Μία πρώτη ανάγνωση από το Ινστιτούτο του Reuters για το πώς η πανδημία δοκίμασε τις δημοσιογραφικές ελευθερίες στον πλανήτη και το δικαίωμα όλων στην ανόθευτη ενημέρωση.
Γεγονός: κατά τη διάρκεια του δίμηνου lockdown, η ειδική και απολύτως πρωτόγνωρη συνθήκη της πανδημίας –με ειδησεογραφία απολύτως εστιασμένη στον Covid-19- ανέδειξε πιο φλύαρα από ποτέ την εδραίωση πανομοιότυπης ενημέρωσης από τα περισσότερα media, κυρίως τα ηλεκτρονικά. Παρόμοιοι τίτλοι, παρεμφερής ροή ειδήσεων, πανομοιότυπα παρηγορητικά κείμενα, περίπου ίδια ρητορική για τα αισθήματα της επόμενης μέρας, περίπου ίδια, σχετικά ομοιογενής θεματολογία, σχεδόν παντού.
Η καλλιέργεια του αισθήματος σύμπνοιας και ενότητας μπροστά στον υγειονομικό κίνδυνο «επέβαλε» για το κοινό συμφέρον και φαινομενικά χωρίς καμία συνεννόηση, αυτή την ομοιογένεια που για να υπηρετηθεί σωστά και αποτελεσματικά το σωτήριο «μένουμε σπίτι», έστω και για λίγο, θα απέκλειε τις αντίθετες ή απλώς διαφορετικές φωνές και κυρίως θα στραγγάλιζε με επιτυχία τους συνωμοσιολόγους, τα τρολ και τους αριβίστες.
Μέχρι εδώ και πολύ πολύ γενικά, η ελληνική ενημέρωση μοιάζει να βρέθηκε στη σωστή πλευρά της ιστορίας με μόνες παραφωνίες κάποιες υπερβολές, αρκετές a priori αγιογραφίες και ορισμένα απολύτως υποτελή αφηγήματα, που αν δεν ήταν αυταπόδεικτα εξοργιστικά, θα ήταν υπέροχα αστεία, ειδικά σε καιρό εγκλεισμού.
Όσο εμείς, όμως, ζούσαμε αυτό, τι γινόταν αλλού; Η ενημέρωση που κατέφθανε σ’ εμάς από χώρες όπως η Βρετανία, η Βραζιλία, η Ρωσία, η Ινδία, η Υεμένη πόσο φιλτραρισμένη, αξιόπιστη και μη χειραγωγούμενη από πολιτικά κέντρα ήταν;
«Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι οι κυβερνήσεις σε όλον τον κόσμο χρησιμοποιούν αυτή την κρίση ως ευκαιρία για να υφαρπάξουν νέες εξουσίες και να ελέγξουν δραστικά την ελευθερία του Τύπου…».
Το παραπάνω δεν αποτελεί διατύπωση κάποιας ακτιβιστικής οργάνωσης για τις ελευθερίες του Τύπου, αλλά προλογικό σχόλιο της Meera Selva, Διευθύντριας Δημοσιογραφικών Υποτροφιών του Ινστιτούτου Reuters, κατά τη διάρκεια πρόσφατου webinar για το κατά πόσο ο Covid-19 απειλεί σοβαρά πλέον τόσο την ελευθερία του Τύπου για τον τρόπο με τον οποίο καλύφθηκε ειδησεογραφικά η πανδημία σε όλον τον κόσμο.
Στόχος της Selva ήταν η καταγραφή των διαφόρων μορφών φίμωσης, βίας, απειλών κατά ζωής εναντίον δημοσιογράφων, τόσο σε χώρες του δυτικού κόσμου, όσο και σε επικράτειες όπου ο ήλιος λάμπει μόνο όπου το διαπιστώνουν οι κυβερνήσεις τους.
Στην Αμερική του Τραμπ και των ενέσεων χλωρίνης, στη Βρετανία του Μπόρις Τζόνσον και της θεωρίας του περί ανοσίας αγέλης που τον έστειλε ένα βήμα πριν από τον θάνατο, στη Βραζιλία του Μπολσονάρου που φωνάζει στους δημοσιογράφους της χώρας του να σκάσουν σε πανεθνικό δίκτυο, στην Ινδία της αιωνίως μη διαχειρίσιμης εξαθλίωσης στην Υεμένη των τριών κυβερνήσεων, οι δημοσιογράφοι καθ’ όλη τη διάρκεια του lockdown είχαν να αντιμετωπίσουν ένα βουνό νέων εμποδίων, προκειμένου να φτάσουν στην είδηση και στη συνέχεια να τη μοιραστούν χωρίς παρεμβολές, περιορισμούς και απαγορεύσεις με τους πολίτες.
Και τώρα, δεν ήταν μόνο ο τρόμος της υγειονομικής βόμβας, υπό τον οποίο όφειλαν να εργαστούν, αλλά και τα πλοκάμια πολιτικής και μικροπολιτικής που έπρεπε να κόψουν για να προσφέρουν αξιόπιστη ενημέρωση.
«Ο Covid-19 έφερε στο φως κάθε αδυναμία ενός ήδη ραγισμένου επιχειρηματικού μοντέλου (σ.σ.: σε ό,τι αφορά στα media) και υπογράμμισε πως η εμπιστοσύνη στη δημοσιογραφία είναι το κλειδί για το μέλλον», παρατήρησε η Selva, τη στιγμή που μερικές μόνο από τις μαρτυρίες δημοσιογράφων που συμμετείχαν στο webinar, μαζί με τα σχόλια των συμμετεχόντων αποκάλυπταν ότι τελικά οι ειδήσεις περί κορωνοϊού δεν προέκυπταν πάντα υπό τις καλύτερες δυνατές συνθήκες.
Για τη Daniela Pinheiro, δημοσιογράφο από τη Βραζιλία, το πρόβλημα δεν έχει τόσο να κάνει με την ορατή απειλή των διώξεων εναντίον λειτουργών του Τύπου, αλλά με την αυτολογοκρισία και τη μεθοδευμένη βία.
«Ο Μπολσονάρου συνεχίζει να μιλά ακατάπαυστα και να συμπεριφέρεται σαν αρχηγός φυλής και όχι σαν Πρόεδρος της Βραζιλίας. Όλοι το ξέρουν αυτό. Εκείνο, όμως, που με απασχολεί περισσότερο είναι η αυτολογοκρισία. Σταδιακά, έχει δημιουργηθεί ένα τρομακτικό περιβάλλον μέσα στο οποίο καλείσαι να δουλέψεις. Ό,τι κι αν συμβεί, ο Μπολσονάρου θα στρέψει την προσοχή του κόσμου στους δημοσιογράφους που δημιουργούν προβλήματα με αποτέλεσμα να γίνονται αποδέκτες βίας από γκρουπούσκουλα υποστηρικτών του (σ.σ.: κάτι τέτοιο είχε γίνει και πρόσφατα κατά τη διάρκεια διαδήλωσης εναντίον του για τους χειρισμούς τους σε ό,τι είχε να κάνει με την αντιμετώπιση του κορωνοϊού). Έτσι, ποτέ δεν μπορείς να κατηγορήσεις ευθέως τον Πρόεδρο για υποκίνηση βίας εναντίον δημοσιογράφων, όσο τη βρώμικη δουλειά κάνουν οι υποστηρικτές του. Όμως, πάντα ξέρεις ότι έχει στήσει κάποια αόρατη παγίδα ή ότι παραμονεύει κάποια απειλή που δεν μπορείς να διακρίνεις αμέσως. Το πώς πραγματικά μας αντιμετωπίζει το είδαμε αυτή την εβδομάδα όταν σε πανεθνικό δίκτυο μας ζήτησε να βγάλουμε τον σκασμό», εξηγεί η Pinheiro.
Τα λεγόμενά της επιβεβαίωσε η Consuelo Dieguez, δημοσιογράφο του Piaui(1), του πιο επιδραστικού πολιτικού περιοδικού της Βραζιλίας, που πριν από λίγες ημέρες αφιέρωσε το εξώφυλλο του στον Πρόεδρο της Βραζιλίας και στον θερμό ασπασμό του με τον ίδιον τον θάνατο. «Για εμένα το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι τα άτομα που κρύβονται στους υποστηρικτές του Μπολσονάρου και η φυσική βία που μας ασκούν. Ποτέ δεν ξέρεις αν σε κάποια εκδήλωση κάποιος από αυτούς θα αποφασίσει να σε βλάψει. Ναι, η Βουλή υπερασπίζεται τους δημοσιογράφους, ο Νόμος μας προστατεύει, το Σύνταγμα επίσης, αλλά ποτέ δεν ξέρεις, αν είσαι ασφαλής, καλύπτοντας ένα γεγονός, στο οποίο όλως τυχαίως έχουν διασπαρεί και μικροσυμμορίες που υποστηρίζουν τον Μπολσονάρου. Αν μάλιστα ο Πρόεδρος τρέξει στο Twitter και γράψει ότι τον πολεμάμε και θέλουμε να τον ρίξουμε από τη διακυβέρνηση, είναι σα να δίνει κάθε φορά σύνθημα για να μας επιτεθούν. Από τη μία αυτολογοκρίνεσαι κι από την άλλη φοβάσαι», εξηγεί.
Μακριά από το παρακράτος εναντίον δημοσιογράφων της Βραζιλίας, ένας γρήγορος γύρος του κόσμου, από τις πολιτισμένες δυτικές δημοσιογραφίες μέχρι τα τάρταρα της Ινδίας και της Υεμένης, βάσει πάντα της συγκεκριμένης έρευνας, καταγράφει τα εξής(2):
• Στη Γερμανία, μέχρι στιγμής, δύο φορές δημοσιογράφοι έχουν πέσει θύματα ξυλοδαρμού κατά τη διάρκεια κάλυψης διαδηλώσεων εναντίον των περιοριστικών μέτρων για τον κορωνοϊό. Και τις δύο φορές τα θύματα ήταν ρεπόρτερ της κρατικής γερμανικής τηλεόρασης.
• Στη Νορβηγία αλγεινές εντυπώσεις έχει προκαλέσει η απόφαση της κυβέρνησης να ενισχύσει με 300.000 ΝΟΚ (νορβηγική κορώνα) τα Μέσα Ενημέρωσης της χώρας. Ο λόγος για ΜΜΕ που σπανίως καλύπτουν ενδελεχώς τις πολιτικές εξελίξεις (υπουργικά συμβούλια, νομοθετικές επιτροπές, κ.λπ), ενώ οι πολίτες «βλέπουν» ως βασικό αποδέκτη της παχυλής επιδότησης τον ειδησεογραφικό όμιλο Schibsted.
• Στις Φιλιππίνες, σύμφωνα και με τη δημοσιογράφο Miriam Grace Go, τα fake news βασιλεύουν και οι περιορισμοί στην ενημέρωση στραγγαλίζουν τον Τύπο. Η δημοσιογραφία των πολιτών έκανε τη δύσκολη δουλειά τις μέρες της πανδημίας.
• Στην Ινδία, όπως εξήγησε ο δημοσιογράφος Tejas Harad, η κυβέρνηση δεν επικοινωνεί καν με τα media. Οι δημοσιογράφοι απλώς δεν μπορούν να έρθουν σε επαφή με την πολιτική ηγεσία και τους αρμόδιους για τον Covid – 19. Με την επίφαση του social distancing όλα γίνονται ψηφιακά και η ενημέρωση παρέχεται με το σταγονόμετρο. Όλα αυτά, τη στιγμή που η Ινδία βιώνει τη μεγαλύτερη μεταναστευτική κρίση στην ιστορία της, αλλά τα mainstream media επιλέγουν την περαιτέρω πόλωση των πολιτών, ανεύθυνα και απολύτως αναξιόπιστα.
• Στην Πολωνία, τα ερωτήματα των δημοσιογράφων προς τους συναρμόδιους υπουργούς Υγείας / Πολιτικής Προστασίας για θέματα Covid-19 πρώτα περνούν από την έγκριση των συμβούλων του Πρωθυπουργού και εν συνεχεία… διαβάζονται και απαντώνται σχετικώς. Έτσι, σημειώνεται μηδενική αλληλεπίδραση μεταξύ δημοσιογράφου και πολιτικού φορέα, ενώ οι ενοχλητικές ερωτήσεις απλώς δεν διαβιβάζονται ποτέ.
• Στην Αίγυπτο, η επίσημη κυβέρνηση ανάγκασε τη δημοσιογράφο Ruth Michaelson να εγκαταλείψει τη χώρα, όταν εκείνη σε ρεπορτάζ της ανέφερε ότι η επίσημη κυβέρνηση απέκρυπτε τον πραγματικό αριθμό κρουσμάτων ασθενών με κορωνοϊό (πηγή: The Guardian).
• Στη Βενεζουέλα τουλάχιστον 10 δημοσιογράφοι συνελήφθησαν και πάνω από 20 δέχονται απειλές για τη ζωή τους εξαιτίας πρωτοσέλιδων που αφορούσαν την ελλιπέστατη πολιτική στην αντιμετώπιση της πανδημίας (πηγή: Al Jazeera).
(Κάπου εδώ, ας σημειωθεί και το εξής, ειδικά για την περίπτωση της Βρετανίας: είναι πραγματικά ανεξήγητο αυτό που συμβαίνει με τον Μπόρις Τζόνσον. Υποστήριξε τη θεωρία της αγέλης, νόσησε, εισήχθη στο νοσοκομείο, γλίτωσε κυριολεκτικά απ’ του Χάρου τα δόντια, τις πολιτικές αποφάσεις τους για τον κορωνοϊό τις πλήρωσαν με τη ζωή τους χιλιάδες συμπολίτες του και όμως, υπάρχουν δημοσιογράφοι που ακόμη και σήμερα τον θεωρούν «χαρισματικό»..!).
Με δεδομένο ότι η κρίση βρίσκεται σε εξέλιξη παρά τα μέτρα χαλάρωσης που οι ευρωπαϊκές χώρες λαμβάνουν η μία μετά την άλλη, η ανησυχία ειδησεογραφικών φορέων όπως το Reuters, ανησυχία που για την ώρα διατυπώνεται με ψυχραιμία και διακριτικότητα, δεν αφορά μόνο τον στραγγαλισμό βασικών ελευθεριών του Τύπου ανά τον κόσμο.
Αφορά και τη νοθεία της ειδησεογραφίας που στις ειδικές και έκτακτες συνθήκες που ο πλανήτης βιώνει λόγω πανδημίας αντιστοιχούν με επιμόλυνση του υδροφόρου ορίζοντα.
Λαμβάνοντας υπ’ όψιν και τις έκτακτες νομοθετικές τροποποιήσεις, στις οποίες έχουν προχωρήσει χώρες όπως η Ρωσία, η Ουγγαρία, η Κίνα, κ.α., με σκληρά πρόστιμα και ποινές φυλάκισης έως 5 χρόνια για διασπορά «ψευδών ειδήσεων» (χωρίς, όμως, να διευκρινίζεται, αν ως «ψευδής» θεωρείται και η είδηση που δεν κολακεύει το εκάστοτε πολιτικό καθεστώς), εύκολα γίνεται αντιληπτό γιατί πρόκειται για ανησυχία που αφορά όλους και όχι αποκλειστικά τους λειτουργούς του Τύπου.
______________________
(1) Το Piauí θεωρείται το βραζιλιάνικο “New Yorker”, ωστόσο με πολύ πιο τολμηρή διάθεση στα εξώφυλλα και με ελαφρώς πιο δηκτικά κείμενα.
(2) Μια πρώτη στατιστική ματιά των παραβιάσεων της ελευθερίας του Τύπου σε Αμερική, Ευρώπη, Ασία, Αφρική.
Social Links: