Ζούμε σε μια ιστορική περίοδο, η οποία δεν μου επιβάλλει να επισημάνω στην αρχή αυτού του άρθρου πως δεν είμαι χριστιανός. Ταυτόχρονα όμως δεν νιώθω ούτε την ανάγκη να τονίσω πως δεν είμαι χριστιανός. Όμως, όχι φίλες και φίλοι, αυτό δεν είναι ένα άρθρο υπέρ της ελευθερίας της πίστης ή της μη πίστης. Και ο λόγος είναι ότι δεν νιώθω την ανάγκη ούτε να υπερασπιστώ το δικαίωμα του καθενός να ακολουθεί ή να μην ακολουθεί μια θρησκεία. Αυτά τα θεωρώ εν πολλοίς αυτονόητα. Αυτό που θέλω να κάνω είναι να υπερασπιστώ την αισθητική απόλαυση της χριστιανικής ατμόσφαιρας και εικονογραφίας εν μέσω Πάσχα.
Γράφοντας αυτό το άρθρο, ακούω το αφιέρωμα του Archivist. fm στους αγαπημένους μου OM. Αφιέρωμα που ο σταθμός έκανε ακριβώς λόγω της θρησκευτικής συγκυρίας. Και δεν το έκανε ειρωνικά –εξ όσων γνωρίζω. Οι OM είναι ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα αισθητικοποίησης της θρησκευτικότητας: γεννήθηκαν από τον ρυθμικό πυρήνα των stoner ογκόλιθων Sleep και χρησιμοποιούν διαρκώς χριστιανική –βασικά ορθόδοξη– εικονογραφία, τελετουργικούς ρυθμούς και μυστικιστική ατμόσφαιρα. Θα μπορούσε να πει κανείς σχηματικά ότι εκφράζουν την τάση του ακραίου ήχου να επαναφέρει το σύμβολο του σταυρού στην κανονική του μορφή, αφού σε προηγούμενες περιόδους τον είχε γυρίσει ανάποδα για να εκφράσει την αντίθεσή του στην οργανωμένη θρησκεία.
Προς τι, όμως, το παράδειγμα αυτό; Τι αξία έχει αυτή η αισθητικοποίηση και πώς μπορεί να συνταιριαστεί με την απουσία θρησκευτικού αισθήματος; Πρόκειται για μια οικειοποίηση ενός ανοίκειου διανοητικού σύμπαντος που προϋποθέτει τον διαχωρισμό της θεσμοποιημένης θρησκευτικής εξουσίας από τον πυρήνα των ίδιων των μονοθεϊστικών θρησκειών: την αγωνία για το άγνωστο, τη θεραπεία του φόβου για τον θάνατο, τη συνειδητοποίηση της μικρότητας και της μοναξιάς του ανθρώπου μέσα στο Σύμπαν. Αυτός ο διαχωρισμός μπορεί να φαίνεται αφελής ή και αντιδραστικός. Αν και δεν σκοπεύω να στρέψω το θέμα στο πολιτικό του συγκείμενο, θέλω να επισημάνω μόνο ότι –χωρίς να θεωρείται απαραίτητα πως υπάρχει κάποιο «αγνό» ιστορικό παρελθόν του θρησκευτικού φαινομένου στο οποίο πρέπει να γυρίσουμε, αφαιρώντας την εξουσία από την οργανωμένη θρησκεία– αυτή η διαδικασία αισθητικοποίησης μπορεί ίσως πράγματι να ανασκάψει μια πιο φιλοσοφική όψη των θρησκευτικών αντιλήψεων. Ωστόσο, όποτε η συζήτηση στρέφεται σε τέτοιες ανασκαφικές διαδικασίες, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος των εξιδανικεύσεων και της αντίληψης ότι τα μηνύματα των πατέρων είναι αγνά και μπορούν να μας καθοδηγήσουν στο σήμερα –μια εν πολλοίς συντηρητική οπτική. Αυτά τα ζητήματα όμως είναι αφάνταστα περίπλοκα και μπορούμε να τα συζητήσουμε κάποια άλλη στιγμή. Ας επιστρέψουμε τώρα στον βασικό μας στόχο.
Η αποδοχή της αισθητικοποίησης της θρησκευτικότητας είναι κάτι στο οποίο γενικά συμφωνούμε στο ΣΚΡΑ-punk –όπως θα διαπιστώσετε από τα ποστ μας τόσο στη σελίδα μας όσο και στα προσωπικά μας προφίλ στο FB. Τελευταίο μεγάλο παράδειγμα είναι το report μας από το Roadburn Festival, όπου χρησιμοποιήσαμε κατεξοχήν θρησκευτική ατμόσφαιρα για να περιγράψουμε το συναισθηματικό σοκ που μας προκάλεσε το φεστιβάλ. Εδώ είναι, κατά την άποψή μου, και το κλειδί της υπόθεσης: ο θρησκευτικός συμβολισμός αποτελεί προνομιακό πεδίο, από το οποίο αντλούνται μεταφορές για να εκφραστούν συναισθηματικές καταστάσεις και υπαρξιακές ανησυχίες –και αυτό σίγουρα δεν είναι ούτε καινούργιο ούτε πρωτότυπο.
Το Πάσχα είναι στα ελληνικά δεδομένα το ιδανικότερο έδαφος, αφενός λόγω του περιεχομένου του, αφετέρου λόγω της μορφής της ίδιας της γιορτής: από θρησκευτική άποψη, το Πάσχα έχει να κάνει βασικά με την Ανάσταση, τη νίκη επί του θανάτου και την εξύψωση του ανθρώπου σε θεϊκά επίπεδα∙ από εορταστική άποψη, το Πάσχα είναι λιγότερο κοσμικό, πιο πένθιμο και φαίνεται να προσλαμβάνεται ως κάτι με περισσότερη πνευματικότητα, σε σχέση λ.χ. με τα Χριστούγεννα. Η αισθητικοποίηση, λοιπόν, μπορεί να λειτουργήσει καλύτερα το Πάσχα και να συγκινήσει περισσότερο τον μη θρησκευόμενο θιασώτη της. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι η νίκη επί του θανάτου είναι ένα από τα σταθερότερα και διαχρονικότερα μοτίβα του ανθρώπινου πολιτισμού. Και η θρησκεία είναι εδώ και χιλιάδες χρόνια ένα από τα κύρια οχήματα αυτού του μοτίβου.
Φέτος προκλήθηκε ένας διάλογος για το θέμα με αφορμή την εκδήλωση της Ένωσης Αθέων για το κρεατοφαγικό «φανερό δείπνο» της Μεγάλης Παρασκευής. Προς ικανοποίησή μου διαπίστωσα ότι πολλοί άσκησαν κριτική σε αυτή την κίνηση, γιατί δείχνει ένα πνεύμα κενής, σχεδόν εφηβικής, αντίδρασης. Πολλοί θυμηθήκαμε τις αντίστοιχες «προκλητικές» μας κινήσεις να τρώμε σουβλάκια και άλλα κρεατικά τη Μεγάλη Παρασκευή στα εφηβικά μας χρόνια, για να σοκάρουμε τους συγγενείς μας. Και ενώ αυτό είναι απόλυτα υγιές για έναν έφηβο, όταν ανάγεται σε συμβολική κίνηση από έναν φορέα (που υποθέτω πως δεν αποτελείται από εφήβους) για να αντισταθεί στο εκκλησιαστικό κατεστημένο, είναι τουλάχιστον γελοίο. Ο λόγος δεν είναι ούτε ότι με αυτή την κίνηση μπορεί να σοκαριστούν οι χριστιανοί και όσοι νηστεύουν, ούτε ότι έτσι καταπατάται το δικαίωμα στην πίστη. Αυτός ο εύκολος και ανώδυνος «φιλελευθερισμός» σε μια εποχή όπου το θρησκευτικό αίσθημα έχει κατακόρυφες πτωτικές τάσεις είναι ένα κυνήγι φαντασμάτων εναντίον μιας υποτιθέμενης καταπιεστικής χριστιανικής πλειοψηφίας.
Αν και προφανώς στην Ελλάδα δεν λείπουν ούτε φαινόμενα απαράδεκτης συμπεριφοράς από την Εκκλησία, ούτε εκδηλώσεις κοινωνικού συντηρητισμού που συνδέονται με τη θρησκευτικότητα, κινήσεις όπως το «φανερό δείπνο» παραβιάζουν ανοιχτές θύρες στο επίπεδο της κοινωνίας και θυμίζουν άλλες αντίστοιχες συμπεριφορές «μαχητικού αθεϊσμού» σε άλλες χώρες, όπου επίσης οι επίδοξοι σταυροφόροι (pun intended) μάχονται ενός ανύπαρκτου αντιπάλου. Όχι, φίλε μέλος της Ένωσης, οι γιαγιάδες που νηστεύουν το λάδι από πεποίθηση δεν σέρνουν την κοινωνία μας πίσω στον Μεσαίωνα. Και, εν πάση περιπτώσει, η όντως σημαντική μάχη εναντίον του εκκλησιαστικού συντηρητισμού δεν θα ξεκινήσει από το αν εσύ θα φας σουβλάκια το βράδυ στο Θησείο. Οι συνειδήσεις των ανθρώπων που θεωρείς ότι στοχεύεις (των νέων δηλαδή βασικά) είναι ήδη απαλλαγμένες εν πολλοίς από μεσαιωνικά βαρίδια και –όσες δεν είναι– δεν θα αλλάξουν καταναλώνοντας γύρο τη Μεγάλη Παρασκευή.
Ο τραγουδιστής των Amenra, Colin H. Van Eeckhout, σε μια τελετουργική αναπαράσταση της Σταύρωσης επί σκηνής
Χωρίς εφηβικές αυταπάτες ή συντηρητικά βαρίδια, λοιπόν, η αισθητικοποίηση της θρησκευτικότητας προσφέρει ένα υπέροχο συμπλήρωμα που ο καθένας συνταιριάζει στις προτιμήσεις του ανάλογα με τα γούστα του. Είτε συνδυασμένη με μουσική, είτε με λογοτεχνία, είτε με κινηματογράφο, είτε –ιδανικά– με όλα μαζί, η μυσταγωγία του Πάσχα προσφέρει ισχυρές συγκινήσεις που απηχούν τους πιο βαθείς και αρχέγονους προβληματισμούς μας. Η ίδια η ιδέα ενός/του θεϊκού όντος που νικάει τον θάνατο για να ανέλθει σε μια ανώτερη κατάσταση είναι η πεμπτουσία των ανθρώπινων υπαρξιακών αναζητήσεων. Το βαρύ πένθος για τον πόνο και τον θάνατο της ανθρωπότητας, ακολουθούμενο από τη λύτρωση της ανάστασης και της ανύψωσης είναι από τα πιο συγκινητικά και αληθινά πράγματα που μπορεί να νιώσει κανείς. Ανεξάρτητα από ιερατεία, εκκλησίες και καθημερινές αγκυλώσεις, το καναλιζάρισμα της θρησκευτικότητας στις δικές μας, κοσμικές, μύχιες, προσωπικές αναζητήσεις φανερώνει ότι όσο και να ψάχνει κανείς κάποιον θεό, δεν θα τον βρει πουθενά παρά βαθιά θαμμένο μέσα του.
Social Links: