Χρήστος Τριανταφύλλου – You Suffer (but why?)
Οκ, ας βγάλουμε από τη μέση πρώτα τα βασικά: το φινάλε της σειράς ήταν και πάλι ένα οπτικό και εικαστικό κομψοτέχνημα. Ταυτόχρονα, ήταν τρομαχτικά κακογραμμένο. Μπορεί να είχε κάποιες ενδιαφέρουσες ιδέες, αλλά ο τρόπος με τον οποίο οι σεναριογράφοι τάιζαν τον θεατή με το κουτάλι κακοφτιαγμένες «πολιτικές» αναλογίες και βολικές λύσεις στα όρια του γελοίου ήταν εντελώς ανυπόφορος.
Το σημαντικότερο, όμως, για μένα αυτή τη στιγμή είναι η ίδια η λογική του φινάλε και αυτό που έχει καθιερωθεί στην ποπ κουλτούρα να λέμε «closure». Το GoT είναι ξεκάθαρα η μεγαλύτερη και σημαντικότερη σειρά της δεκαετίας που διανύουμε, είναι από μόνο του ένα πολιτισμικό φαινόμενο, αλλά, όπως όλα τα πράγματα, έτσι κι αυτό κάπως έπρεπε να λήξει. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να λήξει κάτι που βασίζεται σε ένα τόσο ευρύ και περίπλοκο σύμπαν, ακόμα κι αν η έμφαση δοθεί μόνο στη μοίρα ορισμένων κεντρικών χαρακτήρων· η ίδια η έννοια ιστορικότητας και βάθους του κόσμου που έχει πλάσει ο Μάρτιν κάνει το closure παντελώς αδύνατο, και καθιστά απολύτως αναμενόμενο πως, ό,τι και να γινόταν στο φινάλε, κάτι θα βρίσκαμε για να γκρινιάξουμε.
Ας θυμηθούμε δύο άλλα παραδείγματα μεγάλων σειρών που προκάλεσαν γκρίνια στο φινάλε: το πιο πολυσυζητημένο –μαζί με το Lost, για το οποίο δεν έχω άποψη– είναι το τέλος της καλύτερης, για πολλούς, σειράς όλων των εποχών, του Sopranos. Το Sopranos λήγει με μια μνημειώδη σκηνή όπου πέφτει ένα απότομο μαύρο, με αποτέλεσμα να μη μάθουμε ποτέ «τι συμβαίνει μετά». Spoiler: τίποτα δεν συμβαίνει μετά, γιατί είναι ένα φανταστικό σύμπαν το οποίο κλείνει ακριβώς τη στιγμή που τελειώνει η σειρά. Το ίδιο το απότομο μαύρο είναι μια επιλογή, την οποία προσωπικά βρίσκω υπέροχη.
Ένα άλλο ωραίο παράδειγμα είναι το τέλος του Mad Men, το οποίο είναι σαφώς λιγότερο αινιγματικό, αλλά και πάλι προκάλεσε ένα σωρό γκρίνιες γιατί δεν έφερε closure και γιατί ανέτρεψε κάποιες προσδοκίες για τον πρωταγωνιστή. Νομίζω πως είναι βασικό να μπορούμε να εκτιμάμε το μονοπάτι στο οποίο θέλει να μας πάει μια σειρά. Η διαφορά μιας σειράς από μια ταινία, άλλωστε, είναι πως η διαδρομή για να φτάσεις σε μια ορισμένη κατάληξη είναι σημαντικότερη από την ίδια την κατάληξη.
Είτε μας άρεσε είτε όχι το τέλος του GoT, πάντως, το σίγουρο είναι πως ήταν ένα τόσο μεγάλο φαινόμενο, και, κυρίως, ένα τόσο όμορφο ταξίδι, που, αν κάνουμε ένα βήμα πίσω και το εκτιμήσουμε στην ολότητά του, θα νιώσουμε τυχεροί που το βλέπαμε όσο παιζόταν. Άλλωστε, όπως λέει και ο σπουδαιότερος τηλεοπτικός ήρωας της εποχής μας, ο Bojack Horseman, «closure is a made up thing by Steven Spielberg to sell movie tickets».
Νίκος Σταματίνης: Το GoT και η αδιαπραγμάτευτη ανάγκη του να «μιλήσει για πράγματα»
H τελευταία σεζόν του Game of Thrones ήταν για μένα ένα μείγμα τεσσάρων κακών και δύο πολύ καλών επεισοδίων (του 2ου και του 5ου) με έναν πολύ απογοητευτικό φινάλε. Στο τελευταίο επεισόδιο φανερώθηκε ένα ας το πούμε τελείως σχηματικά «κόμπλεξ μαζικής κουλτούρας», μια ανάγκη των δημιουργών μυθοπλασίας μαζικής αποδοχής να δείξουν ότι αυτό που φτιάχνουν είναι κάτι παραπάνω από εμπορικά επιτυχημένο: έχει βάθος, μιλάει για πράγματα.
Αυτό πολύ συχνά οδηγεί τους δημιουργούς να κάνουν εκπτώσεις, προκειμένου να επιτύχουν να φανερώσουν αυτό το μήνυμα. Συνήθως η μέθοδος για να επικοινωνήσουν το μήνυμα αυτό είναι τα σύμβολα, τα σύμβολα που επικοινωνούν καθολικά σχήματα, αδιαπραγμάτευτες αλήθειες.
Το προχθεσινό επεισόδιο ήταν φανερό ότι ήθελε να πει κάτι πέρα από το να κλείσει τις υποθέσεις που είχε αφήσει ανοικτές. Ήθελε να γίνει μια «πραγματεία πάνω στην ουσία της απόλυτης εξουσίας ανεξάρτητα από τα πρόσωπα», για να χρησιμοποιήσουμε παραδοσιακό ύφος των κριτικών που θα σνόμπαραν όσο δεν πάει το GoT, ακριβώς επειδή έμαθαν να φιλτράρουν τον κόσμο στη βάση της απόλυτης διάκρισης της υψηλής με τη μαζική τέχνη. Και μπορεί να ήταν αλλά αυτό έγινε τελείως ατσούμπαλα και χωρίς κανένα ουσιαστικό πολιτικό βάθος. Ακόμα και αν τα γέλια στην πρόταση του Σαμ ήταν πραγματικά μια φανταστική στιγμή. Σχεδόν λυτρωτική.
Από την άλλη, έχουμε το 5ο επεισόδιο που επίσης ήθελε να μιλήσει για πράγματα που το ξεπερνούν, να γίνει ένα αντιπολεμικό έπος. Και τα κατάφερε. Τα κατάφερε ακριβώς επειδή το έκανε με κινηματογραφικά μέσα. Το έκανε με σκηνοθετικές επιλογές, χωρίς exposition, χωρίς να φαίνεται η απελπισμένη προσπάθεια να μιλήσει για κάτι. Και έχουμε και το 2ο επεισόδιο που ήταν φανταστικό ακριβώς επειδή δεν ήθελε να πει τίποτα. Ήταν ένα επεισόδιο εστιασμένο στους χαρακτήρες της σειράς. Φτιαγμένο με μια εντυπωσιακά δοσμένη αγάπη γι’αυτούς. Ένας πρόωρος αποχαιρετισμός την «τελευταία νύχτα του κόσμου». Εκεί οι χαρακτήρες δεν καρικατουροποιήθηκαν προκειμένου να υπηρετήσουν τα σύμβολα που είχαν φτιαχτεί για να παραπέμψουν.
Ο τρόπος που τελείωσε το GoT ήταν ένας τρόπος για να δούμε και αυτό: για να είναι κάτι υψηλό δεν χρειάζεται καθόλου να μιλάει για υψηλά πράγματα. Η μαζική βιομηχανία θεάματος –και δεν μπορεί να διαφωνήσει κανείς σε αυτό– έχει αποδείξει ότι μπορεί, μέσα στις αντιφάσεις της, να φτιάξει σπουδαία πράγματα. Δεν χρειάζεται, λοιπόν, απαραίτητα να παριστάνει αυτό που δεν είναι.
Όπως και να έχει, σε ευχαριστούμε GoT.
Γιώργος Βασιλάκος – Mια ατσούμπαλη απομάγευση ως πανάκεια της αμήχανης μαγείας
Το τελευταίο επεισόδιο του GoT ήταν κακό, ήταν πολύ κακό για την ακρίβεια, και το αντιμετώπιζα μάλιστα ως τέτοιο την ίδια στιγμή που παιζόταν, ειδικά από τη μέση και μετά. Δεν με ενδιαφέρει το δεδομένο εδώ και 3-4 σεζόν, χαώδες κενό που δημιουργούνταν μεταξύ εκπληκτικής φωτογραφίας-σκηνοθεσίας από τη μια και κάκιστου γραψίματος χαρακτήρων και διαλόγων από την άλλη. Προσωπικά θέλω να εστιάσω στην κορύφωση της πλοκής.
Δυστυχώς ήλπιζα μέχρι και το πέμπτο επεισόδιο ότι μπορεί να αποζημιωθώ στο 90’, σαν ένας πιστός οπαδός του fantasy που εθελοτυφλεί μπροστά σε όλες τις προειδοποιήσεις που είχαν προηγηθεί. Το μετασχόλιο που επέλεξαν σαν κατεύθυνση για κλείσιμο οι συντελεστές, έχω την πρόθεση να το αγκαλιάσω σαν σκέψη∙ μόνο που έγινε εντελώς αποτυχημένα. Το μεταχιούμορ όλης της σεζόν, που τηρείται και στο τέλος, μοιάζει απλά με κακή απομίμηση του Community ή του MCU. Όμως το να επιλέγεις για τον θρόνο ένα άτομο που ουσιαστικά έχεις δείξει με κάθε πιθανό τρόπο ότι δεν είναι άτομο, είναι πλάσμα της φύσης που υποστασιοποιεί τη μαγεία της, βάζοντας το αντί να ενσαρκώνει αυτόν τον συμβολισμό, να ενσαρκώνει την ιστορία, είναι τραγικό.
Αν θες να κάνεις αυτό, βάζεις σε αυτήν τη θέση για παράδειγμα τον Σαμ, έναν χαρακτήρα δηλαδή που είναι εγκόσμιος, που αποκαλύπτει και δεν συγκαλύπτει την γνώση, την συσσωρεύει ταξινομημένα και όχι άναρχα για να χειραγωγήσει, την μεταπλάθει σε ιστορίες που μπορούν να σε πείσουν να τις ακολουθήσεις και δεν σε τρομάζουν. Αυτός είναι ο τρόπος για να δείξεις την έτσι κι αλλιώς ανιστορικά και κακογραμμένα γελοία ιδέα της δημοκρατικής προοπτικής που θες να περάσεις. Και λατρεύω το storyline του Μπραν, παρότι ο ηθοποιός που τον υποδύεται παίζει άσχημα και μου θυμίζει χαρακτηριστική περίπτωση ατόμου που μεγαλώνοντας μπορεί να κάνει οτιδήποτε περιστρέφεται γύρω από την υποκριτική, εκτός από την ίδια καθαυτή. Η βασιλεία του Μπραν όμως είναι μια ελέω θεού βασιλεία, είναι μια πιο παντοδύναμη και άρα πιο επικίνδυνη βασιλεία από εκείνη που θα είχε η Ντενέρις.
Οι σεναριογράφοι δεν δικαίωσαν ούτε την ιστορία, ούτε την προοπτική της δημοκρατίας. Η ανικανότητά τους να χειριστούν την έλλειψη φαντασίας τους, τους οδήγησε να γυρίσουν την πλάτη σε ό,τι εκπροσωπούσε το fantasy στοιχείο για τη σειρά, όπως οι white walkers ή οι δράκοι. Η καταστροφή του θρόνου και η φυγή του Drogon αποτελεί έναν ξεκάθαρο υπαινιγμό για το ξερίζωμα της κυριαρχίας, αλλά έπειτα πρέπει κι αυτή να τραβηχτεί από τα μαλλιά και να μας βγει ξινή από μια ουρανοκατέβατη λογική της ανοχής και της αμεσοδημοκρατίας σε μεσαιωνικές υλικές και ιστορικές συνθήκες. Την δε κίνηση της πολιτικής, που την παρακολουθούμε εδώ και 8 σεζόν, την πετάμε κι αυτήν από το παράθυρο.
Η απομάγευση εκβιάζεται χωρίς την πρότερη αναγνώριση της μαγείας. Η μαγεία αγνοείται ή μασκαρεύεται και έτσι δεν κατανοείται ώστε να μπορέσει και να αποδομηθεί. Αντί να βουτήξουμε στο άγνωστο που εξωραΐζεται για να μας διεγείρει, εν τέλει μένουμε να το φοβόμαστε γιατί αδυνατούμε να το χειριστούμε και μας αφήνει αμήχανους. Ο ίδιος ο Μάρτιν επαναλαμβάνει συνεχώς ότι στοχεύει σε ένα γλυκόπικρο τέλος, όπως εκείνο του LOTR. Εκεί η μαγεία παρότι στον κόσμο της νικά, νικιέται από την πραγματικότητα και εξαλείφεται σαν ένα χαμένο παιδικό όνειρο, για να παραμείνει η σκληρότητα του ορθολογισμού που θα την υπερβεί. Εκεί η μαγεία έχει τη συνειδητότητά της για να επιτελέσει τον ρόλο της. Η σειρά του GoT προτίμησε να μας ταΐσει με το στανιό happy end και ξεπερασμένους ηθικισμούς. Υποτίθεται ότι αποκάλυψε το πιο σκληρό πρόσωπο του ρεαλισμού που μπορεί να εκμηδενίσει κάθε μαγική πραγματικότητα, αλλά ακόμα κι αυτό το έκανε με μη ρεαλιστικό τρόπο, με ακροβασίες που δεν έπεισαν, γιατί ούτε στο τέλος δεν κατάφεραν να σου τραβήξουν το βλέμμα από το προστατευτικό στρώμα που υπήρχε πάντα στο πάτωμα.
Δημοσθένης Γαβαλάς Λαϊκισμός – Αντιλαϊκισμός: Η νέα μη-δυναστεία ως αλλαγή Παραδείγματος
Όταν κάτι σου δημιουργεί μια τόσο μεγάλη αναμονή αλλά και τόσο μεγάλες προσδοκίες, και μάλιστα για ένα τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα, είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα αποτύχει να εκπληρώσει τον στόχο που έχεις δημιουργήσει εσύ για αυτό. Το Game Of Thrones κατάφερε να δραπετεύσει από αυτόν τον κανόνα παραδίδοντας ένα τελευταίο επεισόδιο κατά πολύ χειρότερο από τα επιτρεπτά όρια της αποτυχίας. Αποσυνδέοντας τον (εξαιρετικό) οπτικό τομέα από τη σειρά, μένει μια γεμάτη φθηνό συναισθηματισμό, πολιτικά και ιστορικά προβληματική διάψευση.
Σκέφτομαι ότι το επεισόδιο -ή μήπως τελικά όλη η σεζόν;- στηρίζεται σε ένα γνωστό πολιτικό αφήγημα. Αυτό της σύγκρουσης των δυνάμεων του λαϊκισμού με τις δυνάμεις της προόδου. Η Daenerys –έχοντας κάνει την έμφυλη υπέρβαση– συγκεντρώνει όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά του χαρισματικού ηγέτη: σαγηνευτική, με απεύθυνση στους απανταχού κατατρεγμένους, με ένα ισχυρό όραμα «αλλαγής» και πρωτίστως φύσει «ανατρεπτική».
Καθώς ο λαϊκισμός στην έμπρακτη εφαρμογή του «νομοτελειακά» αποτυγχάνει με καταστροφικά αποτελέσματα για όλους (βλ. καταστροφή του King’s Landing), η ευθύνη της επόμενης ημέρας πέφτει σε μια φωτισμένη γερουσία, η οποία αποφεύγοντας τις ακραίες θέσεις που βρίσκονται στο εσωτερικό της (καθολική ψηφοφορία), καταφέρνει να λάβει την από όλες τις πλευρές σωστή απόφαση και να χρήσει ως βασιλιά τον Bran. Πρακτικά μετά τον λαϊκισμό υπάρχει η καταστροφή, υπάρχει πάντα όμως και μια ευκαιρία, αυτή της νέας αρχής. Με έναν Βασιλιά ο οποίος θα γνωρίζει την Ιστορία, και δεν θα επαναλάβει τα λάθη του παρελθόντος αλλά κυρίως δεν θα δεσμεύεται από τα «βάρη» που είχαν να αντιμετωπίσουν οι Βασιλείς πριν από αυτόν (διαδοχή).
Όλη αυτή η διαδρομή συμπυκνώνει μέσα της μια τεράστια αλλαγή Παραδείγματος που δείχνει ότι μετά το γεγονός-τομή, την πτώση της Daenerys, μετά τη σύγκρουση λαϊκισμού-προόδου, οι άνθρωποι πλέον ζουν σε ένα εντελώς διαφορετικό πλαίσιο. Έχουν αποβάλλει τις συντηρητικές νοοτροπίες που κράταγαν την κοινωνία τους «πίσω» (μερικές σεζόν πριν κατά πόσο ο ανάπηρος Bran θα μπορούσε να ανακηρυχθεί βασιλιάς;), έχουν μετασχηματιστεί κοινωνικά, έχουν απορρίψει τα δύο άκρα: την λαϊκιστική τυρρανίδα και τη δημοκρατία, και κυρίως τίποτα μα τίποτα δεν είναι όπως πριν. Και όλα αυτά σε λίγες μόνο εβδομάδες. Συζητούσαμε στα προηγούμενα επεισόδια για τις μεγάλες τρύπες που έχουν δημιουργηθεί στο σενάριο, για τους πολύ κακούς διαλόγους, για τις ανατροπές στο μέχρι τώρα στήσιμο των χαρακτήρων. Αυτός όμως ο τόσο ανοικτός και χοντροκομμένος φιλελεύθερος διδακτισμός είναι ένα πολύ πικρό ποτήρι για να σηκώσει κάποιος.
Γιώργος Νούσης – (δεν) θα ‘ναι σαν να μπαίνει η Άνοιξη
Ένα recap τελευταίου επεισοδίου δεν μπορεί νομίζω να λειτουργήσει αυτόνομα όταν πρόκειται ταυτόχρονα για το κλείσιμο μιας σειράς που θα μνημονεύεται εφεξής αφήνοντας το στίγμα της σ’ αυτό το ευρύ πεδίο που ονομάζουμε ποπ κουλτούρα· ένα πεδίο τόσο θολό και δύσκολο να το ορίσει και να το οριοθετήσει κανείς και ταυτόχρονα τόσο αδιόρατα παρόν ως κομμάτι της καθημερινής μας ζωής, που καθιστά αδύνατον να θεωρεί κανείς ότι δεν αποτελεί μέρος του, ακόμη και αν προσπαθεί να αποφύγει την επιδραστικότητά του. Το GoT είναι λοιπόν κομμάτι αυτής της ποπ κουλτούρας, μάς διαμόρφωσε και διαμορφώθηκε μέσα από εμάς. Ακόμη και όσες/όσους δεν το είδαν. Αποτέλεσε επίσης ένα σταθερό σημείο αναφοράς ανάμεσα σε ετερόκλητα πλήθη διαμορφώνοντας ουσιαστικά πολλές φορές τους όρους της δημόσιας συζήτησης.
Και κάπως έτσι θα μετριάσω τις τύψεις μου για να μπορώ να πω ότι αυτό δεν ήταν ένα τέλος που άξιζε στη σειρά. Ασύνδετο με το ύφος των προηγούμενων σεζόν, εμφανέστατη έλλειψη σοβαρής γραφής, επιφανειακή αποδόμηση χαρακτήρων, βιαστικό κλείσιμο και επιτηδευμένα συγκινησιακή φόρτιση που μοιραία οδήγησε σε ένα δραματικό φινάλε (εντάξει στο τελευταίο επεισόδιο ήταν πια πολύ αργά για οποιαδήποτε αλλαγή). Το κινηματογραφικό κομμάτι είναι ίσως το μόνο σημείο άξιο αναφοράς σε μια σεζόν που κατά τα άλλα έμοιαζε με μία αποκομμένη από τα συμφραζόμενα mini-series που εμβόλιμα τοποθετήθηκε στην υπόλοιπη ροή της ιστορίας.
Αν μπορούμε κάπου να σταθούμε στο τελευταίο επεισόδιο –αλλά και στο προηγούμενο– είναι η αποτύπωση του στοιχείου της ανθρώπινης καταστροφής μέσα από διαμορφωμένα πολιτισμικά πλαίσια με τα οποία σκεφτόμαστε και προσεγγίζουμε έννοιες όπως της απόλυτης καταστροφής, της ανθρώπινης απώλειας, του ολοκληρωτικού πολέμου, της μαζικής εξόντωσης, της γενοκτονίας, ακόμη και της φυσικής καταστροφής. Αυτή η πολυεπίπεδη σχέση μεταξύ ιστορίας-μνήμης η οποία ξεδιπλώνεται με νέα μέσα, σε σύγχρονα πλαίσια, δημιουργώντας νέους τρόπους αφήγησης με τους οποίους μπορούμε να μιλήσουμε για το παρελθόν.
Οι εικόνες καταστροφής του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τα ερείπια των πόλεων, οι ναζιστικές θηριωδίες, η Πομπηία με το ανεξίτηλο σημάδι του θανάτου και φυσικά το διαρκές μεσαιωνικό στοιχείο, έχουν εντυπωθεί στο συλλογικό φαντασιακό συντελώντας στην διαμόρφωση μιας πολιτισμικής μνήμης η δυναμική της οποίας ορίζει τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε. Είτε πρόκειται για ρεαλιστικά μελλοντικά ενδεχόμενα είτε για αναπαραστάσεις ενός φανταστικού κόσμου όπως αυτός του GoT.
Το τελευταίο επεισόδιο θα λέγαμε ότι δεν είχε άλλη επιλογή. Το τέλος υπαγορεύτηκε από την αδύναμη εξέλιξη της τελευταίας σεζόν αποκτώντας αναπόφευκτα διεκπεραιωτικό χαρακτήρα όποια και να ήταν η πιθανή του έκβαση. Η επόμενη άνοιξη δεν θα έχει GoT μεταβάλλοντας έτσι μια σταθερά προσμονής που αναδυόταν μετά τον χειμώνα.
Social Links: