εύκολο θέμα και της πολιτείας που συστηματικά αδιαφορεί για την ένταξή τους. Πρόκειται για περίπου 250.000 – 300.000 Έλληνες πολίτες που στερούνται βασικών κοινωνικών δικαιωμάτων.
[1] Άννα Λυδάκη, εισαγωγή στο Ρομά: Πρόσωπα πίσω από τα στερεότυπα, Αθήνα 2013, εκδόσεις Αλεξάνδρεια, σελ. 16
Social Links: