Τα βραβεία είναι για την ποπ-κουλτούρα κάτι σαν τις κηδείες. Σου δίνουν μια ευκαιρία να πεις πράγματα που σκεφτόσουν για κάποιον, αλλά δεν τα είπες ποτέ την κατάλληλη στιγμή. Κάτι…

Atlanta: Κωμωδία και γενεαλογία της hip-hop

Τα βραβεία είναι για την ποπ-κουλτούρα κάτι σαν τις κηδείες. Σου δίνουν μια ευκαιρία να πεις πράγματα που σκεφτόσουν για κάποιον, αλλά δεν τα είπες ποτέ την κατάλληλη στιγμή. Κάτι τέτοιο συνέβη και σε μένα με το Atlanta.

Δεν τον ξέρω τον άνθρωπο, αλλά φαντάζομαι ότι το 2016 ήταν μια πολύ καλή χρονιά για τον Donald Glover.  Ως Childish Gambino έβγαλε το άλμπουμ “Awaken, my Love!” γύρω στα τέλη της χρόνιας.             Είχαν προηγηθεί τα γυρίσματα του “Αtlanta”, μιας κωμικής σειράς στην οποία ο ίδιος ήταν πρωταγωνιστής, σε στιγμές σκηνοθέτης, γραφιάς, executive producer και φυσικά δημιουργός. Ομολογουμένως, λοιπόν, τα πράγματα πήγαν πολύ καλά για τον ίδιο και στους δύο τομείς και το κερασάκι ήρθε χθες, σωτήριο έτος 2017, όταν έγινε ο πρώτος μαύρος σκηνοθέτης που κερδίζει Emmy για τη σκηνοθεσία του σε μια κωμωδία.

Η σειρά ξεκινάει με το σπάσιμο του καθρέπτη ενός αυτοκινήτου και στη συνέχεια με έναν τσακωμό στο κλασικό αμερικανικό φόντο ενός πάρκινγκ εστιατορίου γρήγορου φαγητού. Κάπως έτσι μας συστήνονται οι δύο βασικοί πρωταγωνιστές: o Ερν (Donald Glover), πατέρας ενός παιδιού που έχει κάνει με τη Βαν (Zazie Beetz),  και ο ξάδερφος του PaperBoi (Brian Tyree Henry), ένας ράπερ που πουλάει ναρκωτικά προκειμένου να χρηματοδοτήσει την καριέρα του. Στα 10 επεισόδια της πρώτης σεζόν της σειράς παρακολουθούμε την προσπάθεια του PaperBoi, που έχει βγάλει ήδη ένα mixtape με μεγάλη επιτυχία σε τοπικό επίπεδο, να καθιερωθεί στη hip-hop σκηνή της Atlanta. Πλάι του ως μάνατζερ ο Ερν.

Η σειρά έρχεται σε μια περίοδο που η hip-hop μουσική γνωρίζει μια συνολική αναγέννηση με τα ονόματα των Kendrick Lamar, Frank Ocean, Drake, την κολεκτίβα ΑSAP Mob και πολλά ακόμα να έχουν βγει μπροστά και να αρχίζουν να παίρνουν τη θέση τους στη mainstream μουσική, την ώρα που το indie αρχίζει να χλομιάζει για τα καλά. Αυτή η σκηνή παίρνει τη σκυτάλη από το ΄00ς hip-hop και το ρητό “Get rich or die trying” του 50-Cent, με πιο πολιτικοποιημένους στίχους που μιλούν για τη ζωή στις φτωχογειτονιές των ΗΠΑ, τον θεσμοποιημένο ρατσισμό και την υποκριτική ισότητα ευκαιριών που κρύβεται πίσω από τα αποτυχημένα –ή έστω ανεπαρκή- affirmative actions της δεκαετίας του ’90.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο Glover γράφει μια κωμωδία που διαπνέεται από το συναίσθημα του τύπου που έχει στήσει την ταυτότητα του με βάση την underground μουσική που ακούει και νιώθει να τη χάνει τη στιγμή που η μουσική αυτή περνάει στο mainstream. Δεν είναι τυχαία η εμφάνιση –κάπου στη σειρά- ενός συμπαθούς αλλά καρτουνίστικα δοσμένου λευκού νέου που ντύνεται σαν ράπερ και μιλάει την καθομιλουμένη αφροαμερικανική αγγλική. Σε όλη τη διάρκεια του show, η hip-hop γίνεται συνεκτικός ιστός της ταυτότητας της αφροαμερικανικής κοινότητας σε ένα πολύ ενδιαφέρον στήσιμο που θέτει τα ναρκωτικά και τα γκανγκστεριλίκια στο περιθώριο, ως φόντο της μουσικής μιας ολόκληρης κοινότητας, σε μια γειτονία που λογίζεται ως η πιο επικίνδυνη της πόλης. Ο Glover φτιάχνει την εικόνα της κοινότητας αυτής ως μέλος της και διακρίνει συνεχώς  την οπτική του αυτή από την αντίστοιχη ενός εξωτερικού -συνήθως λευκού- παρατηρητή.

Για παράδειγμα, στο καταπληκτικό 9ο επεισόδιο, ο Ερν και η Βαν είναι προσκεκλημένοι ενός πάμπλουτου ζευγαριού που γιορτάζει τη Juneteenth, μια αργία σε μνήμη της 19ης Ιουνίου 1865 ημέρας που επισημοποιήθηκε η κατάργηση του θεσμού της δουλείας στο Τέξας. Οικοδεσπότης είναι o Craig, ένας λευκός μεγαλοαστός με μια -στα όρια του παρεξηγήσιμου- λατρεία για την αφρικανική κουλτούρα. Στη συζήτηση που γίνεται στο γραφείο του θα δει κανείς φωτογραφίες του Martin Luther King, του Armstrong, πίνακες εμπνευσμένους από αφρικανικά μοτίβα και (το καλύτερο!) το εξώφυλλο του δίσκου του “Awaken, my Love!”. Πίνει Hennessy και έχει ταξιδέψει στην Αφρική. Σοκάρεται όταν μαθαίνει ότι ο Ερν δεν έχει κάνει ταξίδι στην ήπειρο των προγόνων του. Η συμπαθής φιγούρα του λευκού πλούσιου διανοούμενου που νομίζει πως ξέρει τι σημαίνει να είσαι μαύρος, που στηρίζει την κοινότητα και που μένει συμπαθής σε όλη την πορεία της συνάντησης μέχρι, ξαφνικά, να γίνει εκνευριστική για τον Ερν που ξεσπά:

“I’m not gonna go back to Africa and find my roots because you know what? I’m broke!”.

Τα κλασικά μοτίβα της αστυνομικής βίας, της ανισότητας, της φτώχειας και της υποκριτικής στήριξης της λευκής μεγαλοαστικής τάξης συμπληρώνονται με μία κριτική προς την ίδια την κοινότητα ως προς τα ζητήματα της ομοφοβίας και τρανσοφοβίας. Χαρακτηριστική μια από τις πλέον αστείες στιγμές όλης της σειράς. Ο Eρν βρίσκεται σε ένα κρατητήριο, στο οποίο παρεμπιπτόντως πολλοί γνωρίζονται μεταξύ τους (σαν ένας χώρος συνάντησης της κοινότητας), και κάποιος προσαχθείς μαθαίνει ότι η κοπέλα του είναι τρανς, αποκάλυψη που προκαλεί διάφορα σχόλια σε όλη την αίθουσα και τον Ερν, προσπαθώντας να γλυτώσει το ξύλο, να απαντάει στην ερώτηση του εκτός εαυτού προσαχθέντος για το αν το γεγονός ότι έκανε σεξ με τρανς τον κάνει γκέι:

– “Sexuality is a spectrum. You can really do whatever you want…”

Για να πεταχτεί μια φωνή από το πουθενά:

– “Man that boy gay as hell”

Στη συνέχεια ο κωμικός τοίχος σπάει για λίγο όταν ο συγκρατούμενος του Ερν βγάζει έναν λόγο γεμάτο αγωνία και προσπαθώντας να βγάλει από πάνω του το «στίγμα» του ομοφυλόφιλου σε μια κοινότητα που δεν μοιάζει καθόλου άνετη και ανεκτική, για να επανέλθει άμεσα το comic relief με τον Ερν να προσπαθεί υπερβολικά να φανεί άνετος, πάλι για να μην φάει ξύλο, αλλά να μην τα καταφέρνει.

– “Stop being weird!”

– “I’m not. I’m trying. No man, I’m just sitting”.

Ο Ερν γίνεται η ιστορία που πλαισιώνει τον Paperboi. Παρακολουθώντας τον είναι σαν να παρακολουθούμε μια γενεαλογία της hip-hop μουσικής μακριά από ντοκιμαντερίστικες πρακτικές που εν μέρει απαιτούν το βήμα πίσω του αφηγητή ώστε να δει από ψηλά αυτό που εκτυλίσσεται. Εδώ έχουμε μια ιστορία από τα μέσα. Μια αποδόμηση της στερεότυπης αντίληψης που βλέπει τη μαύρη μουσική ως προσφορά στον παγκόσμιο πολιτισμό σε μια πιο κλειστή οπτική που την βλέπει ως χώρο συγκρότησης της ταυτότητας του φτωχού αφροαμερικανού των μεγαλουπόλεων.

Ο Glover προσπαθεί να καταδείξει πώς η επιλογή της ταυτότητας του Αφροαμερικανού αποτελεί έναν διαρκή αγώνα που περνάει από τον θεσμοποιημένο ρατσισμό (ωμή αστυνομική βία, μηδενικές ευκαιρίες για κοινωνική ανέλιξη) στην προσπάθεια ορισμού ή και οικειοποίησής της από έξω-ομάδες: από νέους μεσοαστούς, από ποπ είδωλα (μαύρος Justin Bieber) και από λευκούς μορφωμένους μεγαλοαστούς (Craig). Όλη η σειρά γίνεται ένας αγώνας αυτοπροσδιορισμού με βάση τον κοινωνικό, φυλετικό και ψυχολογικό εαυτό. Μια αναζήτηση του προσωπικού και του συλλογικού εγώ. Οι στερεοτυπικές εικόνες που βλέπουν ολόκληρες κοινότητες ανθρώπων ως ομοιογενή και αδιαφοροποίητα σύνολα δεν έχουν καμία δουλειά εδώ. Ακόμα και αν είναι καλόπιστες.

Πλάι σε αυτούς τους προβληματισμούς έχουμε τη κωμωδία που δεν κυνηγάει το γέλιο με την ατάκα. Μια ακόμα σπουδαία στιγμή του cringe comedy με τα κοντινά σε πρόσωπα που νιώθουν άβολα και θέλουν να δείξουν ότι δεν περνάνε καλά. Άλλωστε η θητεία του Glover στο Community θα έπρεπε από μόνη της να σε πείσει για την επιτυχία και αυτού του κομματιού της σειράς.

Το Αtlanta θα συνεχιστεί στο Fx και για 2η σεζόν με τα γυρίσματα να έχουν πάει πίσω, ώστε να την περιμένουμε γύρω στο 2018. Πλέον ο Πρόεδρος είναι ο Trump και δεν ξέρω κατά πόσο αυτό το γεγονός θα αλλάξει την οπτική του Glover.  Μέχρι τότε ο Ερν λογικά θα περιφέρεται φορώντας σορτσάκι και ακουστικά στα αυτιά χωρίς να θυμίζει σε τίποτα πατέρα, γκάνγκστερ ή μάνατζερ της χιπ-χοπ σκηνής.