Blast from the Past 3: Mjölnir

Μπήκαμε πλέον για τα καλά στον χειμώνα, που φέρνει βροχές και καταιγίδες. Οι κεραυνοί και οι βροντές πάντα εγείρουν μέσα μας έναν αρχέγονο φόβο και δέος για τα αδάμαστα στοιχεία της φύσης, θεϊκά και ανέγγιχτα.

Στη γερμανική και σκανδιναβική μυθολογία ο θεός Θωρ, του οποίου το όνομα σημαίνει «βροντή», ήταν ο θεός (κυρίως) της βροντής, του κεραυνού και των καταιγίδων. Στο χέρι του κράδαινε ένα σφυρί ονόματι Mjölnir, ένα παντοδύναμο όπλο, το οποίο αποτελεί ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα θρησκευτικά σύμβολα παγκοσμίως.

Η ετυμολογία της λέξης “Mjölnir” προέρχεται από την γερμανική ρίζα “melanan”, που σημαίνει «αλέθω, κονιορτοποιώ», και έχει σχέση με την ισχύ του θεϊκού σφυριού να ισοπεδώνει μέχρι και βουνά. Άλλη θεωρία αναφέρει ότι η λέξη προέρχεται από μια ινδοευρωπαϊκή ρίζα που συναντάται στην παλαιά σλάβικη λέξη “”mlunuji”, στην ρώσικη “molniya”, στην ουαλική “melt”, που όλες σημαίνουν κεραυνός. Καθόλου τυχαίο, καθώς το όνομα του θεού ουσιαστικά συνδέεται με τον ήχο που κάνει το σφυρί του, όταν συνθλίβει στους εχθρούς του.

Οι ιδιότητες του Mjölnir ήταν θαυμαστές. ‘Οπως αναφέρεται στην Πεζή ή Νεότερη Έντα (Prose Edda), έργο του 13^ου αιώνα του ισλανδού ποιητή, ιστορικού και πολιτικού Snorri Sturluson, όταν ο Θωρ το έριχνε, επέστρεφε στο χέρι του˙ ό,τι και αν χτυπούσε με το σφυρί, αυτό δεν θα αποτύγχανε να πατάξει τον στόχο του˙ από την άλλη όμως, χρησιμοποιούταν για να ευλογήσει γάμους, γεννήσεις, κηδείες, όπλα, εορτασμούς, ταξίδια, εξορμήσεις και όρκους μεταξύ ανδρών. Δηλαδή, το Mjölnir δεν ήταν μόνο ένα σύμβολο της καταστρεπτικής δύναμης μιας καταιγίδας, αλλά και σύμβολο προστασίας ενάντια σε κακόβουλες δυνάμεις στην θεϊκή και ανθρώπινη σφαίρα. Προστάτευε την Asgard, κατοικία των θεών, από τους γίγαντες, αλλά και την Midgard, την κατοικία των θνητών, από το «κακό».

Η κατασκευή του Mjölnir ήταν επίσης παράδοξη, καθώς οφείλεται στον κατεργάρη θεό Λόκι. Ο θεός αποφάσισε να κόψει χρυσά μαλλιά της συζύγου του Θωρ, της Σιφ. Για να γλιτώσει τον θάνατο ο Λόκι, υποσχέθηκε να πάει στην γη των νάνων, την Svartalheim, για να φέρει ακόμα πιο όμορφα μαλλιά για την σύζυγο. Μαζί του όμως έφερε και άλλα δώρα, συν τοις άλλοις και το θεϊκό σφυρί, το οποίο είχε κοντή λαβή, γιατί ο «πονηρός» θεός μεταμορφώθηκε σε μύγα και τσίμπησε στο βλέφαρο τον νάνο που το σφυρηλατούσε, οδηγώντας τον να αφήσει τη δουλειά του στη μέση. Ο Θωρ δεν πτοήθηκε από το ψεγάδι του σφυριού, το πήρε για δικό του και άφησε τον Λόκι να ζήσει.

Σε ανασκαφές στις σκανδιναβικές χώρες έχουν βρεθεί πάνω από 1000 μενταγιόν με τη μορφή σφυριού. Οι αρχαιολόγοι υπέθεταν ότι επρόκειτο για σμικρύνσεις του σφυριού του Θωρ και χρησιμοποιούνταν ως φυλακτά. Οι υποθέσεις επιβεβαιώθηκαν, όταν το 2014 βρέθηκε σε ανασκαφή στο νησί Lolland της Δανίας ένα “torshammere” (σφυρί του Θωρ) του 10ου αιώνα, με την επιγραφή στα ρουνικά:  “Hmar x is” (“Αυτό είναι ένα σφυρί”).

Βέβαια, αυτά τα μενταγιόν φοριούνται μέχρι και σήμερα από θαυμαστές της σκανδιναβικής μυθολογίας. Επιπλέον, το Mjölnir χρησιμοποιείται ως κύριο σύμβολο νεοπαγανιστικών κινημάτων στην βόρεια Ευρώπη, αλλά δυστυχώς και από θιασωτές του νεοναζισμού και του ακραίου ρατσισμού, υπό την «περιβολή» του οντινισμού στις σκανδιναβικές χώρες. Το ίδιο παρατηρήθηκε και στις ΗΠΑ κατά την συγκέντρωση νεοναζιστών ονόματι “Unite the Right” στο Charlottesville στις 11 και 12 Αυγούστου 2017, όπου παρατηρήθηκε η ενσωμάτωση της σβάστικας ή άλλων συμβόλων μίσους στο αρχικό του σφυριού, όπως και η χρήση περαιτέρω συμβόλων της σκανδιναβικής μυθολογίας, π.χ. του τριπλού τριγώνου Valknut, «του κόμπου των σφαγιασθέντων», σύμβολο του Επέκεινα, ή του Sonnenrad, του ηλιακού τροχού.

 

Επιπλέον, το Mjölnir απεικονίζεται μαζί με τον Θωρ σε 4-5 ρουνικές λίθους από την Δανία και τη Σουηδία και την επιγραφή/επίκληση «Ας ευλογήσει ο Θωρ [αυτούς τους ρούνους ή το μνημείο]».

Ο μύθος του θεού Θωρ και του παντοδύναμου όπλου του παραείναι ελκυστικός για να μην χρησιμοποιηθεί στην ποπ κουλτούρα. Ήδη από το 1962 το Mjölnir εμφανίζεται ως το κύριο όπλο του Θωρ στην σειρά κόμικς της Marvel, όπως και αργότερα στην κινηματογραφική μεταφορά των Avengers και του Θωρ από την MCU. Το «μαρβελικό» σφυρί αντικατοπτρίζει κάποιες από τις ιδιότητες του μυθολογικού, αν και δημιουργήθηκε διαφορετικά: ο Όντιν κατάφερε να παγιδεύσει μια γαλαξιακή καταιγίδα, την “Mother Storm”, σε ένα κομμάτι μέταλλο, το Uru, από το οποίο οι νάνοι σφυρηλάτησαν το μαγικό σφυρί. Ο θεός μάγεψε μετά το Mjölnir, δημιουργώντας κάποιους κανόνες για την χρήση του:

• Μόνο οι άξιοι μπορούν να το κρατούν στα χέρια τους

• Μετά την ρίψη, επιστρέφει στα χέρια του κατόχου

• Ο χρήστης μπορεί να ελέγξει τα στοιχεία της φύσης

• Το σφυρί μπορεί να ανοίξει πύλες σε άλλες διαστάσεις

• Επιτρέπει το ταξίδι στον χρόνο

• Μπορεί να μεταμορφώσει τον χρήστη

Ελβετικός σουγιάς το σφυρί του Θωρ, λοιπόν. Πιστεύω πώς πολλοί από εμάς γουστάραμε, όταν βλέπαμε τον Chris Hemsworth/Thor να καλεί κεραυνούς, να πετάει με το στριφογύρισμα του Mjölnir, να ισοπεδώνει γίγαντες/εξωγήινους, ή πανηγυρίσαμε λίγο όταν ο Captain America κατάφερε στο Avengers: Endgame να σηκώσει το σφυρί, αφού είχε προσπαθήσει όλη η παρέα ανεπιτυχώς, όπως και ο Λόκι. Λίγο λιγότερο πανηγύρισα, όταν το σήκωσε το τιμημένο ο Vision, προσωπικά γούστα είναι όμως αυτά.

 

Στην πολύ πρόσφατη σειρά του Netflix, Ragnarok, χρησιμοποιούνται στοιχεία της σκανδιναβικής μυθολογίας στην πλοκή. Ο πρωταγωνιστής (και συγγνώμη για τα όποια spoils), ο έφηβος Magne Seier, προκύπτει ότι είναι η μετενσάρκωση του θεού Θωρ. Στο πρώτο επεισόδιο τον βλέπουμε να κραδαίνει το σφυρί του πατέρα του, το οποίο σε κάποια φάση εκσφενδονίζει πάνω στα νεύρα του… ενάμιση περίπου χιλιόμετρο μακριά. Εδώ το όπλο λειτουργεί μάλλον σαν σύμβολο: δεν κατέχει μαγικές δυνάμεις το ίδιο, αλλά λειτουργεί σαν καταλύτης των αφυπνιζόμενων θεϊκών δυνάμεων του έφηβου πρωταγωνιστή.

Και, τέλος, μια μικρή αναφορά στο Mjölnir στην μουσική (ροκ προφανώς) σκηνή:

Οι Led Zeppelin στο Immigrant Song, κομμάτι που περιλαμβάνεται στον δίσκο τους Led Zeppelin III του 1970, εμπνέονται από την σκανδιναβική μυθολογία και αναφέρουν στους στίχους τους ότι:

The hammer of the gods
We’ll drive our ships to new lands
To fight the horde, and sing and cry

Ευθεία αναφορά, λοιπόν, στις επεκτατικές βλέψεις των Βίκινγκς και το πώς ο Θωρ θα ευλογήσει με το σφυρί του τις εξορμήσεις τους.

Αντίστοιχης θεματικής είναι και το κομμάτι των Danzig, Hammer of the Gods, από τον δίσκο Deth Red Sabaoth του 2010, ο οποίος περιστρέφεται γύρω από old school heavy metal ακούσματα, ταιριαστά -κατ’εμέ- με τα βίκινγκ εσθέτικς των στίχων του κομματιού. Και πάλι ως “Hammer of the Gods” αναφέρεται το σφυρί του Θωρ στον τίτλο του κομματιού των Testament. Πάντως, υπάρχουν έναν σκασμός κομμάτια με το όνομα Μjölnir. Παραδόξως πολλά trance, αλλά και folk, black metal, score music. Μια έρευνα στο Spotify θα σας πείσει. Προσωπικά πιστεύω ότι η ουσία της μεταφοράς της σκανδιναβικής αισθητικής σε μουσικά ακούσματα κρύβεται στην heavy metal.

Τέλος, δεν θα ήθελα να παραλείψω το πώς η βέλγικη post–metal/sludge μπάντα Amenra συνθέτει τα δικά της προσωπικά σημειολογικά στοιχεία, συγχωνεύοντας πολλαπλά σύμβολα σε ένα. Συγκεκριμένα αναφέρομαι στην ανεστραμμένη διπλή κρεμάλα που βλέπουμε στον κορμό του frontman, Colin H. Van Eeckhout: πρόκειται ουσιαστικά για μια σύνθεση του Mjölnir, του “Todesrune”, ρούνου του θανάτου, και του ανεστραμμένου σταυρού του Αγίου Αντωνίου: ισχύς, θάνατος, μαρτύριο, πόνος και θυσία.

Είναι ενδιαφέρον το ταξίδι του Mjölnir με αφετηρία ως ένα μυθολογικό όπλο ενός Σκανδιναβού θεού, στον συμβολισμό και επανασυμβολισμό του, μέσα από την διαχρονική χρήση του σε θρησκευτικά, πολιτικά και καλλιτεχνικά συγκείμενα. Προσωπικά, όσα φίλτρα και επαναχρήσεις προκύψουν, το Σφυρί των Θεών στο μυαλό μου θα συσχετίζεται πάντα με το αρχέτυπο ενός ήρωα και θα μου θυμίζει μια βραδινή χειμωνιάτικη καταιγίδα.

Πηγές:

https://www.archaeology.wiki/blog/2014/06/30/thors-hammer-found-on-lolland/

https://norse-mythology.org/symbols/thors-hammer/

https://www.adl.org/education/references/hate-symbols/thors-hammer

https://www.norwegianamerican.com/viking-symbols-stolen-racists/

https://www.washingtonpost.com/graphics/2017/local/charlottesville-videos/

 

H. R. E. Davidson, Gods and Myths of Northern Europe, London 1964.

P. Pentz, “Viking art, Snorri Sturluson and some recent metal detector finds”, Fornvännen. Journal of Swedish Antiquarian Research 113:1, 2018, 17-33.

E. O. G. Turville – Petre, Myth and Religion of the North, Westport 1964.

D. Zarrillo, The Mjölnir and the Cross: Religious Material Culture of the Norse in Medieval Greenland, The College of New Jersey 2019.