Ενημερώθηκα για την τοποθέτηση Φίλη προχθές, νωρίς το πρωί, από δημοσίευμα της Lifo κι ο πρώτος μου φόβος ήταν ακριβώς ότι μέχρι το τέλος της ημέρας όλο αυτό θα έχει λάβει τις αντίστοιχες διαστάσεις της υπόθεσης Ρεπούση περί «συνωστισμού» ή του αναθέματος σχεδόν της σχολικής γραμματικής των πέντε φωνηέντων, που έρχεται να εξυπηρετήσει το περιώνυμο ανθελληνικό σχέδιο Κίσσινγκερ και άλλα τέτοια.
Πρόκειται για μακρά χορεία ζητημάτων που ενεργοποιούν τα εθνικιστικής υφής αντανακλαστικά της ελληνικής κοινωνίας, χωρίς να αναγνωρίζω πάραυτα κάποιο δαιμονικό στοιχείο στον εθνικιστικό τους χαρακτήρα. Όταν στοχευμένες ή άστοχες αναθεωρητικές δηλώσεις πλήττουν το σχετικό –όχι απαραίτητα δημόσιο– αίσθημα, οι αντιδράσεις είναι αναμενόμενες· από εκεί κι έπειτα, απαραίτητη προϋπόθεση κάθε υπεύθυνου διαλόγου είναι η εκατέρωθεν προσπάθεια κατανόησης των ιδιαιτεροτήτων των συνομιλητών, ώστε να διαλύσει κανείς το ψυχολογικό τείχος της αντιπαλότητας και να φτάσει όσο ασφαλέστερα και αναίμακτα γίνεται σε μια σύνθεση.
Κατά κανόνα, τέτοιου είδους αναθεωρήσεις προκύπτουν όχι από υπουργούς Παιδείας, έστω και με δημοσιογραφικό έργο, αλλά στο καμίνι μίας επιστημονικής κοινότητας· δεν θεωρώ επαρκή τον εαυτό μου για τον φωτισμό ενός ζητήματος πολιτισμικής, ιστορικής, κοινωνιολογικής, αλλά και νομικής υφής. Κείμενα, εξάλλου, που καλύπτουν τις διάφορες όψεις του υπάρχουν ήδη, ανεξάρτητα αν συμφωνεί μαζί τους κανείς ή όχι.
Ως προς τα ιστορικά συμφραζόμενα, ας αρκεστούμε στην επισήμανση ότι μαζικές εκτοπίσεις και εξοντώσεις με στόχο ολόκληρες εθνοτικές ομάδες έλαβαν χώρα κατά κόρον στη Μικρά Ασία την ίδια περίοδο. Θεωρώ ανώφελη τη δίκη προθέσεων ολικού αφανισμού ή μη των εν λόγω πληθυσμών εκ μέρους του τουρκικού κράτους, όταν δεν έχουν όλες αυτές οι εθνοτικές ομάδες αναφορά σε μια οργανωμένη κρατική υπόσταση. Σε ένα δεδομένο βαθμό, εννοώ, είναι αναμενόμενη μία διαφορετική αντιμετώπιση των Αρμενίων από αυτή των Ελλήνων, όταν υπάρχει ένα ελληνικό κράτος στην αντίπερα όχθη, με φιλικές μάλιστα σχέσεις με την Ευρώπη, στη συνεργασία με την οποία το κίνημα των Νεότουρκων προσβλέπει grosso modo εκείνη την περίοδο. Σε κάθε περίπτωση, το πρόβλημα έγκειται στο γεγονός ότι καθίσταται διαρκώς απαραίτητη η διευκρίνιση ότι κανείς δεν αμφισβητεί τις πλέον των 350.000 νεκρών της τουρκικής εθνοκάθαρσης, λες και ο όρος είναι ευφημισμός.
Ας μην κρύβομαι: δεν θεωρώ πως οτιδήποτε αφορά την εξόντωση των ελληνικών πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας χωράει κάτω από την ομπρέλα της γενοκτονίας· πολλώ δε μάλλον, όταν αυτή χρησιμοποιείται ως όρος ακόμη και για γεγονότα όπως η καταστροφή της Σμύρνης. Τιμώ τη μνήμη των νεκρών και συνταράζομαι από το μέγεθος της ολοκληρωτικής καταστροφής ενός ανθηρού για αιώνες κομματιού του ελληνισμού. Βρίσκω άκρως καταδικαστέο και αποκρουστικό το άρθρο 301 του τουρκικού Ποινικού Κώδικα. Είναι όμως ακριβώς αυτή η δήλωση, ταυτόχρονα, που αποκαλύπτει τη σαθρή βάση κάθε διαλόγου, σαν να χρειάζεται πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων, πριν αποκτήσει κανείς δημόσια γνώμη. Αναφορές στην έλλειψη αντίστοιχης ευαισθησίας για την εξόντωση των ελληνοεβραϊκών κοινοτήτων κατά τη γερμανική κατοχή περισσεύουν, όταν τα αντεπιχειρήματα εξαντλούνται σε λόγους περί εθνικής μειοδοσίας και απαιτείται αποπομπή υπουργού με την κατηγορία της προδοσίας.
Δεν νομίζω ότι το πρόβλημα μπορεί να περιοριστεί σε ένα επίπεδο πολιτικάντικου φαρισαϊσμού ΝΔ, Χρυσής Αυγής και ΑΝ.ΕΛ. Στο κάτω κάτω, την αναγνώριση της γενοκτονίας των Ποντίων έχει ψηφίσει και το ΚΚΕ, ενώ πολλά μέλη των ΣΥΡΙΖΑ και ΛΑΕ πήραν διαστάσεις ή τοποθετήθηκαν απέναντι στη δήλωση. Είναι ένα ζήτημα κατεξοχήν εθνικό, που αφορά μια μνήμη νωπή, λίγο πολύ. Πρέπει να φτάσω για άλλη μια φορά στην παραδοχή πως βρίσκω την τοποθέτηση Φίλη ανώφελη, καθώς λόγω θεσμικής θέσης οδηγεί στο στιγματισμό ενός καυτού για την επιστημονική κοινότητα ζητήματος. Πλάι όμως σε αυτό της ονοματοθεσίας –και κυρίως: όχι μόνο σε επίπεδο διαδικτύου– αναδύεται ως βασικό διακύβευμα και η ίδια η ελευθερία του λόγου, διόλου σπάνια, μάλιστα, από ανθρώπους ή ομάδες που όχι πολύ καιρό πριν διακήρυτταν δημόσια «Je suis Charlie» και τώρα μεταστράφηκαν σε διαπρύσιους κήρυκες μιας επιτακτικής ανάγκης ποινικοποίησης της άρνησης της γενοκτονίας.
Και μπορεί «Je suis Φίλης» να μην διακηρύττω –ποτέ δεν με συγκίνησε ο Φίλης– αλλά θεωρώ πως το επίδικο της υπόθεσης αφορά κάτι περισσότερο από τον ίδιο τον υπουργό ως θεσμικό πρόσωπο, κάτι άλλο πέρα από το αίτημα των ιστορικών υποκειμένων να μην τους «πειράζουν την ιστορία τους» κι αυτό είναι η ελευθερία του λόγου. Λιγότερο του λόγου θεσμικών προσώπων και περισσότερο το δικαίωμα της ακαδημαϊκής, κατεξοχήν, κοινότητας να μπορεί να ασχολείται με το αντικείμενό της, νηφάλια, χωρίς τη δαμόκλειο σπάθη του κυνηγιού μαγισσών τύπου γέροντα Παστίτσιου ή Ρεπούση, χωρίς να χρειάζεται να περνά την ορολογία της από την κρησάρα της εθνικοφροσύνης. Στην τελική, ίσως έτσι ωφεληθούμε και σε εθνικό επίπεδο, ακαδημαϊκά.
Με αυτή τη διαπίστωση και με την ελπίδα του κατευνασμού του κλίματος και μιας λύσης που θα σεβαστεί αυτήν ακριβώς την ελευθερία, κλείνω αναρωτώμενος πόσο διαφορετικές θα μπορούσαν να είναι οι τοποθετήσεις των Αμανατίδη, Κωνσταντοπούλου και Ελένης Σταματάκη.
Social Links: