Ηλεκτρονική Κολεκτίβα 3: Τι είναι ο αναρχισμός; Ποια η σχετικότητά του; Γιατί να διαβάσετε αυτό το άρθρο και τη στήλη γενικά; (Part 2)

Στο τέλος του προηγούμενου μέρους, είπαμε πως θα μιλήσουμε για την αναρχική κοινωνική και ταξική πάλη, την διαφορά της τελευταίας από την αντίστοιχη των άλλων σοσιαλιστικών σχολών σκέψης, την κατανόηση και αντιπάλευση των σχέσεων ιεραρχίας, την διαθεματική συμπερίληψη, το πού στέκεται ο αντικρατισμός στον σύγχρονο αναρχισμό, και άλλα. Ας βουτήξουμε λοιπόν.

Παραδοσιακά, η ταξική πάλη ήταν το μεγαλύτερο φιλοσοφικά και δραστικά κομμάτι του αναρχισμού, προκειμένου να επέλθει η συνειδητοποίηση μιας ελεύθερης, προοδευτικής σοσιαλιστικής κοινωνίας. Αλλά σε αυτό το θέμα, όπως και σε πολλά άλλα, ο όρος «σοσιαλιστικός» πρέπει να χρησιμοποιηθεί με προσοχή: «κάθε αναρχικός είναι σοσιαλιστής, αλλά κάθε σοσιαλιστής δεν είναι αναρχικός».  Από την αρχική του σύλληψη, ο σοσιαλισμός διαχωρίστηκε σε δύο κυρίαρχες τάσεις: εκείνη του ελευθεριακού σοσιαλισμού, που αντιλαμβάνεται την ταξική πάλη μέσω κάθε είδους σχέσεων ιεραρχίας, τις οποίες και απορρίπτει συνολικά· και του «πολιτικού» σοσιαλισμού, που προωθεί «… την πολιτική διαπάλη εναντίον του καπιταλισμού, πραγματοποιούμενη μέσω […] κεντρικά οργανωμένων προλεταριακών και εργατικών κομμάτων, που στοχεύουν στην κτίση και χρήση πολιτικής εξουσίας για την εγκαθίδρυση του σοσιαλισμού». Ο αναρχισμός είναι ένα παράδειγμα του πρώτου, ο κλασικός μαρξισμός και ο κομμουνισμός είναι παραδείγματα του δεύτερου, και άλλα συστήματα όπως η κεϊνεσιανική σοσιαλδημοκρατία ανοίγουν την έννοια του σοσιαλισμού και σε άλλα πεδία, όπως και αυτό του ίδιου του καπιταλισμού.

Ο αναρχισμός ωστόσο θεωρεί ότι η κοινωνική πάλη δεν πραγματοποιείται μόνο ταξικά και μόνο ενάντια στο καπιταλιστικό σύστημα και του προκύπτοντος από αυτό ταξικού διαχωρισμού. Ούτε θεωρεί ότι η ιεραρχία, η εξουσία και ο διαχωριστικός εξανδραποδισμός κάθε τύπου θα εξαλείψει απαραίτητα σε μια αταξική κοινωνία με κομμουνιστικό έλεγχο των μέσων παραγωγής – καθώς σε αντίθεση με την μαρξιστική κοινωνική και οικονομική ανάλυση, αλλά και τον διαλεκτικό και ιστορικό υλισμό γενικότερα (όπως εκφράστηκε όχι μόνο από τον Marx και τον Engels, αλλά και από τον Lenin και όλους τους υπόλοιπους συνεχιστές του), δεν θεωρεί ότι όλες οι ταξικές σχέσεις είναι αποτέλεσμα οικονομικών αιτιών και συνθηκών, ούτε ότι η ιστορία είναι απαραίτητα γραμμική, με φάσεις που πρέπει να ακολουθηθούν για να επέλθει το επόμενο στάδιο (σαφώς, αυτή είναι για λόγους συντομίας μια εξαιρετικά απλουστευτική πρόταση σχετικά με την μαρξιστική ανάλυση, αλλά πιάνει την κεντρική ιδέα). Αντίθετα, στηριζόμενος σε ανθρωπολογικές, ιστορικές, και φιλοσοφικές μελέτες που συμπληρώνουν αλλά και αντικρούουν στοιχεία της μαρξιστικής και κομμουνιστικής ανάλυσης (αναφέρονται και τα δύο, γιατί δεν είναι πάντα το ίδιο πράγμα), όπως του Kropotkin και του Bookchin, θεωρεί ότι οι σχέσεις ιεραρχίας, από τότε που πρωτοδημιουργήθηκαν στην ιστορία της ανθρωπότητας, προξένησαν όλα τα υπόλοιπα δεινά.

Από αυτήν την σκοπιά, ο καπιταλισμός και τα άλλα κυριαρχικά οικονομικά συστήματα που προηγήθηκαν ή έπονται, είναι μόνο μια όψη του προβλήματος, όχι μονοσήμαντα σχετιζόμενα με αυτό ως αποκλειστικές αιτίες του. Συνεπώς, ενώ η (νεώτερη και σύγχρονη) ταξική πάλη συνειδητοποιείται στο οικονομικό επίπεδο θαυμάσια ενάντια στο καπιταλιστικό σύστημα, η ευρύτερη έννοια της κοινωνικής, αντι-ιεραρχικής πάλης, είναι ολιστικά ενάντια σε κάθε είδους -ισμούς που προωθούν το μίσος, τον εξανδραποδισμό ή ακόμα και την αδιαφορία από άνθρωπο σε άνθρωπο. Οι -ισμοί αυτοί θαυμάσια συνδυάζονται και εξυπηρετούν τον καπιταλισμό, αλλά ούτε προκαλούνται (μόνο) από αυτόν, ούτε εξαντλούνται μέσα σε αυτόν, ούτε δυνητικά σταματούν να υπάρχουν άμα σταματήσει να υπάρχει κι εκείνος. Αυτή η φαινομενικά ασαφής προσέγγιση, είναι στην πραγματικότητα εξαιρετικά λεπτή και έχει απασχολήσει αμέτρητους/ες διανοητές για πάνω από 150 χρόνια (αρκετούς/ες από τους/ις οποίους/ες θα γνωρίσουμε σε επόμενα άρθρα), είτε οι τελευταίοι/ες την αποδέχτηκαν, είτε την απέρριψαν για να αγκαλιάσουν τον μαρξισμό ή οποιαδήποτε άλλη κοινωνικοπολιτική και οικονομική ανάλυση. Ωστόσο, με αυτήν ακριβώς την προσέγγιση προσδίδεται εν πολλοίς στον αναρχισμό η διαθεματικά ευρεία συνεργατική ικανότητα με άλλα κινήματα που πολεμούν στοχευμένες ιεραρχικές και εξουσιαστικές δομές (σαν τον φεμινισμό, ο οποίος δεν εντοπίζει αναλυτικά την δόμηση της πατριαρχίας μόνο στις οικονομικές συστημικές συνθήκες), και που επιτρέπει την κατανόηση του εξανδραποδισμού όχι μόνο από άνθρωπο σε άνθρωπο, αλλά και από τον άνθρωπο στο περιβάλλον και σε άλλα είδη.

Επιπλέον, από αυτήν την προσέγγιση, γίνεται εύκολα αντιληπτό γιατί ο αναρχισμός ήταν και εξακολουθεί να είναι κατά του κράτους: διότι, κάτω από οποιαδήποτε σημαία, οποιοδήποτε σύμβολο (ακόμα και το σφυροδρέπανο), μέσα σε οποιαδήποτε σύνορα, και υπό την επιρροή οποιωνδήποτε, το κράτος συγκεντρώνει δύναμη και εξουσία σε ιεραρχικά και διαχειριστικά επίπεδα ως μια κορυφή, συντηρώντας ένα πολυπρόσωπο και πολυδαίδαλο σύστημα πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών εξουσιαστικών αντιθέσεων – το οποίο με την σειρά του συντηρεί κυκλικά το ίδιο το κράτος κ.ο.κ. Αποτελεί, δηλαδή, την αρχετυπική ενσάρκωση της αρχής. Κατά τον αναρχισμό, ακόμα και το πιο (τύποις) ευαισθητοποιημένο ή συνειδητοποιημένο κρατικό σύστημα θα είναι εγγενώς διεσπαρμένο από αναπαραγόμενες σχέσεις ιεραρχίας και εξουσίας, που σε διάφορα επίπεδα θα δημιουργούν εξανδραποδιστές και εξανδραποδιζόμενους και στο σύνολο θα καθιστούν τις «συνειδητοποιημένες» δομές ανεπαρκείς. Η απόρριψη του κράτους, ακόμα και αν αυτό θα είναι μια δικτατορία του προλεταριάτου, ήταν και η βασική διαφωνία ανάμεσα στον Marx και τον Bakunin που διέλυσε την 1^η Διεθνή και δημιούργησε το ξεκάθαρο ρήγμα ανάμεσα στις εκφάνσεις του σοσιαλισμού, χωρίς φυσικά να παραγνωρίζονται οι υπόλοιπες φιλοσοφικές προεκτάσεις αυτού του ιστορικού debate (από την κληρονομιά του Διαφωτισμού στην σκέψη των αντιμαχόντων, ως την χρήση ή απόρριψη του χεγκελιανού τρόπου ανάλυσης).

 

Παρολαυτά, ακόμα και αυτή η απόρριψη παίρνει διάφορες μορφές. Υπάρχει ιστορικά η εμπειρία και η εντύπωση ότι ο αναρχισμός αντιμάχεται το κράτος μόνο δυναμικά και με άμεση επανάσταση, όπως στις περιπτώσεις της Ισπανικής Επανάστασης, των πολλαπλών επαναστάσεων στην Αργεντινή, και του μακνοβισμού. Εν τούτοις άλλοι ιδεολόγοι, πολιτικοί επιστήμονες και φιλόσοφοι, όπως κάποτε ο William Godwin και σύγχρονα ο Noam Chomsky, ενίοτε προκρίνουν και το να κερδίζονται προοδευτικά (gradualism) όλο και περισσότεροι χώροι μέσω μιας διαβρωτικής διαδικασίας, εντός του συστήματος (συμμετοχή σε δημοκρατικές διαδικασίες όπου αυτές υπάρχουν, όπως οι εκλογές, δράσεις στο επίπεδο της τοπικής αυτοδιοίκησης, δημιουργία αυτοδιαχειριζόμενων χώρων, καταλήψεις κ.ά. – τσεκάρετε αυτήν την αναφορά στα Εξάρχεια), μέχρι εκείνο να αδυνατίσει εκ των έσω και να διαλυθεί εντροπικά – ή ευκολότερα, εφόσον πράγματι καταλήξει να γίνει και μια δυναμική επανάσταση.

 

Κλείνοντας την παρούσα Κολεκτίβα,  πρέπει να αναφερθούν τρία βασικά σημεία.

Πρώτον, στον σύγχρονο, διαθεματικό αναρχισμό, δεν υφίσταται η λογική «πρώτα η ταξική και οικονομική πάλη, μετά όλα τα άλλα». Όπως από την αρχή του σχεδόν, ο σοσιαλισμός αναγνώριζε την γενική πάλη προλετάριων οποιασδήποτε εθνικότητας («Working men of all countries, unite!», μια από τις πιο διάσημες φράσεις του Marx) στην βάση της κοινής τους μοίρας κάτω από την μπότα του καπιταλισμού, έτσι και ο αναρχισμός, στον αγώνα κατά της ιεραρχίας, δεν μπορεί να αναπτυχθεί υπερτονίζοντας την πάλη ενάντια στο νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό, την μπουρζουαζία και το κράτος, χωρίς να αναγνωρίζει και να προσπαθεί να αντιπαλέψει την πατριαρχία, τον ρατσισμό, τις φοβίες ενάντια στους σεξουαλικούς προσανατολισμούς και τις ταυτότητες φύλου, την οικολογική καταστροφή, την αποικιοκρατία, τον οριενταλισμό, τον ιμπεριαλισμό, τον θρησκευτικό φονταμενταλισμό και όλα τα άλλα πρόσωπα του προαναφερόμενου πολυδαίδαλου συστήματος. Μια μη ολιστική αντιμετώπιση είναι μια μη αποτελεσματική αντιμετώπιση. Και αν η πάλη όλων ενάντια σε κάθε πηγή καταπίεσης ταυτόχρονα μπορεί να είναι πρακτικά δύσκολη ή αδύνατη, πρέπει ωστόσο να υπάρξει στόχευση, συμμαχία, συνεργασία και αμοιβαίως επωφελής αξιοποίηση των αποτελεσμάτων των αγώνων των άλλων. Γι’αυτό και γελοιότητες που πολλές φορές ακούγονται και γράφονται για να κρύψουν (αποτυχημένα) πατροναρισμούς, σεκταρισμούς και προνομιούχες απόψεις, με προεξάρχουσα την «εγώ είμαι egalitarian, δεν μπορώ να καταλάβω γιατί μιλάς συγκεκριμένα για φεμινισμό/οικολογία/ταξικότητα/κ.λπ.», είναι τελείως κενές. Όταν είσαι egalitarian (άλλη μια περίπτωση λέξης με μη ικανοποιητική μετάφραση στα Ελληνικά), δεν γίνεται να μην αναγνωρίσεις τον φεμινισμό/την οικολογία/ την ταξική ανάλυση/κ.λπ. (ακόμα και με όλες τις διακυμάνσεις που ενδεχομένως έχουν ως κινήματα) ως επιμέρους στοχευμένα συστατικά μιας διαθεματικής προσπάθειας προς τον καλύτερο, egalitarian κόσμο για τον οποίο τόσο κόπτεσαι.

Δεύτερον, η λευκή Δυτική αρσενική αντίληψη του αναρχισμού, κάτι πολύ υπαρκτό και πολύ επικίνδυνο (αν και λιγότερο σε σχέση με άλλα κινήματα της Αριστεράς), είναι μια παγίδα για την αποφυγή της οποίας (πρέπει να) καταβάλλεται κάθε προσπάθεια – μια παγίδα που δύναται σε τερματισμένες περιπτώσεις να οδηγήσει σε ψευδεπίγραφα (σαν τον αναρχοκαπιταλισμό, που αναφέρθηκε στο προηγούμενο άρθρο) και μεταλλαγμένα μορφώματα, όπως ο εθναναρχισμός ή αναρχοφασισμός (τι απίστευτο οξύμωρο!). Υπάρχουν πολλά μαθήματα εδώ από ανθρώπους που ανέπτυξαν εξαιρετική αναρχική δράση και στην οποία προσέδωσαν ταυτόχρονα θαυμάσια διαθεματικότητα, καθώς οι ίδιοι ανήκαν ταυτόχρονα σε ορισμένες ή πολλές μη-προνομιούχες κοινωνικές ομάδες (π.χ. γυναίκες, LGBTQ+, μη λευκοί άνθρωποι κ.λπ.) – με κάποιες/ους από αυτές/ούς θα ασχοληθούμε και εδώ, σε επόμενα άρθρα.

 

Τρίτον, ζούμε σε μια εποχή δυνητικής αφθονίας (post-scarcity). Υπάρχει σε κάθε χρονική στιγμή η τεχνολογική και οικονομική δυνατότητα να καλύψουν τις ανάγκες τους (από εκείνες της επιβίωσης, μέχρι και εκείνες της απόλαυσης – όλες οι ανάγκες σημαντικές είναι) όλοι οι άνθρωποι του πλανήτη, πολλές φορές, και με τέτοιο τρόπο ώστε να γίνει βιώσιμη διαχείριση των φυσικών και μη πόρων. Η τεχνολογία και η τεχνογνωσία μας σε αυτό μας επιτρέπει να το πετύχουμε, άσχετα αν δεν το κάνουμε. Γι’αυτό και ο αναρχισμός μας πρέπει βασικότατα να αντιμετωπίζεται ως μετά-ελλειμματικός αναρχισμός, γιατί στον 21^ο πλέον αιώνα μπορεί και πρέπει να αντιμετωπίζεται έτσι. Περισσότερα για αυτό το θέμα, όπως και για την πλήρη αξιοποίηση και περαιτέρω ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας (από τα πιο βασικά πράγματα, όπως την γεωργία και την παιδαγωγική, έως τα πιο meta, όπως τα καθαρά μαθηματικά και την διαστημική εξερεύνηση) σε αναρχικά και οικολογικά πλαίσια, θα δούμε ξανά σε επόμενο άρθρο.

 

 

Και με αυτά, τελειώσαμε και το τρίτο άρθρο της Ηλεκτρονικής Κολεκτίβας. Σας την σκάσαμε, αν και δεν ήταν αυτή η πρόθεσή μας, καθώς πλην όλων των παραπάνω cliffhangers για επόμενα άρθρα, αφέθηκε αναπάντητη και μια από τις ερωτήσεις του ίδιου του τίτλου: ποια είναι, πλέον, η σχετικότητα του αναρχισμού; Αλλά δεν το ξεχάσαμε. Όπως έγινε εδώ μια σίγουρα ημιτελής αλλά ειλικρινής προσπάθεια να βγάλουμε νόημα με τα υπόλοιπα θέματα, έτσι και οτιδήποτε άλλο θα το πιάσουμε και θα δούμε πού θα μας πάει. Πολλές υποσχέσεις για πράγματα που θα συζητήσουμε σε μετέπειτα φάση, αλλά πώς θα γινόταν χωρίς teasers;