Ηλεκτρονική Κολεκτίβα 2: Τι είναι ο αναρχισμός; Ποια η σχετικότητά του; Γιατί να διαβάσετε αυτό το άρθρο και τη στήλη γενικά; (Part 1)

Αυτές κι αν είναι δύσκολες ερωτήσεις. Το πρόβλημα είναι, ότι οι απαντήσεις είναι όχι μόνο εξίσου δύσκολες, αλλά και στην καλύτερη των περιπτώσεων όχι αρκετά συγκεκριμένες. Το να προσπαθήσεις να οριοθετήσεις και να νοηματοδοτήσεις πολιτικά, φιλοσοφικά, ιδεολογικά, μεθοδολογικά και πρακτικά ένα τέτοιο ιστορικό, εξαιρετικά πολυποίκιλο, εξελισσόμενο και ενεργό κίνημα μέσα στον περιορισμένο χώρο ενός άρθρου, αλλά και μια στήλης γενικότερα, είναι ένας αληθινός πονοκέφαλος. Γίνεται, και μάλιστα μπορεί να γίνει με έναν τρόπο που εν πολλοίς λαμβάνει υπόψη όλες τις δυνατές τάσεις και αφήνει και το περιθώριο διαθεματικής εξέλιξης και συμπερίληψης, αλλά θέλει πολλή, πάρα πολλή προσοχή. Επιπλέον, το να προσπαθήσεις να στηρίξεις την θέση ότι εξακολουθεί να είναι ιδιαίτερα σχετικό και απαραίτητο σαν κοινωνικοπολιτικός στόχος είναι ακόμα δυσκολότερο – γιατί αυτή είναι μια θέση, όχι ένας ορισμός. Και τέλος, ο λόγος να διαβάσετε το συγκεκριμένο άρθρο και την αντίστοιχη στήλη της Ηλεκτρονικής Κολεκτίβας του ΣΚΡΑ-punk; Α, μα αυτό κι αν δεν μπορεί να απαντηθεί για καμία και κανέναν. Πώς θα μπορούσε, άλλωστε;

Ωστόσο, θα γίνει μια προσπάθεια σε δύο μέρη – αυτό που διαβάζετε τώρα, και το δεύτερο της ίδιας ενότητας που θα ανέβει την επόμενη εβδομάδα και ελπίζουμε να σας εξάψει το ενδιαφέρον για την συνέχεια. Αρχίζοντας από την τελευταία ερώτηση, ο λόγος για να παρακολουθήσετε ήδη από το προηγούμενο άρθρο αυτήν την στήλη είναι γιατί ειλικρινά πιστεύουμε ότι θα σας φανεί ενδιαφέρουσα, χρήσιμη και, κυριότατα, διασκεδαστική – είτε είστε φιλικά διακείμενες/οι στην όλη φάση, είτε όχι. Μπορεί να γνωρίζετε λόγω μελέτης και/ή εμπειρίας και ακτιβισμού διάφορα σχετικά πράγματα, μπορεί όχι – but all is welcome, none is left out. Θα γίνει μια προσπάθεια να μαζευτούν με εύληπτο (και καλώς ή κακώς, εξαιρετικά συνοπτικό) τρόπο πολλά φαινομενικά ετερόκλητα πράγματα, και αυτή η στήλη μπορεί να αποτελέσει κάλλιστα ένα εφαλτήριο για περισσότερο ψάξιμο.

Όσο για τις άλλες δύο ερωτήσεις… αυτές, μαζί με άλλες σχετικές, θα είναι εν πολλοίς το αντικείμενο της στήλης συνολικά. Ας ξεκινήσουμε λοιπόν, γιατί έχω και ένα θεματάκι και τραβάω συνήθως αρκετά τις εισαγωγές σε ό,τι γράφω.

Για αρχή, ας πούμε τι δεν είναι ο αναρχισμός. Ο αναρχισμός δεν είναι το χάος, με την έννοια της καταστροφής. Ούτε η ανοργανωσιά. Ούτε η φτωχοποίηση. Ούτε η ισοπέδωση. Όλα αυτά, και άλλα τόσα παρόμοια, έχουν συστημικά προσαφθεί στον αναρχισμό (τσεκάρετε εδώ έναν παλιό, ρυπαρό γνωστό), γιατί είναι λογικό να του προσαφθούν από ένα οικοδόμημα που στηρίζεται στις σχέσεις εξουσίας, και μάλιστα όχι μόνο τις οικονομικές ή τις ταξικές. Φυσικά, το να εθελοτυφλεί κανείς απέναντι στην Ιστορία είναι ένα σφάλμα που θα προσπαθήσουμε να μην κάνουμε – υπήρξαν, και υπάρχουν, πράξεις βίας και τρομοκρατίας που γίνονται ή δηλώνονται ότι γίνονται σε μαυροκόκκινα πλαίσια, είτε με συγκεκριμένο ιδεολογικό προσανατολισμό, είτε όχι. Κι εκεί όμως, το να μπουν στο ίδιο καζάνι γεγονότα που συνέβησαν το 1907, το 1967 και το 2017 σε πολύ διαφορετικές πολιτικοκοινωνικές συνθήκες και περιοχές του κόσμου· που άλλα είχαν συγκεκριμένα ή παράπλευρα θύματα τυχαίους πολίτες και άλλα φασίστες, δουλέμπορους και βασιλόφρονες που κυνηγούσαν και σκότωναν φεμινίστριες που απαιτούσαν το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης στα σώματά τους και εργάτριες/ες που αγωνίζονταν για την 8ωρη εργασία· που άλλοτε περιείχαν την χρήση όπλων κι άλλοτε ήταν μορφές μη-βίαιης αντίστασης, κάτι που ενίοτε δεν εμπόδισε να χαρακτηριστούν και τα τελευταία ως «τρομοκρατικά» από τις μεριές συνέφερε κάτι τέτοιο (όπως, για παράδειγμα, συνέβη αρχικά εναντίον της WLMAP στην Λιβερία)· είναι, γενικά, ένα εξαιρετικά επικίνδυνο ατόπημα.

Ακόμα, και για να βγει νωρίς νωρίς αυτό από την μέση, ο αναρχισμός δεν έχει καμία σχέση με το έκτρωμα που ονομάζεται αναρχοκαπιταλισμός. Ο αναρχοκαπιταλισμός είναι μια φτιαχτή έννοια που προσπαθεί να προσδώσει ένα επιπλέον ιδεολογικό βάθος στην πιο ακραία μορφή ανήθικου, μισάνθρωπου και πλήρως αμοραλιστικού νεοφιλελευθερισμού, και που στην πραγματικότητα έχει αποδειχτεί κενή νοήματος και πλήρης οξύμωρων εδώ και δεκαετίες («Ancaps are as much anarchists as Christian Scientists are scientists») – άσχετα αν κι εδώ συνεχίζεται η αναπαραγωγή της, όπως συμβαίνει και με άλλες φρικτές, εξίσου κενές, αλλά συνεχώς επανερχόμενες έννοιες, όπως ο κοινωνικός δαρβινισμός, o επιστημονικός ρατσισμός και η «κατά της ελευθερίας του λόγου» πολιτική ορθότητα όπως νοηματοδοτείται από τους συντηρητικούς κύκλους. Η ύπαρξη σχετικής βιβλιογραφίας, ιδεολογίας (με και χωρίς εισαγωγικά), και θιασωτών αυτών των πραγμάτων, τα κάνει πολύ πραγματικά και επικίνδυνα, αλλά ποτέ εγγενώς συγκροτημένα και στηριζόμενα σε κάτι άλλο εκτός από ανθρώπινο μίσος, φανατισμό και συμφέροντα. Το ότι στην σύγχρονη εποχή μπορεί να βρίσκεται το αντίστοιχο λήμμα στην Wikipedia (ή αλλού) δεν τα κάνει λιγότερο προσβλητικά για την νοημοσύνη μας, στην προσπάθειά τους να μεταβάλλουν και να δώσουν ψευδοεπιστημονική θεωρητική και πραγματιστική υπόσταση σε κάτι που είναι στην πραγματικότητα κάτι άλλο – μην ξεχνάμε ότι και αυτό το απαισιούργημα έχει δικό του λήμμα, πράγμα που δεν το κάνει διαφορετικό από αυτό που είναι, δηλαδή ένα νεοναζιστικό, ρατσιστικό και υπέρ της λευκής υπεροχής, σεξιστικό και ακραία νεοφιλελεύθερο μόρφωμα (όσο και αν γίνεται προσπάθεια να μην χρησιμοποιούνται δημόσια από τους ίδιους τους υποστηρικτές του τέτοιες λέξεις-κλειδιά, στην προσπάθεια ενός γενικότερου ξεπλύματος).

 

Τι είναι λοιπόν ο αναρχισμός; Σύμφωνα με την πιο στιβαρή σύγχρονη ιδεολογική, φιλοσοφική, θεωρητική και πραγματιστική ανάλυση (που συμπληρώνει παλαιότερες), συνοπτικά εκφρασμένη ως paradigm shift στην δουλειά των Lucien van der Welt και Michael Schmidt, ο αναρχισμός είναι ένας ελευθεριακός, προοδευτικός τύπος σοσιαλισμού, που πλαισιώνει μια κοινωνικοπολιτική κατάσταση όπου δεν θα υπάρχει καμία δομή ιεραρχικού και εξουσιαστικού εξανδραποδισμού (ταξική, οικονομική, θεοκρατική, φυλετική και διαφυλετική, σεξουαλική, και οποιαδήποτε άλλη), και θα στηρίζεται – όχι φυσικά άκαμπτα και δογματικά, αλλά μόνο σαν βασική αφετηρία για περαιτέρω εξέλιξη – στις εξής αρχές:

• Της κοινής ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής και των δημοσίων δομών γενικά
• Της πλήρους και ταυτόχρονης προσωπικής, κοινωνικής και οικονομικής αυτοδιάθεσης
• Της οικονομικής αποκέντρωσης
• Της μη-κυριαρχίας, οποιουδήποτε τύπου, εις βάρος άλλων
• Της οργάνωσης και αυτο-οργάνωσης, με πλήρη συναίνεση, από κάτω προς τα πάνω
• Της παραγωγής για την ικανοποίηση αναγκών και όχι για το κέρδος
• Την μη ύπαρξη ιδιωτικής (private), αλλά προσωπικής (personal) περιουσίας
• Της ισονομίας (ελλείψει καλύτερης μετάφρασης στα Ελληνικά του equity), εν αντιθέσει της απλούστερης ισότητας (equality)

 

 

• Της ενότητας μέσω της ανομοιομορφίας (unity in diversity, από τα προσωπικά αγαπημένα μου) όπου η διαφορετικότητα, η προσωπικότητα, οι επιδιώξεις, τα θέλω, τα ταλέντα, το υπόβαθρο, ο χαρακτήρας και γενικά οτιδήποτε κάνει κάθε άνθρωπο ξεχωριστό, αντιμετωπίζονται όχι ως εν δυνάμει επικίνδυνα στοιχεία που πρέπει να ισοπεδωθούν και να κονφορμιστούν, αλλά ως ακριβώς ο συνδετικός ιστός μιας υπέροχης ποικιλομορφίας – εφόσον, φυσικά, αυτά τα ξεχωριστά χαρακτηριστικά δεν λειτουργούν ως όχημα για να καταπατηθεί η αντίστοιχη υπόσταση και η ιδιοσυγκρασία ενός άλλου ατόμου και του κοινωνικού συνόλου γενικά. Γι’αυτό και λογικές ακροβασίες του τύπου «και αν το ξεχωριστό θέλω κάποιου είναι να γουστάρει με φασιστική ιδεολογία; Ή να σκοτώνει στον δρόμο; Ή να σπέρνει θρησκευτικό φονταμενταλισμό;» δεν έχουν καμία σχέση με την έννοια της ενότητας μέσω της ανομοιομορφίας.
• Της διαθεματικότητας, όχι μόνο στο επίπεδο της ταξικής πάλης, αλλά και σε εκείνο της κοινωνικής δημιουργίας (αρχή συμπληρωματική αλλά διαφορετική με εκείνη της ισονομίας και της ενότητας μέσω της ανομοιομορφίας)

 

Φυσικά, τα παραπάνω αποτελούν εν πολλοίς την κορυφή του παγόβουνου. Η γοητεία (και η δυσκολία, από άποψη οργάνωσης) των σύγχρονων (ή σύγχρονα επανασυγκροτημένων) κινημάτων είναι η προσπάθεια συμπερίληψης τάσεων με αντικρουόμενα χαρακτηριστικά. Και όσο να’ναι, τα παραπάνω όσες απορίες λύνουν, τόσες μπορεί να δημιουργούν. Πόσο καλά μπορούμε στην πραγματικότητα να ξεχωρίσουμε την προσωπική από την ιδιωτική περιουσία; Πώς μπορούμε να συνδυάσουμε κινηματικά πριμιτιβιστές και μη πριμιτιβιστές, αναρχικούς χορτοφάγους και μη-χορτοφάγους κ.ά.; Τι γίνεται με τα θέματα της αστυνόμευσης, της προστασίας, της απόκρισης έναντι εγκλημάτων; Υπάρχει νευροδιαφορετικότητα; Πώς μπορεί να εφαρμοστεί ο αναρχισμός στην κριτική παιδαγωγική και την εκπαίδευση, τις επιστήμες, την φιλοσοφία, την κατανόηση της Ιστορίας; Τι αντίκτυπο θα είχε μια αναρχική κοινωνία σε κάθε είδους καλλιτεχνική έκφραση; Πώς επηρεάζονται οι ανθρώπινες σχέσεις, από την σεξουαλική συμπεριφορά μέχρι και την μονο- και πολυγαμικότητα; Γίνεται να είσαι αναρχικός και να μην είσαι άθεος, την στιγμή που εγγενώς οι θρησκείες λειτουργούν βάσει πίστης σε δόγματα και πολλές ενέχουν ιεραρχικές δομές; Τι συμβαίνει αν η κουλτούρα σου δεν είσαι συμβατή με εκείνη άλλων; Αν δεν έχουμε κάποια κεντρική αρχή, τότε μήπως η κοινωνική αυτοδιάθεση εκφυλιστεί στην λεγόμενη τυραννία της πλειοψηφίας, όπου θα πρέπει να κονφορμιζόμαστε πάντα σε επιταγές άλλων για χατίρι «του συνόλου»; Πότε η αντίσταση και η πάλη σταματούν να είναι ειρηνικές και σταδιακές και γίνονται δυναμικές και βίαιες; Αυτές, και ένα σωρό άλλες ενστάσεις-ερωτήσεις, μπορούν να διατυπωθούν και θα διατυπώνονται πάντα.

Ωστόσο, η απάντηση σε όλα αυτά δεν είναι παρά αυτό που εν πολλοίς είχε πει ο Errico Malatesta: για να μάθεις να ζεις σαν αναρχικός, πρέπει να ζήσεις σαν αναρχικός. Δεν έχει νόημα να γίνει εκ των προτέρων η προσπάθεια να επιλυθούν νοηματικά και σημασιολογικά όλες οι πιθανές και απίθανες περιπτώσεις και προεκτάσεις για κάθε τι, πριν γίνει το μεγάλο βήμα για μια ριζική, αναρχική κοινωνική αλλαγή. Όταν είμαστε οι ίδιοι/ες προϊόντα καπιταλισμού (όσο και αν τον αντιμαχόμαστε), όταν ζούμε έχοντας στο κάθε τι πολλαπλές, αλληλοσυμπλεκόμενες και πανίσχυρες δομές ιεραρχίας και εξουσίας (όσο και αν προσπαθούμε να τις εξουδετερώσουμε), όταν κατέχουμε ή δεν κατέχουμε προνόμια σε διάφορα επίπεδα, και όταν οτιδήποτε κυρίαρχο είναι στημένο πάνω στην αρχή του διαχωρισμού βάσει ανθρώπινων χαρακτηριστικών, τότε είναι, πράγματι, δύσκολο να φανταστούμε και να επιδιώξουμε πολλά πράγματα.

Είναι δύσκολο να σκεφτούμε ότι μπορεί να κατέχουμε πλούτο χωρίς να έχουμε κέρδος αλλά και χωρίς να στερούμαστε· να παράγουμε, δουλεύουμε, λειτουργούμε και ζούμε χωρίς κεντρική συντονιστική αρχή· να διαθέτουμε κύρος σε κάτι (όπως την επαγγελματική μας ιδιότητα) χωρίς να δημιουργούμε ιεραρχίες· να αγαπάμε μονογαμικά (όσοι το θέλουμε, φυσικά) σε πραγματικούς όρους και χωρίς αυτό να είναι κατάλοιπο των ιδιοκτησιακών προεκτάσεων της πατριαρχίας· να χρησιμοποιούμε ολιστικά την τεχνολογία χωρίς να αποτελούμε οικολογικό καρκίνωμα· και να διατηρούμε την γλώσσα, τα εθνοφυλετικά χαρακτηριστικά και τα έθιμά μας χωρίς σύνορα και χωρίς να διαθέτουμε έστω και κάποια ελάχιστα ψήγματα ρατσισμού και σωβινισμού. Ωστόσο, η προσπάθεια φέρνει αποτελέσματα, και τα αποτελέσματα παράγουν υλικό για νέες προσπάθειες. Το πλάνο δράσης πρέπει να είναι σύνθετο και πολυποίκιλο, αλλά στην αρχή και μέχρι την αλλαγή, όχι περισσότερο σύνθετο και πολυποίκιλο από όσο χρειάζεται. Και το «όσο χρειάζεται», σαν όριο, είναι μάλλον εκείνο πέρα από το οποίο τελικά δεν πράττουμε και δεν αναλαμβάνουμε διανοητική και φυσική δράση. Η αντίσταση, η πάλη, και η εξ αυτών δημιουργία, είναι ταυτόχρονα, αλλά και το ένα παράγωγο του άλλου. Δεν πρέπει να απελπιζόμαστε, ούτε να ξεχνάμε, ότι το πράγμα έχει δουλέψει στο παρελθόν, αν και τελικά νικήθηκε από τον φασισμό, και μπορεί να δουλέψει και τώρα.

Στο δεύτερο μέρος, θα μιλήσουμε για την ταξική πάλη στον αναρχισμό και την διαφορά της από εκείνη των άλλων σοσιαλιστικών σχολών σκέψης, την κατανόηση και αντιπάλευση των σχέσεων ιεραρχίας και το πώς αυτά αποτελούν μερικά από τα κλειδιά της διαθεματικής συμπερίληψης, το γιατί ο αντικρατισμός συμπεριλαμβάνεται στον αναρχισμό αλλά ο τελευταίος δεν εξαντλείται στον πρώτο, και θα κλείσουμε με μερικές επιτελεστικές σκέψεις.

Μέχρι τότε, να περνάτε καλά.