Ηorrorscope: Μια εισαγωγή στη λογοτεχνία του τρόμου

«Η λογοτεχνία του τρόμου μάς δείχνει ότι ο έλεγχος που πιστεύουμε ότι έχουμε είναι τελείως πλασματικός και ότι κάθε στιγμή ακροβατούμε πάνω από το χάος και τη λήθη»

Clive Barker

 

 

Σε αυτήν τη στήλη θα δημοσιεύουμε άρθρα πάνω στη σύγχρονη λογοτεχνία τρόμου. Θα την προσεγγίσουμε μέσα από διάφορα πρίσματα: τις θεματολογίες της, όπως το “the new weird”, τη σχέση της με το ερωτικό στοιχείο, καθώς και τους ανθρώπους που διαμορφώνουν τη συγγραφική σκηνή σήμερα.

Ο τρόμος είναι από τα πιο πολυποίκιλα λογοτεχνικά είδη και στις μέρες μας τα δόντια του παραμένουν κοφτερά. Σε έναν κόσμο που θυμίζει δυστοπία, οι ιστορίες του μας λένε ότι τα πράγματα θα μπορούσαν να γίνουν ακόμη χειρότερα. Και αυτό λειτουργεί διττά: ως παρηγοριά και ως προειδοποίηση.

Μια σύντομη αναδρομή μας λέει ότι, ενώ υπήρχαν στοιχεία τρόμου σε πολύ παλαιότερα γραπτά, το είδος «ανεξαρτητοποιήθηκε» τον 18ο αιώνα με τη γοτθική λογοτεχνία και συγκεκριμένα με το “The Castle of Otranto” (Το κάστρο του Οτράντο, εκδόσεις Αίολος). Το έργο αυτό καταδικάστηκε από τους κριτικούς ως μη ποιοτικό, το κοινό όμως το αποδέχτηκε. Έτσι, ο τρόμος πήρε τα πάνω του και τον 20ο αιώνα κυκλοφόρησαν το “Weird Tales” και το “Unknown”, περιοδικά ταγμένα στη λογοτεχνία του είδους.

 

 

Αυτός/-ή που θέλει να εξερευνήσει τον τρόμο δίχως a priori εμπειρίες, έχει να διαλέξει από μεγάλο μπουφέ με υποείδη. Σπλάτερ με αίματα και gore, ιστορίες ψυχολογικού τρόμου με μετρημένο υπερφυσικό στοιχείο, ιστορίες φαντασμάτων/δαιμόνων και δε συμμαζεύεται, γοτθικό δράμα, μαύρη κωμωδία, σκοτεινή επιστημονική φαντασία και σκοτεινό fantasy, κοσμικός τρόμος, αστικός τρόμος και ακόμη μετράμε. Πρόσφατα γεννήθηκε το παιδί του τρόμου με την επιστημονική φαντασία και το φανταστικό που το βαφτίσανε ”the New Weird”. Αυτό εκφράστηκε κυρίως με την ανθολογία του ζεύγους VanderΜeer με τίτλο “The Weird” και αποτελεί αναβίωση του Weird fiction όπου ανήκει για παράδειγμα ο Lovecraft. Για την ακρίβεια, περίπου τα μισά από τα γραπτά που μπαίνουν κάτω από το καπέλο του τρόμου σήμερα, αποτελούν στην πραγματικότητα κομμάτι του “New Weird”. Για αυτόν το διαχωρισμό θα μιλήσει περισσότερο ο Κωνσταντίνος Κέλλης στο δικό του άρθρο. Τέλος, στο διαδίκτυο έχει αναπτυχθεί το παρακλάδι του “creepy pasta” όπου δεν μιλάμε πλέον για λογοτεχνία, μα για αστικούς μύθους της ψηφιακής εποχής.

 

 

Στη δική μας γωνιά του κόσμου ο τρόμος έχει κάνει σημαντική πρόοδο από τότε που εξαντλούνταν στη μυθολογία και στη μεταγενέστερη λαογραφία περί τεράτων. Η πρώτη αυθεντική τρομοπένα που έχουμε είναι μάλλον ο Δημοσθένης Βουτυράς που πριν 100 χρόνια έγραψε στην πιο ταιριαστή φόρμα για το είδος, το διήγημα. Οι μεταφράσεις ξένων βιβλίων ήρθαν στην Ελλάδα τη δεκαετία του ’80 και οι αντιδράσεις του κοινού ήταν οι αναμενόμενες: οι συντηρητικές μάζες την απέρριψαν ως «παραλογοτεχνία», ενώ μια μικρή ομάδα πιο εναλλακτικών στα γούστα τους αναγνωστών ενθουσιάστηκε. Η σκιά που ρίχνει ακόμα η εκκλησία έπεσε βαριά στα βιβλία εκείνα και δημιούργησε αντιδράσεις, ειδικά στους τίτλους που ανέφεραν διαβόλους και εωσφόρους. Οι εκδόσεις Οξύ έβγαλαν την τεράστια σειρά «Κόλαση» με πάνω από 80 μεταφρασμένα βιβλία τρόμου και μαζί με την Ωρόρα και τις μεταφρασμένες ανθολογίες της, μορφοποίησαν την εικόνα του είδους στην ελληνική συνείδηση. Τιμητική αναφορά πρέπει να γίνει και στις εκδόσεις Bell με πάνω από 200 τίτλους που όμως απέφυγαν τη διάκριση ανάμεσα στα βιβλία τρόμου με υπερφυσικό στοιχείο και τα ρεαλιστικά θρίλερ. Πάντως, μόνο και μόνο που πήγαινε κόσμος στο περίπτερο για τσιγάρα κι έφευγε με βιβλία, τους αξίζει ένα μπράβο.

 

 

Την ίδια περίοδο έδρασαν και πρωτεργάτες που επέμειναν να αναδείξουν τον ελληνικό τρόμο και ένας από αυτούς είναι ο Μάκης Πανώριος. Βραβευμένος συγγραφέας, μεταφραστής, επιμελητής κι ανθολογητής, ο Πανώριος σύστησε τον τρόμο, την επιστημονική φαντασία και το fantasy στο ευρύτερο αναγνωστικό κοινό. Η αποδοχή αυτών των ειδών από σταδιακά μεγαλύτερη μερίδα κόσμου έπεισε κι άλλους εκδοτικούς οίκους να πάρουν τη σκυτάλη όπως ο Anubis, η Locus-7 και η Jemma press με ανθολογίες και μυθιστορήματα υπερφυσικού τρόμου.

Η εγχώρια λογοτεχνία γκαζώνει μετά το Μιλένιουμ. Ειδικά τα τελευταία πέντε χρόνια έχουν κυκλοφορήσει πάνω από τριάντα τίτλοι στο είδος. Μπορούμε πλέον να μιλάμε για ελληνική σκηνή τρόμου χωρίς ντροπές: έχουμε New Weird, έχουμε ψυχολογικό τρόμο, έχουμε σκοτεινή φαντασία, έχουμε της παναγιάς τα μάτια. Το goodreads είναι πολύ χρήσιμο όσον αφορά σε πληροφορίες πλοκής και κριτικές. Υπάρχουν διάφοροι εκδοτικοί που ασχολούνται με το είδος εν μέσω κρίσης, όμως πολλοί συγγραφείς καταφεύγουν στη λύση της αυτοέκδοσης. Η αυτοέκδοση είναι ένα μεγάλο θέμα στην Ελλάδα και θέλει δικό της άρθρο και ποπκόρν. Πάντως ο χώρος φαίνεται να αναπνέει και να ελκύει κόσμο και από άλλους χώρους που ακολούθησαν παρόμοια πορεία στη χώρα μας, όπως ο χώρος των κόμικς, ο χώρος των επιτραπέζιων παιχνιδιών και άλλες πτυχές αυτού που ονομάζουμε geek κουλτούρα. Σήμερα διοργανώνονται φεστιβάλ ταινιών όπως το Horrorant film festival, μεγάλα events όπως το ΦantastiCon, και υπάρχουν αρθρογραφικά sites που καταπιάνονται με τον τρόμο όπως το Nyctophilia. Πλέον η μεγάλη μάζα του αναγνωστικού κοινού έχει μια περισσότερο ολοκληρωμένη άποψη για το τι είναι η λογοτεχνία του είδους.

Κάπου εδώ κλείνει η εισαγωγή στον τρόμο. Είστε πια ενημερωμένοι κι έτοιμοι να πετάξετε fun facts στο ψαγμένο ραντεβού σας το βράδυ. Εγώ σας εύχομαι καλή τύχη και ο μόνος τρόμος που να βιώνετε να μένει στις σελίδες.