Άριστος να ‘σαι, να μην Φοβάσαι: Όταν η Ελένη Αντωνιάδου Ανάσταινε και Νεκρούς

Στις 6 Σεπτεμβρίου 2019 έγινε η πρώτη τελετή απονομής των επιχειρηματικών βραβείων «Θαλής ο Μιλήσιος» υπό την αιγίδα της Αυτού Εξοχότητος του προέδρου της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλου και με την υποστήριξη της Κεντρικής Ένωσης Επιμελητηρίων Ελλάδος, του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Αθηνών, και του Συνδέσμου Εξαγωγέων. Ένα σωστό φεστιβάλ αριστείας από το οποίο δεν θα μπορούσαν να λείπουν πρόσωπα όπως ο Άδωνις Γεωργιάδης (ως εκπρόσωπος του Κυριάκου Μητσοτάκη), ο υπουργός Εσωτερικών Τάκης Θεοδωρικάκος και η υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων Νίκη Κεραμέως. Σε μια στιγμή της βραδιάς που ξεχώρισε, η τελευταία βράβευσε την Ελένη Αντωνιάδου, επιστήμονα που κατά την κυρία Κεραμέως «διαπρέπει στη NASA, ειδική στους τομείς της Αναγεννητικής Ιατρικής και της Βιοαστροναυτικής».

Αρχικά, η κυρία Αντωνιάδου δεν είναι επ’ ουδενί ερευνήτρια της NASA, αντίθετα με αυτό που άφησαν να εννοηθεί τα ελληνικά ΜΜΕ ή και δήλωσαν ευθέως, όπως στην περίπτωση του ελληνικού CNN. Η μόνη σχέση της με τη διάσημη αμερικάνικη διαστημική υπηρεσία είναι ένα πέρασμα από τη NASA Academy, ένα «εντατικό καλοκαιρινό project για προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές με υψηλό κίνητρο» όπως μαθαίνουμε από την ίδια τη σελίδα του προγράμματος στο ίντερνετ. Ένα καλοκαιρινό σχολείο δηλαδή, στο οποίο παρακολουθεί κανείς κάποια μαθήματα και δουλεύει πάνω σε ένα μικρό project.

Πάει στον διάολο, NASA δεν είμαστε. Μπορεί να είμαστε όμως εξαιρετικές ερευνήτριες ή ακόμα και γκουρού του επιχειρείν – στο κάτω-κάτω τα βραβεία Θαλής δεν είναι διαστημικά, ούτε καν αμιγώς ακαδημαϊκά. Ας πιάσουμε την έρευνα και ας πούμε αρχικά ότι το ερευνητικό έργο της κυρίας Αντωνιάδου είναι εξαιρετικά δύσκολο να διαπιστωθεί. Η ίδια δεν φαίνεται να διαθέτει ούτε μία σελίδα στην οποία να παραθέτει το ερευνητικό της έργο (π.χ. academia.edu, Google Scholar, researchgate.net), πράγμα εξαιρετικά σπάνιο για την εποχή και εντυπωσιακά παράξενο για έναν άνθρωπο γύρω από το όνομα του οποίου υπάρχει ένας πακτωλός δημοσιογραφικών και lifestyle αφιερωμάτων. Έχω κάποιες εικασίες για το γιατί έχουν έτσι τα πράγματα, οι οποίες θα παρατεθούν παρακάτω. Για την ώρα, η δική μου έρευνα αποκάλυψε πως η έγκριτη ιατρική ακαδημαϊκή βάση δεδομένων PubMed.gov αναφέρει μόλις τρεις δημοσιεύσεις της κυρίας Αντωνιάδου ως πρώτου ονόματος (1, 2, 3) και άλλες δύο ως επόμενου (1, 2). Αντί να μπω στον κόπο να αναλύσω το αν αυτές οι δημοσιεύσεις αξίζουν κάποια βράβευση για το εξαιρετικό της ερευνητικής καριέρας, θα περιοριστώ στο να πω ότι ακριβώς τόσες δημοσιεύσεις ως πρώτο όνομα έχω και εγώ.

Πάμε στο επιχειρείν. Διάφορα άρθρα στο ίντερνετ (μεταξύ αυτών και ένα του διεθνούς γυναικείου επιχειρηματικού διαγωνισμού Cartier Women’s Initiative από το 2014) αναφέρουν ότι σε ηλικία 27 ετών η κυρία Αντωνιάδου ίδρυσε τo startup Transplants Without Donors που δραστηριοποιείται στον τομέα της ανάπτυξης τεχνητών οργάνων. Όπως αναφέρει και στο σχετικό της λήμμα η γαλλική Wikipedia, η εταιρεία φαίνεται να μην υπάρχει (!) ενώ το site της είναι λιτό και απέριττο, με το περιεχόμενο του να είναι κυριολεκτικά ένα αστεράκι ανάμεσα σε δύο πλάγιες γραμμές: /*/.

Όλα αυτά τα ανακάλυψε γρήγορα το ελληνικό ίντερνετ, όπως φανερώνουν πολλά σχόλια κάτω από την ανάρτηση της κυρίας Κεραμέως. Κάποιος θα έλεγε ότι τα παραπάνω δεν ξεχάστηκαν και ποτέ – και γι’ αυτό είχε φροντίσει μια πενταετία πριν μια παλιά μας γνώριμη, η Τατιάνα Στεφανίδου. Στις 12 Μαρτίου του2014, η κυρία Στεφανίδου είχε, στην εκπομπή της με τα χίλια ονόματα (που τότε πρέπει να λεγόταν «Μίλα»), αφιέρωμα στην κυρία Αντωνιάδου. Παρουσιάζοντας την επαγγελματική σταδιοδρομία της τελευταίας, η κυρία Στεφανίδου βομβαρδίζει τους τηλεθεατές της με ατάκες και λεζάντες απείρους κάλλους όπως «Η ΕΛΛΗΝΙΔΑ ΚΑΛΛΟΝΗ ΤΗΣ NASA ΕΚΠΑΙΔΕΥΕΙ ΑΣΤΡΟΝΑΥΤΕΣ». Το καταφανές ψέμα δεν κάνει εντύπωση, εντύπωση όμως κάνει ότι η κυρία Αντωνιάδου, παρούσα σε ζωντανή σύνδεση, δεν αισθάνεται στιγμή την ανάγκη να αποκαταστήσει στοιχειωδώς την αλήθεια για το άτομό της, βρισκόμενη σε ένα βήμα τόσο δημόσιο που αναπόδραστα θα την εξέθετε.

Το βίντεο που βρίσκεται στον παραπάνω σύνδεσμο αξίζει, όμως, προσεκτικότερη παρατήρηση. Ανάμεσα στο έκτο και στο ένατο λεπτό η κυρία Στεφανίδου μας αφηγείται το χωρίς αμφιβολία κορυφαίο κατόρθωμα της κυρίας Αντωνιάδου, ένα επίτευγμα που θα έκανε όλες τις παραπάνω ελλείψεις στο βιογραφικό της να μοιάζουν αστείες σαν έλλειψη καλοριφέρ ένα μεσημέρι στην έρημο. Τον Ιούνιο του 2011, όπως μαθαίνουμε από την εκπομπή, τοποθετήθηκε σε καρκινοπαθή ασθενή τεχνητή τραχεία κατασκευής της ίδιας της κυρίας Αντωνιάδου και μιας συμφοιτήτριάς της, η οποία δεν κατονομάζεται. Η κυρία Αντωνιάδου παρουσιάζει με μια κάποια δυσκολία, όπως σημειώνει πάλι το λήμμα της γαλλικής Wikipedia (δεν είμαι σε θέση να το κρίνω), την τεχνική που φέρεται να έχει αναπτύξει και, επικυρώνοντας την εισαγωγή της κυρίας Στεφανίδου, μας λέει πως είναι ένα πολύ όμορφο πράγμα να βλέπεις την εργαστηριακή σου δουλειά να γίνεται θεραπεία με πραγματική κλινική αξία. Δύο εβδομάδες ζωής είχε ο συγκεκριμένος ασθενής, μας λέει η κυρία Αντωνιάδου, όταν ευτυχώς και κατ’ εξαίρεση –σημειώστε το–  επιτράπηκε στην ομάδα των θεραπόντων ιατρών του να χρησιμοποιήσουν μια πειραματική τεχνική και να εγκαταστήσουν την τραχεία της κυρίας Αντωνιάδου στον ασθενή, ο οποίος η ίδια πιστεύει «ότι δεν το έχει μετανιώσει πια» (8:34). Το κοινό ξεσπά σε χειροκροτήματα, η κυρία Στεφανίδου ρωτά για να είμαστε σίγουροι αν ο άνθρωπος αυτός έχει πλέον μια φυσιολογική ζωή, η κυρία Αντωνιάδου την επιβεβαιώνει και η εκπομπή περνά στο επόμενο θέμα της: τη ζωή της τελευταίας ως εργαζόμενης στη NASA.

 

Αυτά συνέβαιναν σε μια γωνιά της Ελλάδας στις 12 Μαρτίου του 2014. Κάπου ενάμιση χρόνο πριν, τον Ιούνιο του 2013, ο καρκινοπαθής Andemariam Teklesenbet Beyene δεν ήταν και πολύ καλά. Συγκεκριμένα πέθανε από την κατάρρευση και την αλλοίωση  της συνθετικής τραχείας που είχε τοποθετηθεί στον λαιμό του. Η τραχεία αυτή, θα το μαντέψατε, είναι η ίδια τραχεία για την οποία κόμπαζε η κυρία Αντωνιάδου στην εκπομπή της κυρίας Στεφανίδου. Ας κάνουμε μια παύση εδώ και ας προσπαθήσουμε να συλλάβουμε τα γεγονότα: φτιάχνεις μια συνθετική τραχεία, χρησιμοποιείται στην πρώτη σχετική επέμβαση παγκοσμίως, ο ασθενής πεθαίνει και εσύ καυχιέσαι δημόσια για την ευτυχή έκβαση της επέμβασης έναν χρόνο και βάλε μετά. Θα μπορούσε η κυρία Αντωνιάδου να μην ξέρει τι είχε απογίνει ο ασθενής; Φυσικά και όχι. Αυτές δεν είναι περιπτώσεις ρουτίνας που χάνονται στα βάθη του χρόνου· πρόκειται για την πρώτη εγκατάσταση συνθετικού αεραγωγού στην ιστορία της ανθρωπότητας. Αυτές είναι περιπτώσεις των οποίων η εξέλιξη κάνει τον γύρο του ιατρικού κόσμου σε δευτερόλεπτα, χωρίς καμία αμφιβολία.

Αυτή η μικρή ιστορία θα ήταν αρκετή για να μας αποδείξει το γελοίο της βράβευσης και, κατ’ ελάχιστο, την πλήρη αναξιοπιστία του ατόμου της κυρίας Αντωνιάδου. Δυστυχώς όμως η ιστορία δεν σταματά εδώ. Η επέμβαση του διαβόητου πλέον χειρουργού Πάολο Μακιαρίνι σε μια σειρά από ασθενείς όχι απλώς δεν ήταν μια περίπτωση αποτυχημένου χειρουργείου, αλλά έγινε και ένα από τα διασημότερα ιατρικά σκάνδαλα αυτού του αιώνα. Αν κανείς θέλει να κάνει μια συστηματική μελέτη της υπόθεσης μπορεί να ανατρέξει στην επίσημη αναφορά του Karolinska University Hospital, πρώην έδρα του Μακιαρίνι, σχετικά με την υπόθεση αλλά και στην πλούσια επιστημονική και δημοσιογραφική αρθρογραφία (1, 2, 3, 4). Εδώ θα περιοριστώ στα κεντρικότερα σημεία του σκανδάλου και σε μια παράγραφο που συμπυκνώνει την υπόθεση, παρμένη από ένα από τα σχετικά άρθρα (1, 2 – αξίζουν την ανάγνωση) του Pierre Delaere, χειρουργού και καθηγητή της χειρουργικής του αναπνευστικού συστήματος στο πανεπιστήμιο KU Leuven (μετάφραση δική μου):

Λόγω του τεράστιου μεγέθους του, είναι δύσκολο κανείς να συλλάβει και να εξηγήσει το σκάνδαλο. Για καλή μας τύχη, είναι εδώ και λίγο καιρό διαθέσιμη μια εξαιρετική εποπτεία του ζητήματος μέσω του τρίωρου ντοκιμαντέρ του Bosse Lindquiest στη σουηδική δημόσια τηλεόραση. Εξαιτίας του μαγνητισμού που ασκούν τα φώτα της δημοσιότητας στον Πάολο Μακιαρίνι και των επαγγελματικών στάνταρ του Σουηδού κορυφαίου παραγωγού, αυτή είναι πιθανώς η πρώτη περίπτωση ιατρικού εγκλήματος που καλύπτεται από τα ΜΜΕ. Οποιοσδήποτε έχει δει αυτό το εξαιρετικό ερευνητικό ντοκιμαντέρ δεν μπορεί παρά να αναρωτηθεί γιατί υπάρχουν ακόμα άνθρωποι που αμφιβάλλουν ότι πρόκειται για μια περίπτωση χυδαίας ιατρικής διαχείρισης.

Για να μην τα πολυλογούμε εδώ, μιας και δεν είναι ακριβώς το θέμα μας, τα κυριότερα σημεία της ιστορίας έχουν ως εξής:

• Ο Μακιαρίνι απέκρυψε από τον ασθενή του τη δυνατότητα της απλούστερης θεραπείας με λέιζερ.

• Όταν ανακάλυψε ότι ο όγκος ήταν πολύ μικρότερος από αυτόν που είχε αρχικά διαγνωστεί, ο Μακιαρίνι αφαίρεσε χωρίς σοβαρό ιατρικό λόγο την τραχεία του ασθενή για να την αντικαταστήσει με την σύνθετη.

• Ο ασθενής του Μακιαρίνι ήταν το πρώτο έμβιο ον στο οποίο εφαρμόστηκε η τοποθέτηση τεχνητής τραχείας. Για να πείσει τον πρώτο ότι η τεχνική ήταν απαραίτητη, ο Μακιαρίνι έφτασε στο σημείο ακόμα και να παραλείψει τις απαραίτητες ιατρικές εξετάσεις.

• Ο Μακιαρίνι δεν πήρε ποτέ δεοντολογική έγκριση για την επέμβαση που εφάρμοσε, την οποία ψευδώς ισχυρίστηκε ότι είχε πάρει.

• Από την αρχή της υπόθεσης και πριν ακόμα ο Μακιαρίνι επιχειρήσει την πρώτη του επέμβαση, γιατροί και βιολόγοι υπογράμμιζαν ότι η επέμβαση είναι τελείως αβάσιμη από ιατρική και βιολογική άποψη.

• Ο Μακιαρίνι απολύθηκε από τη θέση του και έχει διαπομπευθεί σε μια σειρά έγκριτων ακαδημαϊκών, ιατρικών, και δημοσιογραφικών μέσων (1, 2, 3) όπως και διάφοροι άνθρωποι γύρω από αυτόν, συμπεριλαμβανομένων κριτών των βραβείων Νόμπελ.

 

Αυτή είναι συνοπτικά η ιστορία, και είναι από τις πολύ λίγες φορές που θεωρώ ότι τα γεγονότα μιλάνε από μόνα τους· οποιαδήποτε εκτεταμένη ανάλυση πραγματικά δεν μπορεί να φανεί αντάξιά τους. Το κεντρικότερο για μένα σημείο που αναφαίνεται από όλη αυτή την υπόθεση είναι πως πολύ συχνά η λεγόμενη αριστεία δεν είναι παρά ένα πολιτικό-ιδεολογικό εργαλείο, μια νεκρική μάσκα του επιτεύγματος. Kardashian Index είναι η επίσημη ακαδημαϊκή μονάδα μέτρησης της απόκλισης ανάμεσα στην αυτοπροβολή ενός επιστήμονα στα social media και στην πραγματική επιστημονική του παραγωγή. Ο όρος αποδεικνύει ότι, παρόλο που η χώρα μας, ως κατεξοχήν τόπος που τα πράγματα αιθεροβατούν νοηματικά και η δημόσια ρητορική αποφασίζει σε όλα τα πεδία τι είσαι, είναι αρκετά δεκτική στο παπατζιλίκι και σε τέτοιου είδους φαινόμενα, δεν έχει σε καμία περίπτωση την αποκλειστικότητα. Αλλά η αριστεία είναι συνήθως κούφια και σε επίπεδο συλλογικό-πολιτικό, όταν χρησιμοποιείται ως νοηματικός άξονας από πολιτικά ρεύματα που μάλλον ιδεολογική-συναισθηματική σχέση έχουν μαζί του παρά «πραγματική», υλική.

Σίγουρα, η μέτρηση της επιστημονικής παραγωγικότητας έχει κι αυτή τις δυσκολίες της, σίγουρα ο ρόλος της πραγματικής αριστείας (όχι αυτής της παραπάνω) είναι προβληματικός, αμφισβητήσιμος και ίσως ένα θέμα που αποφεύγει η Αριστερά ακριβώς επειδή τη δυσκολεύει. Παρ’ όλα αυτά είναι σημαντικό, σε εποχές στις οποίες η Δεξιά προσπαθεί να λάβει το μονοπώλιο της αριστείας, να θυμόμαστε να μην δίνουμε στον αντίπαλο όσα προσπαθεί να λάβει εξ αρχής και αυτονόητα ως δικά του. Μπορούμε να δοκιμάσουμε να αποδομήσουμε την έννοια της αριστείας, να υπογραμμίσουμε τις κοινωνικές ανισότητες που την υποβαστάζουν. Δεν χρειάζεται, όμως, ως προϋπόθεση αυτού, να παραδώσουμε όλη την έννοια στη Δεξιά. Όπως έγραψε πρόσφατα κάποιος, πολλοί δεξιοί ακαδημαϊκοί που οδύρονται για την ερευνητική αξιολόγηση θυμίζουν ποδοσφαιριστές που τους έχει ξεχάσει το ποδόσφαιρο, έχοντας να κάνουν σοβαρή δημοσίευση από τα χρόνια μετά το διδακτορικό τους.  Έχει μια σημασία να υπογραμμίζουμε κάτι τέτοια, ειδικά εφόσον λέξεις-κλειδιά όπως όλα τα παράγωγα της αριστείας «πιάνουν» εξαιρετικά πολύ στον καιρό της ανέχειας – και οι επικοινωνιολόγοι της Δεξιάς το γνωρίζουν πολύ καλά αυτό.

Τέλος, η αλήθεια είναι πως σε τέτοια, τόσο ακραία περιστατικά δεν είμαστε συνηθισμένοι στην ελληνική δημόσια ακαδημαϊκή ζωή. Είμαστε συνηθισμένοι σε ανυπόστατες φήμες για την αξία καθηγητών που δεν έχουν να παρουσιάσουν τίποτα αξιόλογο σε διεθνές επίπεδο, στην απαξίωση κάποιων άλλων που δεν έχουν τις πολιτικές διασυνδέσεις και το κοινωνικό κεφάλαιο. Αυτή η κατ’ ευθείαν, χυδαία εξαπάτηση με έπιασε προσωπικά λίγο στον ύπνο, ήταν ένα πράγμα στο ίντερνετ που μου έκανε εντύπωση σε μια εποχή στην οποία δεν μου κάνει εντύπωση σχεδόν κανένα πράγμα στο ίντερνετ. Μπαίνω στον πειρασμό να πω ότι εντάσσεται σε και διευκολύνεται από ένα κλίμα μετα-αλήθειας μέσα στο οποίο θριαμβεύουν τόσο η alt-right όσο και η παραδοσιακή Δεξιά, αλλά η αλήθεια είναι ότι θα πρέπει να περιμένουμε ακόμα λίγο μέχρι να μιλήσουμε για την αναβάθμιση ενός τέτοιου φαινομένου στην Ελλάδα.  Όπως και να ’χει, ελπίζω πως το κείμενο αυτό συμβάλλει με κάποιον τρόπο στην κίνηση προς την αντίθετη κατεύθυνση.