Οι εξοικειωμένοι με τον χώρο των comic books γνωρίζουν ότι το μότο: « Αλήθεια, Δικαιοσύνη και ο Αμερικάνικος Τρόπος» ( Truth, Justice and the American Way) ακολουθεί από την εποχή της εμφάνισης του τον Superman. Η γέννηση του Superman, το 1938, ήρθε σε μια εποχή όπου οι Η.Π.Α. προσπαθούσαν να ορθοποδήσουν μέσα στην Μεγάλη Ύφεση που κατέτρωγε την οικονομία και έπληττε την κοινωνική συνοχή ξεχαρβαλώνοντας τον κοινωνικό ιστό. Ο εξωγήινος ήρωας, ως συμβολική αναπαράσταση του θείου και του μεσσιανισμού, ενσάρκωνε τον αμερικανικό φιλελεύθερο ιδεαλισμό στο πεδίο της ποπ κουλτούρας.
Το 1978 ήρθε και το ντεμπούτο του ήρωα στην μεγάλη οθόνη. Μια εποχή εξίσου ζοφερή για την αμερικανική κοινωνία με το τραύμα του πολέμου στο Βιετνάμ νωπό και την εμφάνιση στον ορίζοντα του ρηγκανικού φιλελευθερισμού που συνεχίζει να τη σημαδεύει μέχρι σήμερα. Στην ταινία, ο Christopher Reeve υποδύεται έναν υπερήρωα έτοιμο να ανταποκριθεί στον ρόλο του φωτεινού φάρου της αλήθειας, της δικαιοσύνης και του αμερικάνικου τρόπου. Στο πρόσφατο Batman VS Superman: Η Αυγή της Δικαιοσύνης ο Jack Snyder συνέχισε την αποδόμηση του Superman, την οποία είχε ξεκινήσει από το Man of Steel, εμπεδώνοντας την προσωπική του αντίληψη περί ήρωα και ουσίας του ηρωισμού στην εποχή μετά την 11η Σεπτεμβρίου .
Η ερώτηση είναι πώς σχετίζεται ο Superman με τον Daredevil. Πέραν της υπαγωγής τους σε διαφορετικά υπερηρωικά (και κινηματογραφικά) σύμπαντα, ο Superman δημιουργήθηκε ως αντίβαρο σε μια εποχή παρακμής και δυστυχίας ενώ ο Daredevil είναι προϊόν της εποχής των grim and gritty (σκοτεινών και θαρραλέων) comics. Λαμβάνοντας υπόψη το πλαίσιο που δημιουργήθηκε από την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους και έχοντας ως κινηματογραφικό αρχέτυπο την τριλογία του Νόλαν για τον Σκοτεινό Ιππότη, η οποία εντάσσεται σ’ αυτό και παράλληλα αναπαριστά τα όρια του, οφείλουμε να εννοιολογήσουμε την τηλεοπτική εκδοχή του Daredevil και να της αποδώσουμε τα καινούρια χαρακτηριστικά της. Η 11η Σεπτεμβρίου, λοιπόν, ως μήτρα γεγονότων κατά τον Baudrillard. Ως αυτή που πλαισίωσε μια αντιηρωική εποχή γεμάτη υπερήρωες.
Η πρώτη season επεισοδίων του Νεοϋορκέζου ήρωα από το Netflix εξέπληξε ευχάριστα τους θεατές καθώς η κινηματογραφική αισθητική του και η δημιουργική ματιά και γραφή του Drew Goddard, πνευματικού παιδιού του Joss Whedon, παρέδωσε τον ήρωα που χρειάζεται μια πόλη όπως η Νέα Υόρκη που έχει δεχθεί την καταστροφική εξωγήινη εισβολή και την συνεπικουρούμενη καταστροφή μεγάλου μέρους της στα γεγονότα των Εκδικητών.
Η συνεκτικότητα του κινηματογραφικού σύμπαντος της Marvel μπορεί να αφαιρεί την πολυτέλεια καλλιτεχνικών ελιγμών και διαφοροποιήσεων αλλά ταυτόχρονα ενοποιεί και συνέχει ένα φανταστικό σύμπαν το οποίο προβάλλει πάνω στην πραγματικότητα. Η ιδιαιτερότητα αυτού του σύμπαντος είναι ότι εμπεριέχει πραγματικές πόλεις σε αντίθεση με το αντίστοιχο σύμπαν της DC όπου υφίστανται φανταστικές εκδοχές διαφόρων τύπων πόλεων. Επομένως, η φαντασιακή πόλη της Νέας Υόρκης έχει το δικό της «σημείο μηδέν» το οποίο υπονοείται συχνά κατά την διάρκεια των επεισοδίων αφού παίζει σημαντικό ρόλο στην πλοκή.
Ο πρώτος κύκλος της σειράς ακούμπησε το φαινόμενο του εξευγενισμού (gentrification) δείχνοντας την καταστροφική και ανεξέλεγκτη επέκταση του κεφαλαίου σε μια γειτονιά που δεν υπάρχει σήμερα ούτε κατ’ όνομα λόγω αυτού ακριβώς του εγχειρήματος. Ο γιος Ιρλανδών μεταναστών Ματ Μέρντοκ, μένει τυφλός ύστερα από ατύχημα και μεγαλώνει ορφανός από πατέρα μετά από τη δολοφονία του τελευταίου από μαφιόζους. Ο Μέρντοκ γίνεται ο «Διάβολος του Hell’s Kitchen» προστατεύοντας την κοινότητα του τη νύχτα ενώ την ημέρα ασκεί τη δικηγορία μαζί με τον φίλο και συνεργάτη του Φόγκυ Νέλσον υπερασπιζόμενος τους φτωχούς και κατατρεγμένους της κακόφημης κοινότητας του κεντροδυτικού Μανχάταν. Αν και κατά βάση το Hell’s Kitchen αποτελούσε χώρο της ιρλανδικής μεταναστευτικής κοινότητας, οι δημιουργοί του show το αναπαριστούν ως ένα κόμβο ποικίλων μεταναστευτικών ροών που βουλιάζει στα σχέδια του οργανωμένου εγκλήματος υπό την πίεση των κοινωνικών και ταξικών ανισοτήτων.
Η καθολική πίστη του ήρωα δίνει μια ενδιαφέρουσα πτυχή στη θεματική της διπλής ταυτότητας δημιουργώντας του ηθικά διλήμματα αλλά και ένα ευχάριστο παιχνίδι ανάμεσα στη θρησκευτικότητα και την ονομασία του ίδιου του Μέρντοκ ως «Διαβόλου». Άλλωστε η στρατευμένη πίστη απελευθερώνει τον ήρωα απ’ το βάρος της απόφασης ανάληψης του έργου του προστάτη της κοινότητας, ενδύοντας την με την αίσθηση της αποστολής βάζοντας του μόνο τον ηθικό φραγμό του φόνου των εγκληματιών.
Η ωμή απεικόνιση της βίας αφήνει τα σημάδια της πάνω στον ήρωα μετατρέποντας την πρώτη τηλεοπτική προσθήκη στο σύμπαν της Marvel σε ένα χορογραφημένο πανηγύρι βίας και αίματος μέσα σε μια σκορτσεζική εκδοχή του Μανχάταν. Η επίδραση του κινηματογράφου του Σκορτσέζε στην απεικόνιση της Νέας Υόρκης είναι φανερή και στο έτερο show της Marvel Jessica Jones .
Το πρώτο επεισόδιο της δεύτερης season ξεκινά με ένα απαλό πέρασμα της κάμερας στις στέγες των κτηρίων του Hell’s Kitchen. Την οθόνη γεμίζουν πλάνα βγαλμένα από τις έγχρωμες σελίδες ενός comic δείχνοντας μας την λατρεία των δημιουργών για τον αστικό χώρο και την ιδιαιτερότητά του. Η μητρόπολη ως αντίποδας της Φύσης.
Η Νέα Υόρκη έχει διαμορφώσει τη σύγχρονη αστική εμπειρία τόσο ως πραγματικός όσο και ως φαντασιακός χώρος. Αναπτύχθηκε ένα ρομάντζο ανάμεσα στους κατοίκους της, τους ουρανοξύστες και την πόλη τους. Οι ήρωες και οι εχθροί τους παρατηρούν την «ακινητοποιημένη» πόλη από τις κορυφές των κτηρίων της ως χειραφετητικά σύμβολα των επιθυμιών των θεατών τους.
Μέσα σε αυτή την φαντασιακή πόλη των αναπαραστάσεων και των συμβόλων εμφανίζεται ο Φρανκ Καστλ. Βετεράνος του «Πολέμου εναντίον της Τρομοκρατίας» αποφασίζει να εκδικηθεί την δολοφονία της οικογένειας του από τις συμμορίες που λυμαίνονται την κοινότητα αναλαμβάνοντας χρέη τιμωρού των εγκληματιών της πόλης. Διακεκριμένος σκοπευτής στον πόλεμο, σκοτώνει τα θύματα του χωρίς αναστολές. Στέκεται στην αντιηρωική πλευρά της διελκυστίνδας, κομματιασμένος από τον χαμό των αγαπημένων του προσώπων και διψασμένος για εξιλέωση και τιμωρία. Σε μια από τις πολλές αναμετρήσεις του με τον Daredevil ξεστομίζει την διαφορά τους, αυτό που τους φέρνει στις αντίθετες πλευρές του διλήμματος ηρωισμού-αντιηρωισμού: «Είσαι μια κακή μέρα μακριά για να γίνεις όπως εγώ». Βέβαια, η γραμμή του διπόλου είναι θολή και σχετική. Εκεί έγκειται και η επιτυχία της σειράς. Δεν περιχαρακώνει τους χαρακτήρες σε προκατασκευασμένες επιλογές αλλά τους αφήνει το περιθώριο της αυτενέργειας και της επιλογής μετατρέποντας το show σε ένα σκοτεινό και ρεαλιστικό νέο-νουάρ.
O «Τιμωρός» – προσωνύμιο που δημιούργησε ο Τύπος για τον Καστλ- υποστασιοποιεί το συλλογικό αίσθημα περί δικαιοσύνης, το χαμένο αίσθημα ασφάλειας και την έλλειψη εμπιστοσύνης στο σύστημα δικαιοσύνης που μοιάζει ανήμπορο να προστατεύσει την κοινωνία. Η ασφάλεια έχει κεντρικό ρόλο και στα δύο κινηματογραφικά υπερηρωικά σύμπαντα. Από την εποχή του Σκοτεινού Ιππότη του Νόλαν όπου ο Άγγλος δημιουργός εξέθεσε το ακραίο και αντιδραστικό όραμα του για την εθνική ασφάλεια κατασκευάζοντας ένα pop είδωλο (Joker) μιας γενιάς που δεν έχει να χάσει τίποτε, συγκροτώντας ένα μανιχαϊστικό κόσμο τρομοκρατίας και μέτρων που πρέπει να παρθούν για την αντιμετώπιση της. Η θεματική τριλογία της Marvel για την ασφάλεια (Εκδικητές–Captain America: Ο Στρατιώτης του Χειμώνα–Οι Εκδικητές: Η Εποχή του Ultron ) έθιξε με τον καλύτερο τρόπο το οργουελιανό τρόπο ανα-κατασκευής της δημόσιας και ιδιωτικής σφαίρας.
Η αναπαραστατική δύναμη των νέων εικόνων που πλημμύρισαν τους τηλεοπτικούς μας δέκτες την 11η Σεπτεμβρίου οδήγησαν τους δημιουργούς της Marvel να ενσωματώσουν παρόμοια συμβάντα (events) μέσα στο κινηματογραφικό σύμπαν της ως προσομοίωση της πραγματικότητας. Είναι σημαντικό ότι οι θεσμοί της πόλης απεικονίζονται ανήμποροι να προστατεύσουν την κοινωνία. Το δικαστήριο που δικάζει τον Καστλ ως τόπος κοινωνικής σύγκρουσης των δύο απόψεων για το έργο του Τιμωρού, η φυλακή ως χώρος που ουσιαστικά αντιστρέφεται η φουκωική έννοια της επιτήρησης και τιμωρίας αφού ο πλούσιος γκάνγκστερ Γουίλιαμ Φισκ (Kingpin) – μόνιμος villain του Daredevil και αριστοτεχνικά στημένος από τον Ντ’ Ονόφριο- την καταλαμβάνει εκ των έσω, η αστυνομία η οποία καταφθάνει πάντα αργοπορημένη και στηρίζεται στον «Διάβολο του Hell’s Kitchen» και η εφημερίδα ως σύμβολο ελευθεροτυπίας, διαμορφωτή της κοινής γνώμης και εστία αντίστασης απέναντι στην διεφθαρμένη εξουσία.
Τη συγκεκριμένη αποτύπωση των αστικών και θεσμικών τόπων την είδαμε και στον Σκοτεινό Ιππότη όπου ο Νόλαν αφαίρεσε τη γοτθική αισθητική του Γκόθαμ μετατρέποντας το σε μια πόλη όπως η Νέα Υόρκη. Αντίθετα, το τηλεοπτικό Γκόθαμ έχει επιτύχει να κρατήσει αυτή την αισθητική. Τα υπόλοιπα τηλεοπτικά προϊόντα της DC ( The Flash, Supergirl, Arrow) λαμβάνουν χώρα σε στερεοτυπικές μεγαλουπόλεις με την αφήγηση να περιλαμβάνει την αστυνομία, την πυροσβεστική, τα ΜΜΕ και διάφορες μυστικές υπηρεσίες. Η Πυροσβεστική κατέχει ιδιαίτερη θέση λόγω του αγώνα της να βοηθήσει τον κόσμο μετά την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους. Ας θυμηθούμε το πλάνο στους Εκδικητές: Η Εποχή του Ultron όπου στον τόπο επίθεσης των εξωγήινων έχει ανεγερθεί ένα μνημείο αναπαριστώντας τον αγώνα των πυροσβεστών.
Μια σημαντική θεματική που θίγεται στον δεύτερο κύκλο της σειράς είναι το τραύμα του πολέμου στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν. Η άρνηση του Καστλ να βασίσει την βίαιη συμπεριφορά του στο Σύνδρομο Μετατραυματικού Στρες (ΣΜΣ) καταδεικνύει την ανάγκη να ξεφύγουμε από σχηματικές απαντήσεις για το τραύμα του πολέμου σ’ αυτούς που τον διεξήγαν αλλά και την προσπάθεια απεμπλοκής από το φάντασμα του Βιετνάμ. Μια διαδικασία συγκειμενοποίησης και επαναπλαισίωσης των συνεπειών του πολέμου.
Ο Μέρντοκ ενσαρκώνει μια εγκιβωτισμένη ταυτότητα. Στην πρώτη season ακροβατεί ανάμεσα στη δικηγορική του ιδιότητα και στην ηρωική του υπόσταση. Η πρώτη σιγά-σιγά αφομοιώνεται από τη δεύτερη καθώς προχωράμε στη δεύτερη season. Ο συνέταιρός και φίλος του Φόγκυ Νέλσον, γίνεται το φαντασιακό alter ego του καθώς χτίζεται το love story με την Κάρεν Πέιτζ αποκαλύπτει την ταυτότητα του όλο και σε περισσότερους κοντινούς του ανθρώπους και εμφανίζεται το δίλημμα της προσωπικής θυσίας προς χάριν της προστασίας τους. Η εμφάνιση της Ηλέκτρας δημιουργεί την τρίτη πλευρά του ερωτικού τριγώνου ενώ εισάγει το μεταφυσικό στοιχείο στην πλοκή. Η Ηλέκτρα συμβολίζει το παρελθόν όχι μόνο του ήρωα αλλά και των υπερηρώων.
Η αποδόμηση και ο εξανθρωπισμός των υπερηρώων που επιχειρείται σ’ αυτή την αντιηρωική εποχή δεν αφήνει χώρο για τους παλιούς ήρωες που όριζαν τον ορίζοντα των ουρανοξυστών του Μανχάταν να επιστρέψουν στις κορυφές των κτηρίων. Ίσως, στον ύστερο καπιταλισμό της μετανεωτερικότητας της πολλαπλότητας των ταυτοτήτων και του κατακερματισμένου πεδίου νοημάτων, ο Ματ Μέρντοκ, ο «Ατρόμητος» φύλακας του Hell’s Kitchen, είναι ο ήρωας που μας αξίζει.
ΔΕΙΤΕ
- Λευτέρης Ταρλαντέζος, Ιστορία των Κόμικς, Αθήνα, Εκδόσεις Αιγόκερως
- FredricR, Jameson, Το μεταμοντέρνο ή η πολιτισμική λογική του ύστερου καπιταλισμού, Αθήνα, Εκδόσεις Νεφέλη
- DeborahStevenson, Πόλεις και Αστικοί Πολιτισμοί, Αθήνα, Κριτική
Social Links: