Υπάρχει κάποια στιγμή στη ζωή σου, συνήθως όταν περνάς τα 25 σου χρόνια, που γυρνάς πίσω και σκέφτεσαι ποια ήταν αυτά τα πράγματα που σε διαμόρφωσαν. Δημιουργείς μια ακολουθία, μια σειρά πραγμάτων, προκειμένου να φτιάξεις ένα σχήμα. Κάθε κομμάτι που τονίζεις ως σημαντικό στην πορεία σου είναι κατά κάποιο τρόπο ένα κομμάτι που επικυρώνει αυτό που σήμερα νομίζεις ότι είσαι.
Από τις τέχνες που διαμορφώνουν εαυτούς κατά βάση έχουν κυριαρχήσει οι τρεις πιο ποπ: ο κινηματογράφος, λιγότερο (δυστυχώς) η λογοτεχνία και κυρίως η μουσική. Δεν σημαίνει ότι κάποιος δεν μπορεί να διαμορφώθηκε για παράδειγμα από τον χορό ή από τη ζωγραφική. Ωστόσο, αυτές είναι οι τρεις πιο δημοφιλείς τέχνες την περίοδο που αρχίζεις να καταλαβαίνεις ότι μπορεί να ταιριάξεις περισσότερο με κάποιον σε σχέση με κάποιον άλλον ανάλογα με το τι δημιούργησε ένα τρίτος. Σημαντικό αν μη τι άλλο.
Ειδικά η μουσική είναι ένα από τα πλέον κρίσιμα ζητήματα για το πώς φτιάχνει ένας έφηβος την εικόνα για τον εαυτό του μέσα στον κόσμο. Στη μουσική θα βρεις ότι δεν είσαι ο πρώτος άνθρωπος που ερωτεύτηκε, δεν είσαι ο πρώτος που τον παράτησαν, που ένιωσε ότι ασφυκτιά, που φοβήθηκε για τον κόσμο γύρω του. Εκατομμύρια γύρω σου ένιωσαν το ίδιο πράγμα και, όπως λέει ο Salinger, “ευτυχώς κάποιοι από αυτούς το κατέγραψαν”.
Το μίσος για το “Smells Like Teen Spirit”
Υπάρχει μια ιστορία για τη γενιά που πρόλαβε τους Nirvana, αφού ο Kurt Cobain είχε αυτοκτονήσει το 1994. Για τη γενιά αυτή, οι Nirvana συνδυάστηκαν με το MTV και το ‘Smells Like Teen Spirit’. Όταν είσαι 13 χρονών και ζεις αναγκαστικά ανάμεσα σε κομμάτια που μιλούν για ενήλικους έρωτες και για ενήλικα προβλήματα, βλέπεις τρεις νέους τύπους με ένα ντύσιμο που μοιάζει με το ντύσιμο της παρέας της μεγάλης σου αδερφής. Τον ακούς να μιλάει για ‘teen spirit’ και αν μη τι άλλο ενθουσιάζεσαι. Υπάρχουμε και εμείς στον κόσμο τους. Και στο τέλος ακούς αυτό τον ξανθό τύπο που δεν ξέρεις το όνομά του να φωνάζει 9 φορές ‘A denial’ πριν κλείσει το κομμάτι.
Εγώ, λοιπόν, το ‘Smells Like Teen Spirit’ το άκουσα και εντυπωσιάστηκα. Το ξανάκουσα και μετά το ξανάκουσα. Και όλοι άρχισαν να μιλάνε γι’αυτό το κομμάτι. Ωστόσο, από μια αντιδραστικότητα που είχα, έφηβος ων, άρχισα να ξινίζω. Τι σόι ριζοσπαστικό είναι ένα κομμάτι που το αγαπούν όλοι; Πώς γίνεται να πιστεύεις ότι μιλάς επαναστατημένα, όταν αυτοί στους οποίους απευθύνεσαι, στο συγκεκριμένο κομμάτι, σε ακούνε και πωρώνονται. Όλοι είναι πονεμένοι έφηβοι με τις ακριβές μάρκες ρούχων που τους αγοράζει ο μπαμπάς.
Και αυτή η αντιδραστικότητά μου όλο και μεγάλωνε. Παρίστανα ότι ενοχλούμαι κάθε φορά που άκουγα το κομμάτι στο MAD, στο ραδιόφωνο, στο κινητό των φίλων μου. Επιτελούσα τον ρόλο του ελιτιστή επαναστατημένου εφήβου. Άσε μας με αυτή την αηδία. Τα ακούτε αυτά και νομίζετε ότι είστε κάποιοι. Ταυτόχρονα, βέβαια, στο δωμάτιό μου το λάτρευα. Πώς γίνεται να μην λατρέψει ένας έφηβος αυτό το riff, το γρέζι στη φωνή, την οργισμένη απόγνωση ενός τύπου σαν εμάς; Προς τα έξω όμως πάντα ήμουν αυτός που σιχαινόμουν το ‘Smells Like Teen Spirit’ και το ‘Wings of a Butterfly’. Έτσι. Μπας και νιώσω λίγο ειλικρινής μέσα στον κόσμο των κάλπηδων που είχα στήσει για τους γύρω μου. Να ζήσω και εγώ λίγο το δικό μου ‘Catcher in the Rye’.
(AP Photo/Mark J. Terrill)
Μέσα σε όλο αυτό το μίσος μου εμφανίστηκαν, πίσω από το κομμάτι, οι Nirvana. Κάπου πέτυχα του ‘Come As You Are’, ένα κομμάτι-κυριολεκτικό κάλεσμα προς τον έφηβο εαυτό μου. Μέσα σε μια αδιαφορία προς το μέρος μου, μια αδιαφορία που επιζητάς με πολύ μεγάλο ζήλο στην εφηβεία σου, ένας ροκ σταρ έρχεται, σε καλεί να πας προς το δικό του μέρος. Όπως θέλεις. Όπως νομίζεις ότι είσαι.
Σε καλεί να βρείτε ένα κοινό έδαφος, ακόμα και αν δεν ταιριάζετε καθόλου. Εγώ το έκανα. Μετασχηματίστηκα στον τύπο που όχι απλά μισεί το ‘Smells Like Teen Spirit’ αλλά προτείνει και ένα άλλο κομμάτι ως καλύτερο.
O πρώτος δίσκος που αγόρασα.
Όταν στήνεις μια αφήγηση για τον εαυτό σου, όταν φτιάχνεις μια οποιαδήποτε αφήγηση, παραλείπεις πράγματα, τονίζεις άλλα. Συνεχώς βρίσκεσαι σε μια σύγκρουση με τον παλιό σου εαυτό. Ο τωρινός εαυτός μου λέει ότι το ‘Nevermind’ είναι το πρώτο cd που αγόρασα ποτέ, ακόμα και αν δεν είναι.
Ίσως κάποια μέρα που είχα πάει για καλαμαράκια με τους γονείς μου να είχα αγοράσει ένα cd του Ρέμου από κάποιον πλανόδιο πωλητή. Το βρήκα πρόσφατα κάπου ξεχασμένο στην αποθήκη και υποθέτω ότι για να υπάρχει αυτό, λογικά έχει αγοραστεί πριν ακούσω τους Nirvana. Τα facts συνήθως είναι οι χειρότεροι εχθροί σου, όταν προσπαθείς να συγκροτήσεις μια αφήγηση του εαυτού σου. Μετά θυμήθηκα ότι είχα πάρει και ένα cd Πυξ-Λαξ. Σοβαρά τώρα; Πυξ-Λαξ;
Γράφοντας όμως τώρα αυτό το κείμενο, όλα αυτά δεν έχουν καμία σημασία. Ποιος ξέρει; Σε κάποια χρόνια από σήμερα, μπορεί να αρχίσω να ακούω Ρέμο και να γίνει ξανά σημαντικός για μένα εκείνος ο δίσκος με το ‘Έλα να με τελειώσεις’. Μπορεί να τον ντύσω και με μια συγκινητική ιστορία προσκόλλησης στην παιδική ηλικία και να ξεχάσω τους Nirvana. Προς το παρόν, εκείνον τον δίσκο τον αγόρασα σε μια φάση από κάποιον πλανόδιο. Βαρετή ιστορία. Δεν της δίνω καμία βάση. Προς το παρόν, οι Nirvana με έκαναν αυτό που είμαι. Προς το παρόν, το ‘Nevermind’ είναι ο πρώτος δίσκος που αγόρασα ποτέ.
(AP Photo/Ted S. Warren)
Και μέσα από τον δίσκο αυτόν, που ξεκίνησε με το “Smells Like Teen Spirit”, τα αυτιά μου έφτασαν σε ένα νέο κόσμο. Πάντα άκουγα κομμάτια που μου κόλλαγε η μελωδία τους, που τα τραγουδούσα, που τα χόρευα κρυφά. Όταν άκουσα την ακολουθία των κομματιών από το ‘Come As You Are’ στο ‘Breed’, στο ‘Lithuim’, στο ‘Polly’, στο ‘Territorial Pissings’. Το πώς τραγούδαγε ο Cobain, το πώς έπαιζαν οι κιθάρες, το πώς κόβονταν τα κομμάτια. Τα drums, το μπάσο.
Και όλο αυτό το cd το άκουγα έχοντας ένα περίεργο συναίσθημα ανατριχίλας μαζί και ανυπομονησίας που με έκανε να μην το ακούω προσεκτικά. Είχα μπει σε έναν νέο κόσμο. Όταν μπαίνεις σε έναν νέο κόσμο, δεν προσέχεις ποτέ τις λεπτομέρειες. Περνάς το ένα μετά το άλλο όσα συναντάς, με μια λαιμαργία να γνωρίσεις καινούργια πράγματα. Τη στιγμή που άκουγα το διαμάντι που λέγεται ‘Lounge Act’ άφηνα τους στίχους και τις νότες. Το άκουγα και ήθελα να ακούσω όλη τη μουσική που έχει παραχθεί σε αυτόν τον πλανήτη. Το ‘Lounge Act’ δεν ήταν ένα κομμάτι που θαύμαζα. Ήταν το παράθυρό μου προς μια νέα ζωή.
Μετά ήρθαν τα ‘In Utero’, το ‘Unplugged’ του ΜTV.
O ήρωας όλων των εφήβων εκεί έξω
Στην εφηβεία, η μουσική είναι ο πιο καθοριστικός παράγοντας για το πώς θα στηθούν οι παρέες σου, για το πώς θα πολιτικοποιηθείς, για το πώς θα κρίνεις, για το ποια θα ερωτευτείς, για το πώς θα συμπεριφέρεσαι, για το πώς θα ντύνεσαι.
Είναι συγκλονιστικό πώς ένας τύπος με κατάθλιψη, ο πιο γνωστός εκπρόσωπος μιας ολόκληρης σκηνής του Seattle, ήρθε και κατεδάφισε την glam αισθητική μιας ολόκληρης δεκαετίας. Βουτηγμένος μέσα στην πρέζα, με μια πρωτοφανή αδιαφορία για όσα κάνει, μια αδιαφορία που άλλες φορές φαίνεται ελιτίστικη και άλλες αδιανόητα ριζοσπαστική. Και ήταν πράγματι ριζοσπαστική την εποχή που έγινε.
Ο Cobain και το απλό του ντύσιμο δεν ήρθε από μια μάτσο προσπάθεια ανακατάληψης του queer χώρου που είχαν καταλάβει τις προηγούμενες δεκαετίες τα ‘φρικιά’. Ο Cobain άρχισε να βγάζει έναν υπαρξιακό (με όλο το νόημα του όρου) πόνο, μια αγανάκτηση, ένα μίσος για τα καθεστώτα, όχι απλά για τις κυβερνήσεις. Και όλο αυτό το έκανε σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα και σε μια ιστορική περίοδο που η Δύση ζούσε σαν η κάθε μέρα να ήταν γιορτή. Ο Ψυχρός Πόλεμος είχε τελειώσει. Οι νικητές έστηναν προβολές ενός καπιταλιστικού μέλλοντος χωρίς πολέμους, χωρίς κόντρες, χωρίς φτώχεια. Η ιστορία όδευε προς το τέλος της.
Μέσα σε αυτό το κατά βάση επινοημένο περιβάλλον χαράς, στην εποχή που η pop μουσική ήταν πιο ασφυκτική και απαίσια από ποτέ, ο Cobain έβγαινε με ένα ανοιχτό πουκάμισο, με τα πάνινα παπούτσια του και με ένα βλέμμα παντελώς παραιτημένου ανθρώπου να πει τη δική του ιστορία. Καθόλου χαρούμενη αυτή. Και εμείς τον ακούγαμε σαν μια δίοδο να πούμε ότι δεν είναι καλά τα πράγματα.
Η αυτοκτονία και ο θάνατος μιας γενιάς
“Γιατί απλά δεν απολαμβάνεις αυτό που κάνεις; Δεν ξέρω”.
Σε μια από τις πιο φανταστικές στιγμές του ‘Six Feet Under’, ο Nate παρουσιάζεται καθισμένος στο πάτωμα του δωματίου του να κλαίει με λυγμούς ακούγοντας το ‘All Apologies’. H μικρή του αδερφή τον βρίσκει να κλαίει και τον ρωτάει τι συνέβη: “o Kurt Cobain πέθανε σήμερα, αυτοπυροβολήθηκε, ήταν πολύ καθαρός γι’αυτόν τον κόσμο”.
Στις 8 Απριλίου του 1994, μετά από μήνες όπου ο Cobain ήταν αυτοκτονικός, το νεκρό του σώμα βρέθηκε από έναν ηλεκτρολόγο. Δίπλα του βρέθηκε ένα όπλο και ένα γράμμα στον φανταστικό φίλο της παιδικής του ηλικίας, τον Boddah. Ο ιατροδικαστής υπολόγισε ότι ο θάνατός του ήρθε τρεις μέρες πριν, στις 5 Απριλίου.
Στο αποχαιρετιστήριο γράμμα του, ο Cobain τόνιζε πόσο φοβόταν ότι η κόρη του, που του θύμιζε αυτό που ήταν και ο ίδιος κάποτε, θα γίνει κάποια στιγμή τόσο θλιμμένη και αυτοκαταστροφική όσο αυτός. Τόνιζε επίσης ότι από καιρό είχε χάσει την όρεξη να γράφει μουσική. Και αυτό ήταν κάτι που δεν άντεχε.
Ο Cobain έζησε δυστυχισμένος τη σύντομη ζωή του. Σαν να ήταν εγκλωβισμένος μέσα στις ιστορικές συνθήκες που τον γέννησαν. Σαν να μην μπορούσε να ξεφύγει από αυτό που προοριζόταν να γίνει. Θεωρητικά τον Φεβρουάριο που μας πέρασε ο Cobain θα γινόταν 52 χρονών. Ο Cobain όμως 52 δεν θα γινόταν ποτέ.
Και αυτό ήταν το σημείο εκείνο που συγκλόνισε περισσότερο από κάθε άλλο όλους τους οπαδούς του. Είδαν αυτόν που ήρθε, για να περάσει μια διαφορετική οπτική για τον κόσμο. Αυτόν που ήρθε να δείξει ότι ο κόσμος δεν είναι όμορφος. Αντιθέτως, ο κόσμος αυτός είναι σκατά. Και είδαν αυτόν που πρέσβευε όλη εκείνη την κοσμοθεωρία να αυτοκτονεί ηττημένος από όλα αυτά για τα οποία μιλούσε.
Ο Cobain έγινε ο Μεσσίας για μια ολόκληρη γενιά, τη Generation X, που ζούσε σε μια τελείως μεταβατική φάση. Και η έννοια του Μεσσία έχει μέσα της και εκείνη του μάρτυρα. Ένας μάρτυρας του 1994 δεν θα πέθαινε σταυρωμένος από τους Ρωμαίους. Ένας μάρτυρας του 1994 θα αυτοκτονούσε με ένα πιστόλι. Φτιαγμένος. Με ένα γράμμα στον φανταστικό του φίλο. Ο Cobain έζησε και πέθανε σαν να ήταν ο Μεσσίας που ποτέ δεν ήθελε να είναι. Τελικά, ένας Μεσσίας του 1994 δεν είχε πού να κοιτάξει για να ‘παραπονεθεί’ προς έναν θεό που τον εγκατέλειψε.
Δεν έχω ιδέα τι έκανα στις 5 Απριλίου του 1994. Ήμουν 3. Φαντάζομαι θα έπαιζα με κανένα πλέιμομπιλ και θα γκρίνιαζα στη μάνα μου που δεν με αφήνει να δω τηλεοραση. Αλήθεια δεν έχω καμία ιδέα. Σίγουρα πάντως δεν θρηνούσα για τον Cobain. Δεν ήξερα καν ποιος είναι. Για τον πεντάχρονο εαυτό μου η 5η Απριλίου δεν είχε καμία σημασία. Για τον 28χρονο έχει.
Φροντίζω να θυμάμαι και ακούω τους Nirvana κάθε τέτοια μέρα. Nα βάζω τα κομμάτια τους. Να παριστάνω ότι θυμάμαι πώς ήταν όταν έμαθα ότι αυτοκτόνησε ο Cobain. Να θρηνώ ξανά, ένα τέταρτο του αιώνα μετά, τον θάνατό του. Να τον θρηνώ, ακόμα και αν δεν τον έζησα ποτέ. Να τον θρηνώ, επειδή δεν τον έζησα ποτέ.
Το άρθρο του Νίκου Σταματίνη αναδημοσιεύεται από την ιστοσελίδα του Oneman.
Social Links: