Νίκος Σταματίνης
Από το «κάτι ανάλαφρο για την παραλία» στο «να περάσει η ώρα μου μέχρι να ξυπνήσουν οι άλλοι και να πάμε για μπάνιο» και από εκεί στο βούτηγμα μέσα στους κυριότερους μήνες του χρόνου όπου έχεις την πιο καθαρή επίγνωση της παρουσίας τους στους λεκέδες που αφήνει η μνήμη. Η ανάγνωση είναι σταθερά μέρος του καλοκαιριού.
Αν –με βάση το κλισέ– ο αθλητισμός είναι το πιο σημαντικό ασήμαντο πράγμα στη ζωή, το βιβλίο είναι η πιο συντροφική από τις μοναχικές στιγμές της.
W. G. Sebald, Οι Δακτύλιοι του Κρόνου
Ο Αύγουστος μπορεί να είναι παραλιάρες, κοκτεϊλάρες, μουσικάρες και όλα τα συναφή. Είναι όμως και κάτι άλλο. Όλη η μεταβατική διάσταση που έχει ένας μήνας με την υφή που έχει ο Αύγουστος μπαίνει μέσα μας, μας συντρίβει και μας ανανεώνει. Ίσως άλλωστε ο Αύγουστος να είναι ο μόνος μήνας που έχει τόσο έντονα τον χαρακτήρα της ολοκλήρωσης ενός κύκλου. Ίσως ο Αύγουστος είναι ο πραγματικός τελευταίος μήνας του χρόνου.
Οι «Δακτύλιοι του Κρόνου» είναι ένα βιβλίο μιας ιδιότυπης ταξιδιωτικής περιγραφής όπου ο αφηγητής, που μιλά για λογαριασμό του τεράστιου συγγραφέα Sebald, κάνει μια περιήγηση στην ανατολική ακτή της Αγγλίας ανάμεσα σε αραιοκατοικημένα χωριά και στα γαλήνια τοπία της βρετανικής επαρχίας που στέκονται μελαγχολικά, σε μια περίοδο όπου σύμφωνα με τις παραδοσιακές δοξασίες τα πάντα βρίσκονται υπό την επίδραση του Κρόνου. Πλάι στις περιγραφές των όσων ζει, ο Sebald συζητά για διάφορα επεισόδια της ιστορίας και της λογοτεχνίας πλαισιώνοντας τα τοπία που συναντά στο ταξίδι του μέσα σε έναν ευρύτερο στοχασμό για τη λειτουργία της μνήμης και του χρόνου. Tα παρατημένα τοπία μιας άλλοτε ένδοξης περιοχής γίνονται ζωντανά τεκμήρια της ίδιας της παρακμής τους. Αφημένα από τον πολιτισμό και δοσμένα στους λίγους που ακόμα τα κατοικούν χωρίς να έχουν ιδιαίτερες απαιτήσεις από αυτά. Ένας ύμνος για τη γαλήνη που προσφέρει η εγκατάλειψη όταν την κοιτάς από ψηλά.
Άλλωστε, για κάθε γεμάτο ασφυκτικά χωριό που υπάρχει τον Δεκαπενταύγουστο, υπάρχει μια νεκρή πόλη που έσφυζε από ζωή όλους τους προηγούμενους μήνες.
Juan Rulfo, Πέδρο Παράμο
Πλάι στα γαλήνια, σχεδόν φθινοπωρινά τοπία των «Δακτυλίων του Κρόνου», τοποθετούμαστε στο τραχύ και άγριο λατινοαμερικανικό τοπίο που στήνει ο Juan Rulfo. Ένας γιος, ο Χουάν Πρεσιάδο, δίνει υπόσχεση στην ετοιμοθάνατη μητέρα του να αναζητήσει τον μέχρι τότε άγνωστο πατέρα στην Κομάλα, έναν τόπο όπου ο χρόνος δεν υφίσταται και η πραγματικότητα διαπλέκεται συνεχώς με τη φαντασία. Η Κομάλα είναι μια νεκρή πόλη όπου κυριαρχούν οι σκιές και τα πνεύματα.
Πρόκειται για μια νέα ανάγνωση πάνω στο κλασικό θεματολογικό μοτίβο της προσωρινής καθόδου ενός ζωντανού ανθρώπου στον κόσμο των νεκρών. Ο αριστουργηματικός τρόπος με τον οποίο στήνεται η αφήγηση εκ μέρους του Ρούλφο οδηγεί και τον αναγνώστη στο μπέρδεμα μεταξύ του παρόντος και του παρελθόντος, μεταξύ αισθητής πραγματικότητας και κόσμου των πνευμάτων και των σκιών.
Η περιγραφή αυτού του κόσμου των νεκρών δεν γίνεται μέσα στο κλασικό νυχτερινό τοπίο, αλλά κάτω από τον καυτό μεξικανικό ήλιο, επιτείνοντας την ατμοσφαιρικότητα του μεσημεριανού καύσωνα με φιγούρες που προσπερνούν τον Πρεσιάδο και χάνονται μέσα στη ζαλάδα της έντονα απόκοσμης διάστασης που προσφέρει μια νεκρή από ζωή πεδιάδα όταν λούζεται από το κάθετο φως του ήλιου. Η περιδιάβαση στον κόσμο των νεκρών δεν γίνεται με σκοπό να τρομάξει. Ο θάνατος στην περίπτωση του Πέδρο Παράμο αισθητικοποιείται.
Η ανάγνωσή του μέσα στον απόκοσμο ήχο των ατελείωτων τζιτζικιών θα σε χώσει βαθιά μέσα σε έναν κόσμο που μοιάζει και ταυτόχρονα διαφέρει από όσα ξέρεις. Όταν τελειώσεις την ανάγνωση, θα έχει πέσει το φως του ήλιου και θα έχεις την αίσθηση μιας κούρασης και μιας πληρότητας. Ακόμα και αν όλη τη μέρα ήσουν ξαπλωμένος. Άλλωστε, τα σπουδαιότερα οδοιπορικά συνήθως γίνονται με τη φαντασία και η σωματική και πνευματική εξάντληση που σου δημιουργεί η έντονη ζέστη, με έναν μαγικό τρόπο τρέφει ακόμα περισσότερο αυτή τη φαντασία.
Roberto Bolaño, Το Τρίτο Ράιχ
Ομολογώ ότι είναι το ένα από τα μόνο δύο βιβλία του Bolaño που έχω διαβάσει.
Το βιβλίο αφηγείται τις πρώτες διακοπές του 25χρονου Ούντο Μπέργκερ με την αρραβωνιαστικιά του. Ο Ούντο είναι επαγγελματίας στα παιχνίδια στρατηγικής και δη των wargames. Ασχολείται με αυτά σε σημείο εθισμού, ώστε να σπαταλά όλον τον χρόνο των διακοπών του πάνω στην οργάνωση του πολέμου και τη διεξαγωγή μαχών πάντα στο επίπεδο των επιτραπέζιων παιχνιδιών. Πιο συγκεκριμένα, ο Ούντο χάνεται στον εναλλακτικό κόσμο που του προσφέρει το επιτραπέζιο Τρίτο Ράιχ όπου παίζει πάντοτε με τις γερμανικές δυνάμεις προσπαθώντας να δει αν μπορεί, «επί χάρτου», να αποτρέψει την ήττα της Γερμανίας.
Εκτός από το σκηνικό των καλοκαιρινών διακοπών, εκείνο που με έκανε να βάλω αυτό το βιβλίο στη συγκεκριμένη λίστα είναι οι περιφερειακοί χαρακτήρες του βιβλίου. Το Αρνί και ο Λύκος είναι δύο περίεργοι ντόπιοι των οποίων η μορφή σου φέρνει στο μυαλό τύπους που γνωρίζεις μόνο μέσα στο καλοκαίρι, από εκείνους που όσο τους γνωρίζεις τόσο αρχίζεις να πείθεσαι ότι υπάρχουν μόνο ως σκηνικό του καλοκαιριού, ότι δεν είναι δυνατόν να επιβιώνουν μέσα στη ρουτίνα του χειμώνα. Από την άλλη, το γερό χαρτί του βιβλίου, ο μυστηριώδης Καμένος (no pun intented) ένας τύπος που ζει στην παραλία και τον οποίο ο Ούντο μυεί στο παιχνίδι για να αποδειχθεί ότι είναι πάρα πολύ δυνατός παίχτης.
Σε γενικές γραμμές, το βιβλίο θα μπορούσε να αναγνωστεί ως μια αλληγορία πάνω στον πόλεμο, ως μια σύγκρουση που ξεκινάει ως ένα παιχνίδι μεταξύ φίλων για να καταλήξει ως μάχη μεταξύ δύο διαφορετικών κόσμων. Μπορεί επίσης να αναγνωστεί ως ένας ύμνος σε κάθε μονοθεματικό καλοκαίρι που σπατάλησες στη ζωή σου αλλά δεν μετάνιωσες ποτέ για αυτό.
Thomas Pynchon, Έμφυτο Ελάττωμα
Σε οποιαδήποτε άλλη –μη καλοκαιρινή– περίσταση, από τα βιβλία του Πύντσον θα διάλεγα είτε το «V.» είτε το «Ουράνιο Τόξο της Βαρύτητας».
Σε πρώτο βαθμό, στο «Έμφυτο Ελάττωμα» παρουσιάζεται ο μάλλον πιο εύκολος Πύντσον που μπορείς να βρεις οπουδήποτε. Υπάρχει μια κεντρική πλοκή και μια σταθερά δομημένη αφήγηση, δοσμένοι στο πιάτο χαρακτήρες και πλαισιωμένοι εγκιβωτισμοί. Αυτά τα χαρακτηριστικά μπορεί να αφαιρούν πράγματα από το τι είναι η αναγνωστική απόλαυση της πυντσονικής γραφής αλλά προσθέτουν μια ανάλαφρη διάσταση. Ο Πύντσον σε χαλαρώνει από τον πονοκέφαλο που σου πρόσφερε σε οποιοδήποτε από τα υπόλοιπα βιβλία του. Είναι καλοκαίρι και το δικαιούσαι.
Το βιβλίο ακολουθεί την ιστορία του Ντοκ Σπορτέλο, ενός μόνιμα μαστουρωμένου ιδιωτικού ντετέκτιβ στο Λος Άτζελες του 1970. Ο Ντοκ αδυνατεί να προσαρμοστεί στην αυγή της δεκαετίας του ’70 και συνεχίζει να βρίσκεται βουτηγμένος μέσα στη ψυχεδέλεια της προηγούμενης δεκαετίας που έχει περάσει πλέον ανεπιστρεπτί. Εξαιτίας της πρώην του μπλέκει σε μια παράξενη υπόθεση που τον συνδέει με πόρνες, σέρφερ, μαστούρηδες, μπάτσους, νεοναζιστικές οργανώσεις.
Ο τρόπος με τον οποίο είναι δομημένο όλο το βιβλίο κάνει την ανάγνωση να μοιάζει σαν μια προφορική αφήγηση ενός άγνωστου τύπου, ναυαγίου της ζωής, που ξαπλωμένος σε μια αιώρα και μιλάει για την ομορφότερη δεκαετία που έζησε. Τι σημασία έχει που ξέρεις ότι πολλά από όσα λέει δεν είναι πραγματικά ή ότι είσαι βέβαιος ότι εκείνος λέει την ίδια ιστορία με διαφορετικό τρόπο σε όποιον τύχει να κάτσει πλάι του στην παραλία; Ποιος νοιάζεται για την πραγματικότητα όταν προσπαθεί ήδη να αποδράσει από αυτή;
Προτείνεται κυρίως σε όσους αδυνατούν παραδοσιακά να προσαρμοστούν στη ρουτίνα του χειμώνα, ακριβώς όπως ο Ντοκ αδυνατεί να συνέλθει από τη θολούρα της δεκαετίας του ’60 και να προσαρμοστεί στη νηφαλιότητα του ’70. Η χρονολογία 1970 είναι για τον Ντοκ ό,τι ακριβώς είναι για σένα η 30ή του Αυγούστου.
Mark Twain, Οι Περιπέτειες του Χακ Φιν
Ποιος δεν νοστάλγησε να αρχίσει να βαράει κουδούνια σε σημιτικής αισθητικής πολυκατοικίες και μετά να αρχίσει να τρέχει; Ποιος ξέχασε την αίσθηση της περιπέτειας που είχε το να νιώσεις την αδρεναλίνη στα ύψη απλά επειδή περπάτησες 2 τετράγωνα πάνω από εκεί που σου επιτρεπόταν από τους γονείς σου; Ποιος δεν θυμάται τις διαρκείς προσπάθειες να διατηρηθεί το πρόγραμμα του καλοκαιριού στη γειτονία που πάντα συντρίβονταν από το άνοιγμα των σχολείων και την πρώτη φθινοπωρινή βροχή;
Κάθε ένα από αυτά τα συναισθήματα το βρίσκεις στην ανάγνωση των περιπετειών του Χακ Φιν. Ένα από τα σημαντικότερα βιβλία της παγκόσμιας λογοτεχνίας ανήκει στην εφηβική λογοτεχνία και απολαμβάνει ακόμα καθολική αποδοχή. Ίσως γιατί ο Χακ Φιν θα είναι η προσωποποίηση του παιδικού εαυτού του καθενός από όσους διαβάζουν την ιστορία του.
Νίκος Θεοδωρόπουλος
Αυτό δεν είναι μια λίστα βιβλίων για το καλοκαίρι
Τον Αύγουστο δεν υπάρχουν ειδήσεις και τα λοιπά και τα λοιπά. Για την ακρίβεια, τον Αύγουστο δεν υπάρχει καν σκέψη· όλο το καλοκαίρι δεν είναι παρά ένα παρατεταμένο μπλακάουτ όπου τρέφεσαι μόνο με τα αποθέματα των υπόλοιπων εποχών, ένα καθαρτήριο για να εξατμίζεται η ψυχή σου μέσα στην αδράνεια και την παράλυση. Τον δεκαπενταύγουστο γιορτάζεται μία κοίμησις, ένας θάνατος δηλαδή, αλλά έτσι που να κλείνεις τα μάτια για έναν μεσημεριανό ύπνο και κανείς δεν θρηνεί για σένα, γιατί η ζωή έχει γίνει τόσο ελαφριά που δεν έχει νόημα ο διαχωρισμός ανάμεσα στα δύο. Σε μια άλλη, πιο τυχερή ζωή, η μνήμη θα σταματούσε να λειτουργεί το καλοκαίρι. Προς τι λοιπόν τα βιβλία;
Όχι, δεν είναι για το καλοκαίρι τα βιβλία. Ή τουλάχιστον όλα. Ή μάλλον όχι, κι όσα είναι, είναι μη-βιβλία. Τα διαβάζεις προσπελάζοντας λέξεις που ξεχνάς και ξαφνικά νιώθεις τον ιδρώτα σου πιο έντονα να στάζει στις κόγχες των ματιών σου –ξυπνάς, ακούς τους ανέμους, κοιτάς τον ήλιο μέσα από χαραμάδες κι ο κόσμος γίνεται σκοτεινός, ο θάνατος είναι δίπλα σου, πιο κοντά από ποτέ, ένα εκστατικό μυστήριο που δεν καταλαβαίνεις, όπως και το μη-βιβλίο που διαβάζεις.
Πέντε χάρτινες χαραμάδες μεταξύ ζωής και θανάτου, λοιπόν. Γιατί;
Κοσμάς Πολίτης, Λεμονοδάσος
Γιατί είναι μια σκέτη ονειροφαντασία, που προσπαθεί να προσποιηθεί το μυθιστόρημα· σκέψεις, αναμνήσεις, αναμειγμένες με όνειρα, ό,τι σου περνά από το μυαλό, όταν, φρεσκοξυπνημένος, αρνείσαι να σηκώσεις το κεφάλι από το μαξιλάρι. «Στου κακού το μαξιλάρι, είναι ο Τρισμέγιστος Σατανάς που αιωρεί καιρό το μαγεμένο μας πνεύμα», πετάγεται ο Baudelaire στη σκέψη του αφηγητή, μόλις λίγες σελίδες αφού έχεις αρχίσει να το διαβάζεις. Γιατί ο Παύλος Αποστόλου, ο πρωταγωνιστής του, παραπαίει συνεχώς ανάμεσα στην ιερότητα και τη λαγνεία, όπως ταξιδεύει ανάμεσα στην Αθήνα και τον Πόρο, μη γνωρίζοντας πού σταματά ο ύπνος και πού αρχίζει η εγρήγορση, διαλύοντας συνεχώς οτιδήποτε πραγματικό μέσα στο κυνήγι της φαντασίας, σε κάθε της διάσταση, ακόμη κι αν αυτό σημαίνει να θυσιάσει τις χίμαιρές του· γι’ αυτό το «Σε αφήνω, Βίργκω. Πίστεψέ με, ο χωρισμός μας είναι το μόνο μέσο να διατηρήσουμε ακέραιο τον έρωτά μας. Ο μόνος τρόπος να του μείνομε πιστοί, ακόμα κι ασυνείδητα, πιστοί ως την ανάμνησή του που θα σελαγίζει σα φωτεινό μετέωρο πάνω στον άγνωστο ουρανό του μέλλοντός μας».
Henry Miller, Τροπικός του Καρκίνου
Γιατί είναι το κατεξοχήν μη-βιβλίο: ένα τραγούδι της εμπειρίας πάνω από το πτώμα ενός πολιτισμού σε αποσύνθεση. Γιατί κατάφερε να σπάσει τα δεσμά μεταξύ πορνογραφίας και μυθιστορήματος με έναν λόγο ικανό να σου προκαλέσει την πιο οργασμική αναγνωστική αιώρηση. Γιατί ανάμεσα στις σελίδες του συναντάς ταυτόχρονα μια μειλίχια αταραξία και μια δαιμονισμένη –αλλά ποτέ προσποιητή ή υπερφίαλη– επίθεση στη σκέψη. Γιατί, διάολε, γιορτάζει την απώλεια σε κάθε του κεφάλαιο κι αφήνει έτσι να αναδυθεί διαυγής η πιο κρυστάλλινη σύλληψη της συγγραφικής τέχνης.
W. S. Burroughs, Οι Πόλεις της Κόκκινης Νύχτας
Γιατί είναι το τρομακτικότερο πράγμα που έχω διαβάσει. Γιατί ακροβατεί ανάμεσα στην παραίσθηση και τη μυθολογία, καθηλώνοντας σε καθένα από τα εφιαλτικά του κεφάλαια όλο το υστερικό ανθρώπινο κυνήγι της ουτοπίας. Γιατί γνωρίζει βαθιά τι σημαίνει ουτοπία. Για τις πόλεις στην έρημο Γκόμπι των 100.000 ετών και για τους Αιώνιους Νέους, που «απαγχονίζονταν στα δεκαοχτώ τους για να γλυτώσουν από τη σκληρή εμπειρία της μέσης ηλικίας και τον εκφυλισμό των γηρατειών, ζώντας τη νιότη τους ξανά και ξανά». Γιατί τίποτε δεν είναι αληθινό κι όλα επιτρέπονται[1].
Antonin Artaud, Ο Ηλιογάβαλος ή ο Εστεμμένος Αναρχικός
Γιατί είναι η πεμπτουσία της ιερής παράνοιας του Artaud. Γιατί δίνει στη βλαστήμια εκείνο το ιερό υπόβαθρο, ώστε να αφήσει να βγει από την ψυχή το πιο λυτρωτικό τραγούδι που ακούστηκε ποτέ. Γιατί μιλά για όλα τα ανθρώπινα υγρά όπως μιλά για άνθη. Για τον ηλιακό βασιλιά-θεό από την Έμεσα της Συρίας που γεννήθηκε σε φάτνη σπέρματος και δολοφονήθηκε σε μαξιλάρια από αίμα, εξεγερμένος ενάντια στην ίδια του την εξουσία. Γιατί δεν γίνεται να φτάσεις μέχρι την τελευταία του σελίδα σώος.
Malcolm Lowry, Κάτω από το Ηφαίστειο
Γιατί είναι η κορυφαία ελεγεία του 20ού αιώνα. «Μια μεθυσμένη Θεία Κωμωδία», κατά τον Lowry, το δεύτερο και τελευταίο βιβλίο που κατάφερε να ολοκληρώσει εν ζωή. Γιατί η αργή, τρεμάμενη, βασανιστική περιδιάβαση του πρωταγωνιστή του, Τζόφρεϋ Φέρμιν, Βρετανού πρόξενου στη μεξικανική πόλη Κουάουναουακ, κατά την ημέρα των Νεκρών, το 1938, καθώς παραπαίει ανάμεσα σε μνησιπήμονες πόνους, ποταμούς αλκοόλ κι ένα επί γης πουργκατόριο μεταξύ δύο ηφαιστείων, ενός κοιμισμένου κι ενός ενεργού, είναι μια νέκυια χωρίς επιστροφή, ένας οριστικός αποχαιρετισμός στη ζωή, μια στωική υποδοχή της συντριβής και της λιγοσύνης ως κατάστασης, χωρίς οδυρμούς, χωρίς τύψεις, ένα κερί που καίει μετά θάνατον, χωρίς κανένα άλλο σημείωμα του εκλιπόντα πέρα από το ότι «δεν γίνεται να ζεις χωρίς να αγαπάς».
[1] Ή αλλιώς γιατί έφερε τον Χασάν-ι-Σαμπάχ στην κοινή κουλτούρα πολύ πριν τους Hawkwind και το Assassin’s Creed.
Social Links: