Να που είμαστε ξανά εδώ, δέκα μήνες μετά την επίθεση στα γραφεία του Charlie Hebdo με μία ακόμη επίθεση του Ισλαμικού Κράτους στην καρδιά της «φιλελεύθερης» Ευρώπης: το Παρίσι.
Για την ίδια την «Πόλη του Φωτός» και τους πολίτες της, το έτος 2015 θα μείνει σίγουρα χαραγμένο στη μνήμη με μαύρα γράμματα, εξαιτίας των δύο επιθέσεων. Προφανώς, βέβαια, δεν πρόκειται για ένα ζήτημα που αφορά μόνο τη Γαλλία και την εξωτερική ή εσωτερική της πολιτική· αυτός είναι άλλωστε κι ο λόγος που έλαβε τόσο τεράστιες διαστάσεις ήδη από την πρώτη στιγμή της ανακοίνωσής του.
Τι είναι όμως συγκεκριμένα αυτό που το καθιστά τόσο μοναδικό ως γεγονός; Σε τι διαφέρει από τον Γενάρη του Charlie Hebdo; Μήπως η 11η Σεπτεμβρίου προσφέρεται ως παράδειγμα πιο δόκιμο για σύγκριση; Κι εντέλει, μετά από εκατόμβες νεκρών σε κατά τόπους συρράξεις στη Μέση Ανατολή και κατά τη διάσχιση του Αιγαίου, γιατί μας αφορά τόσο ό,τι έγινε την Παρασκευή στο Παρίσι;
Ίσως το πρώτο πράγμα που μας έρχεται στο μυαλό είναι τα θύματά της: πάνω από 100 άτομα, τα οποία δεν έφεραν καμία απολύτως ευθύνη πέρα από την πολιτισμική τους ταυτότητα: ήταν πολίτες του γαλλικού κράτους, το οποίο συμμετέχει στον πόλεμο εναντίον του ISIS, γι’ αυτό και πρέπει να πληρώσουν. Ταυτιζόμαστε με αυτούς; Αν όχι μέσω του αντανακλαστικού φόβου μιας κοινής απειλής, τουλάχιστον μέσω μιας θολής αίσθησης ευρωπαϊκής ταυτότητας, στο βαθμό που ετεροκαθορίζεται από ό,τι υποτίθεται πως είναι ο πολιτισμικός αντίπαλος: ο ισλαμικός κόσμος. Το ρήγμα ανάμεσα στους δύο αυτούς κόσμους δυστυχώς μεγαλώνει· είναι το ίδιο ρήγμα που ταυτόχρονα προσπαθούν να υπερβούν εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπων που φεύγουν από την καταστροφική δίνη του πολέμου στην ευρύτερη Μέση Ανατολή.
Οι πρώτες επισημάνσεις μετά τη συνειδητοποίηση του μεγέθους του χτυπήματος συνδέονται ακριβώς με αυτό το πλαίσιο· αν υπάρχει ένας βασικός λόγος για τον οποίο ξεχωρίζει ως γεγονός, θα πρέπει πρώτα απ’ όλα να αναζητηθεί σε σύνδεση με το προσφυγικό ζήτημα. Δημοσιεύματα περί διέλευσης ενός εκ των δραστών από τη Λέρο αναζωπυρώνουν ένα ακροδεξιό μένος που κλείνει τα μάτια στην πρωτοφανή ανθρωπιστική κρίση και επιλέγει να εστιάζει μόνο στην επικινδυνότητα των προσφύγων, που ταυτίζονται εν πολλοίς με τους τζιχαντιστές, παραβλέποντας ακόμη και το γεγονός ότι οι πρώτοι προσπαθούν ακριβώς να δραπετεύσουν από τους δεύτερους. Ο βαθμός της αλληλεγγύης που έχει επιδειχθεί απέναντί τους σε ελληνικό έδαφος υπερβαίνει τις δικές μου, τουλάχιστον, όχι απαραίτητα απαισιόδοξες πρότερες εκτιμήσεις· αυτό που μένει όμως ως διακύβευμα για το άμεσο μέλλον είναι η δεξίωσή τους σε επίπεδο ευρωπαϊκής πολιτικής, ενώ πραγματοποιείται μία όλο και μεγαλύτερη στροφή προς τα (ακρο)δεξιά. Θα σταθεί με άλλα λόγια η Ευρώπη αντάξια του όποιου ονόματός της;
Με τη συζήτηση γύρω από αυτό το «όνομα» συνδέεται ακριβώς και μία πολύ σημαντική πτυχή του γεγονότος: μετά από χρόνια και χρόνια συμμετοχής στον «πόλεμο εναντίον της Τρομοκρατίας» στο πλευρό των ΗΠΑ, μετά από τη χρηματοδότηση αντιασαντικών δυνάμεων που συμμετείχαν στο σχηματισμό του Ισλαμικού Κράτους και την αποστασιοποίηση απέναντι σε τρίτες δυνάμεις, όπως του PKK, τι ηθικό κύρος έχει απομείνει στην Ευρώπη και στη Γαλλία, εν προκειμένω, ώστε να εξανίσταται για τα θύματά της; Ενώ το ερώτημα για το μερίδιο της ευθύνης της στη γένεση του τέρατος του ISIS έχει μια στιβαρή βάση, στον απόηχο των γεγονότων εξόκειλε σε εντελώς ατυχή σχόλια.
Εδώ διακρίνεται μια τελεολογική ανάγνωση των γεγονότων, σαν να υπάρχει μία ευθεία γραμμή που ξεκινά από τις πολιτικές εκμετάλλευσης των ευρωπαϊκών κρατών και καταλήγει αναπόφευκτα στην προχθεσινή θηριωδία. Καθιερώθηκε από προχθές και με παροιμιακή βεβαιότητα, χαρίζοντας και σε αυτό το κείμενο έναν τίτλο. Το πόσο ενσωματώνει μία τέτοια γνώμη το βασικό επιχείρημα των τζιχαντιστών είναι, νομίζω, προφανές· από εκεί κι έπειτα, είναι άλλο να αναγνωρίζει κανείς –δίκαια– το μερίδιο ευθύνης των δυτικών ηγεσιών και άλλο να προσφέρει βάσεις για τη δικαιολόγηση τέτοιων χτυπημάτων.
Και μιας και γίνεται λόγος για τον χαρακτήρα του χτυπήματος, δεν γίνεται να μην αναφερθούμε και στη σκηνοθεσία των επιθέσεων. Ας μην ξεχνάμε: οι δολοφονικές επιθέσεις έλαβαν χώρα εν μέσω συλλογικών εκδηλώσεων διασκέδασης. Κατά αυτή την άποψη, πρόκειται για την πρώτη πλήρη εισβολή των τζιχαντιστών στην Ευρώπη· των τζιχαντιστών, όπως τους έχουμε γνωρίσει μέσα από τα βίντεο με τις δημόσιες εκτελέσεις και τους αποκεφαλισμούς. Είναι η πρώτη φορά όπου η ιερή φαντασμαγορία του τρόμου εισβάλλει σε ευρωπαϊκό έδαφος και ξεπερνά τα όρια της παράστασης, επιβάλοντας τον θάνατο εν μέσω μιας συλλογικής έκστασης. Η στιγμή της έκρηξης που γίνεται δεκτή με πανηγυρισμούς στο Stade de France είναι πέρα για πέρα ενδεικτική της σκηνοθεσίας των τζιχαντιστών· όπως και στις επιθέσεις κατά τη μεταμεσονύκτια προβολή του The Dark Knight Rises τον Ιούλιο του 2012 στο Κολοράντο, ο δράστης δρα όχι μόνο ώστε να αιφνιδιάσει, αλλά κι επεμβαίνοντας δομικά πάνω στον ίδιο τον χαρακτήρα του θεάματος. Ας υπογραμμίσουμε εδώ και την πολιτισμική διάσταση του δράστη, ως του απόλυτου ενσαρκωτή του Κακού, για τα σημερινά δεδομένα. Γενικά, είναι σαν τα βίντεο των αποκεφαλισμών να ξαναγίνονται πραγματικά, να χάνουν –προς το παρόν τουλάχιστον– τον υπερπραγματικό τους χαρακτήρα και να επαναποκτούν την πρότυπή τους λειτουργία.
Δεν θέλω να αποπολιτικοποίησω το χτύπημα, με αυτή την ανάλυση, υπαινισσόμενος ότι υπερασπίζομαι την πολιτισμική ανωτερότητα μιας Ευρώπης που έχει σοβαρά μερίδια ευθύνης στη στήριξη φονταμενταλιστικών δυνάμεων. Εγγραφόμενο στο πλαίσιο του «δυτικού» τρόπου ψυχαγωγίας και κατά συνέπεια της επιδίωξης ενός ευ ζην που χαρακτηρίζει και την ελληνική κοινωνία, είναι σημαντικό να σπάμε ένα γεγονός προγραμματικά τρομοκρατικό στα συγκεκριμένα πολιτισμικά του χαρακτηριστικά. Ίσως έτσι να το απομυθοποιήσουμε, εξάλλου, ξεπερνώντας το πρώτο μούδιασμα, ώστε να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικότερα την αναμενόμενη αναζωπύρωση της μισαλλοδοξίας, του ρατσισμού και της ισλαμοφοβίας.
Ένα drone σκοτώνει πράγματι πιο εύκολα από έναν τζιχαντιστή. Κι η μυθοποίηση του δευτέρου ως μεσαιωνικού απολιθώματος είναι μάλλον ένας τρόπος να τον μειώσουμε συμβολικά ως απειλή. Η παρούσα σύγκρουση βρίσκει βασικά αντιμέτωπους μια εκκοσμικευμένη δημοκρατία κι έναν θεοκρατικό απολυταρχισμό· κι αυτό είναι κάτι που πρέπει να έχουμε υπόψη, ενώ δείχνουμε αλληλεγγύη στους απανταχού κατατρεγμένους αμάχους και μαχόμενους για την ελευθερία λαούς.
Social Links: