Πανδημιοκρατία

Στο σκάκι ισχύει γενικά το αξίωμα πως μια απειλή είναι ισχυρότερη από την πραγματοποίησή της. Στην σκακιέρα της ζωής ένας ιός επικρέμεται ή μάλλον αιωρείται γύρω μας ως αόρατη δαμόκλειος σπάθη και μας ακινητοποιεί με την απειλή του πολλαπλασιασμού του. Βρισκόμαστε σε πόλεμο με έναν ύπουλο και άναρχο εχθρό, λένε οι περισσότεροι ηγέτες του δυτικού κόσμου, όπως σχεδόν πριν είκοσι χρόνια μας έλεγαν πως βρισκόμαστε σε διαρκή πόλεμο με έναν άλλο μοχθηρό εχθρό που βρίσκεται παντού, την τρομοκρατία, θέτοντας σε κίνηση την διαδικασία προς μια μόνιμη κατάσταση εξαίρεσης με διακυμάνσεις στην έντασή της, που συνεχίζεται έως σήμερα. 

Σε αντίθεση, όμως, με αυτή την αφήγηση που αντλούσε εγκυρότητα από την εδραίωση της επιβολής της εικόνας επί της πραγματικότητας με την πτώση των Δίδυμων Πύργων σε ζωντανή μετάδοση, η πανδημία είναι ένα διαχυμένο και μη στιγμιαίο Συμβάν, δεν αναπαρίσταται από κάτι, δεν υπάρχει μία εικόνα αναφοράς της, ούτε θα τη δούμε ποτέ συμπυκνωμένη σε κάποια μορφή. Ακόμη και η ροή πραγματικών εικόνων από υπερφορτωμένα νοσοκομεία είναι ισχνή ανάλογα με τα διαθέσιμα μέσα καταγραφής και τα κανάλια μετάδοσης, ενώ ο ιός φαίνεται να εξαπλώνεται πιο γρήγορα από τις γνώσεις που έχουμε γι’ αυτόν. Ο εχθρός είναι και πρέπει να παραμείνει αόρατος και απρόβλεπτος για να επιτευχθεί ο επθυμητός βαθμός κοινωνικής συναίνεσης στην όποια στρατηγική αντιμετώπισής του.  

Ακριβώς έναν αιώνα πριν, η «ισπανική» γρίπη εξολόθρευσε έως και το 5% του παγκόσμιου πληθυσμού σε δύο χρόνια, αλλά εν πολλοίς αποσιωπήθηκε για τον ίδιο λόγο για τον οποίο εξαπλώθηκε ραγδαία, επειδή τα πολιτισμένα κράτη του πλανήτη είχαν ως προτεραιότητα την αλληλοεξόντωσή τους στα πεδία μάχης του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Η έλλειψη ενημέρωσης που υπήρχε γι’ αυτή την πανδημία ήδη καθώς συνέβαινε και, κατ’ επέκταση, η απουσία διάδοσης των διδαγμάτων που μας κληροδότησε είναι αντιστρόφως ανάλογη με τη φαντασιακή επένδυση της επανεμφάνισής της στα διάφορα, ρεαλιστικά πλέον, σενάρια αντιμετώπισής της που υπάρχουν εδώ και χρόνια στα συρτάρια κάθε κυβέρνησης. Με τα ιστορικά προηγούμενα ακόμη νωπά και το παράδειγμα της Κίνας να εξελίσσεται σε πραγματικό χρόνο, η καθυστερημένη αντίδραση της Ευρώπης και των ΗΠΑ εμπρός στον νέο κίνδυνο, εκτός από τον κωμικοτραγικά επικίνδυνο συνδυασμό έπαρσης κι ανικανότητας, έχει και τον χαρακτήρα μιας απαγορευμένης καταστροφικής απόλαυσης.  

Ο ιός δεν είναι μόνο το φονικότερο μέσο μαζικής καταστροφής σε βάθος χρόνου, ήδη έχει διαλύσει κάθε έκφανση πληθυντικότητας στο μεγαλύτερο μέρος της γης,  αποτελεσματικότερα από οποιοδήποτε μέτρο κρατικής καταστολής. Και το κατάφερε αυτό δίχως να είναι καν μέσο, είναι αυτοσκοπός χωρίς αποβλεπτικότητα, υπάρχει μόνο για να επιβιώνει. Μετά βίας θεωρείται έμβιος οργανισμός, αλλά ενέχει τη δυνατότητα καθαρής εξόντωσης του ανθρώπινου. Η πανδημία βιώνεται ως μια φυσική τελική λύση και ανήκει στην τάξη του Πραγματικού. Από φόβο μην αποικηθεί ως ξενιστής από τον ιό και μην τον μεταδώσει στα κοντινά του πρόσωπα, ο άνθρωπος προτίμησε να αποξενωθεί από τον συνάνθρωπο σε κατ’ οίκον περιορισμό και να αναστείλει τη φυσιολογικότερη λειτουργία του πέρα από τις σωματικές, την ανθρώπινη επαφή και την κοινωνικότητα, σε μια διεστραμένη εκδοχή του «αγάπα τον πλησίον σου». Σε αυτό τον απομονωμένο άνθρωπο χωρίς ιδιότητες, το σημειακό καρτεσιανό υποκείμενο και την κατηγορική προστακτική του, προσπαθούν να μετακυλίσουν την ευθύνη της διαχείρισης οι κυβερνήσεις της Ευρώπης με τις υπερεγωτικές εκκλήσεις τους για αυτοεγκλεισμό, μένοντας τραγικά πιστές στην πολιτισμική παράδοση της ηπείρου, αυτή που ξεκίνησε όταν ο Σωκράτης ήπιε το κώνειο. Άλλωστε, ο ανταγωνισμός με την Ασία δεν είναι μόνο οικονομικός, είναι και ιδεολογικός.  

Ο ιός μέχρι στιγμής καταφέρνει να αφομοιώσει τον άνθρωπο είτε επεμβαίνοντας στη διαδικασία αναπαραγωγής των κυττάρων του, είτε μετατρέποντας τον βίο του σε γυμνή ζωή. Και είναι αυτός που ορίζει τις αποφάσεις στη νέα κατάσταση εξαίρεσης, άρα ο πραγματικός κυρίαρχος. Η παρακολούθηση πιθανών φορέων γίνεται με έκτακτη εφαρμογή πολεμικών τεχνολογιών, όταν δεν γίνεται οικειοθελώς, ενώ η βιοπολιτική πλέον ασκείται κυριολεκτικά μέσα στο σώμα μας με το ψυχαναγκαστικό πλύσιμο χεριών σε κάθε μας κίνηση και την επιτόπια μέτρηση θερμοκρασίας σώματος που συνοδεύεται από αναγκαστική και επιβλεπόμενη καραντίνα για κάθε υπεραστική μετακίνηση. Η πραγματικότητα αντικαταστάθηκε θεσμικά από την προσομοίωσή της, καθώς όροι όπως online μάθηση, δουλειά από το σπίτι, ανέπαφες χρηματικές συναλλαγές και κοινωνικές συναναστροφές απέκτησαν νέο περιεχόμενο και παρουσιάζονται ως έκτακτα μέτρα, αλλά με άγνωστη διάρκεια. Ελάχιστες μέρες πανδημικής απειλής κατάφεραν πολύ μεγαλύτερες αλλαγές στις εργασιακές σχέσεις και στο πώς αντιλαμβανόμαστε τα συνταγματικά δικαιώματα από τα μακρά χρόνια της οικονομικής ύφεσης. Πανίσχυρες διακρατικές συμφωνίες όπως η Συνθήκη Σένγκεν καταστρατηγούνται μονομερώς από κυβερνήσεις που νομίζουν πως αν κλειστούν μέσα στα εθνικά τους τείχη θα γλιτώσουν από τον κίνδυνο, ενώ στην πραγματικότητα κίνδυνος έχει γίνει ο ίδιος ο άνθρωπος ως φυσική υπόσταση.

Το άτυπο κοινωνικό συμβόλαιο χωρίς ημερομηνία λήξης που υπογράφηκε ασυνείδητα μεταξύ πολιτών και κυβέρνησης για να ξεπεραστεί η πανδημία εμπλουτίζεται καθημερινά με νέα παραρτήματα που γίνονται αναγκαστικά αποδεκτά. Καμία κοινωνία, ωστόσο, δεν μπορεί να λειτουργήσει με αυτό τον τρόπο για πολύ καιρό χωρίς να ξηλωθεί ανεπανόρθωτα ο ιστός συνοχής της. Η ελπίδα που κρύβεται στον πάτο του πιθαριού είναι ότι μαζί με την ανθρωπότητα, που καλό είναι να θυμόμαστε πως έχει δει και χειρότερες μέρες, δύσκολες ώρες περνάνε και κάποιες βασικές λειτουργίες του καπιταλισμού και μαζί με αυτόν τα καταχρηστικά υπερ- που σέρνει μαζί του, όπως υπεραξία, υπερεκμετάλλευση, υπερκατανάλωση, υπερτουρισμός. Ο εφιάλτης μιας παγκόσμιας οργουελικής κυβέρνησης, που σίγουρα θα ήταν μια κάποια λύση για την άρχουσα τάξη, φαίνεται να χάνεται κάπου ανάμεσα στην αδυναμία συνεννόησης των δυτικών ηγετών για τα βασικά και τους ναπολεοντισμούς των πιο γκροτέσκων από αυτούς που περισσότερο εικόνα κατάρρευσης θυμίζουν παρά ολοκληρωτικής παντοδυναμίας, ενώ η παγκόσμια αλληλεγγύη μεταξύ λαών βρίσκει νέα εδάφη για να ανθίσει. Η υποθήκη της αβεβαιότητας του παρόντος είναι η πολλαπλότητα των δυνατοτήτων του μέλλοντος. 

Όποιο κι αν είναι το τέλος της υπό διαμόρφωση πανδημιοκρατίας που ζούμε, πορευόμαστε στην έρημο του Πραγματικού από τη στιγμή που η τωρινή παγκοσμιοποιημένη ανθρώπινη κατάσταση απέκτησε χαρακτηριστικά παρατεταμένης εξαίρεσης. Και δεν χρειάστηκε καμία επιλογή μεταξύ κόκκινου και μπλε χαπιού για να οδηγηθούμε εκεί, ούτε υπάρχει κάποιο τρίτο για να μας βγάλει από την εθελούσια περιπλάνηση στην ανεξερεύνητη αυτή επικράτεια. Μόνο ίσως μια Αντιγόνη ως φωνή βοώντως εν τη ερήμω προσπαθεί να συγκρατήσει τη διαταραγμένη τάξη του κόσμου επαναλάμβοντας την αρχαία πανανθρώπινη επωδό: σεβαστείτε τους νεκρούς.