Παρόλο που η ενημέρωση είναι ευαίσθητη, εύθραυστη και βρίσκεται στον έλεγχο των ΜΜΕ και των εκάστοτε εκδοτικών συμφερόντων, η δημοσιογραφία είναι πολύ ανοιχτή στην μεταβολή και την διαμόρφωση, φιλική στις διαφορετικές φόρμες και τις υφολογίες. Διαφορετικά στυλ και προσεγγίσεις έχουν περάσει από την δημοσιογραφία. Κάποτε η πίστη στην αντικειμενική δημοσιογραφία ήταν αδιαμφισβήτητη. Το ρεπορτάζ ήταν στεγνό και μόνο παράθεση γεγονότων, ακόμα και η αρθρογραφία ήταν κάπως αποστειρωμένη. Αργότερα εμφανίστηκαν οι πηχυαίοι προβοκατόρικοι τίτλοι που ήθελαν να προσελκύσουν το μάτι, άρχισε να δίνεται έμφαση στα «χτυπήματα», το ζουμί.
Το ’60 έκανε την εμφάνισή της μια δημοσιογραφία που δεν φοβόταν να αποκηρύξει τον αντικειμενισμό και να αγκαλιάσει τον υποκειμενισμό. Μια «εναλλακτική» δημοσιογραφία, βουτηγμένη στους beats, τους χίπις, την αριστερά που ήθελε να επικοινωνήσει με όσους ήταν φορείς αυτής της κουλτούρας, μακριά από σοβαροφάνεια και συντηρητισμό. Την ίδια περίοδο (με άνθηση το ’70) θα δούμε και την σχολή της «Νέας Δημοσιογραφίας» του Wolfe και του Capote (τα θεμέλια – κατά την γνώμη μου, τα είχε θέσει ήδη ο Hemingway με την αρθρογραφία του στην Toronto Star το 1920) που είναι πιο λογοτεχνική, σχεδόν ακολουθεί την μορφή διηγήματος και το ρεπορτάζ αντί να επικεντρώνεται στην είδηση, επικεντρώνεται στην σκηνή του συμβάντος. Αργότερα θα γνωρίσουμε το «Gonzo» ρεπορτάζ, του Hunter S. Thompson που επίσης φλερτάρει με την λογοτεχνία, αλλά πολύ πιο επικίνδυνα, με άγριο γραφή και με πρωταγωνιστή του ρεπορτάζ τον ίδιο τον δημοσιογράφο που πάντα μπλέκεται σε ιστορίες που περιλαμβάνουν πολιτική, όπλα και ναρκωτικά.
Το τελευταίο διάστημα, το ενδιαφέρον πολλών χρηστών των social media έχει κλέψει μια σελίδα στο facebook με την ονομασία, Humans of New York (HONY). Η σελίδα ξεκίνησε από έναν φωτογράφο που ήθελε να φωτογραφίζει Νεοϋορκέζους σε απλές στιγμές της καθημερινότητάς τους, με λεζάντα μια δική τους μικρή ιστορία ή ένα συναίσθημα της στιγμής, μια ανθρώπινη κατάθεση. Οι σύντομες αφηγήσεις τους πολύ σύντομα συγκίνησαν πλήθος κόσμου, ενώ συχνά στα σχόλια οι επισκέπτες καταθέτουν πως είναι ίσως η μόνη σελίδα σε όλο το ίντερνετ (!) που σου δίνει ελπίδα για την ανθρωπότητα με την καλοσύνη που βγάζει, την απλότητα, την χάρη και την ανθρωπιά. Είναι αλήθεια πως ως επί το πλείστον το διαδίκτυο είναι γεμάτο αρνητικές, καταθλιπτικές ειδήσεις, αναλύσεις της οικονομικής μας εξαθλίωσης, συγκρούσεις, βία, έγκλημα, φόβο, νεκρά ζώα, trolls, cyber-bullying και κόντρες για τα πάντα και έτσι το HONY σαν σελίδα απέχει παρασάγγας από το γνώριμο content.
Με την άνοδο των αριθμών των likes και την έκδοση ενός βιβλίου, η σελίδα προσέλκυσε και ακαδημαϊκό ενδιαφέρον με πολλούς ακαδημαϊκούς να θέτουν το ερώτημα, αν μπορεί να θεωρηθεί το HONY μια μορφή δημοσιογραφίας. Περιλαμβάνει οπωσδήποτε το στοιχείο του φωτορεπορτάζ, περιλαμβάνει την διαδικασία της συνέντευξης, αποτελεί πρωτογενή ύλη και αυτή η ύλη δημοσιεύεται καθημερινά. Δεν χρειάζεσαι απαραίτητα την ενημέρωση για να θεωρήσεις μια ύλη, δημοσιογραφική. Το χρονογράφημα επί παραδείγματι παρά τον παιδευτικό του χαρακτήρα (τον οποίο διαθέτει και το HONY) δεν σε ενημερώνει τόσο, όσο εμβαθύνει και δεν είναι πάντα επικαιρική η φύση του. Παρ’όλα αυτά είναι δημοσιογραφικό είδος. Και η αλήθεια είναι πως σε ένα βαθμό, μπορούμε να μιλήσουμε και για ενημέρωση στην περίπτωση του HONY. Αυτό συνέβη όταν το HONY έλαβε μέρος σε μια ανθρωπιστική αποστολή του ΟΗΕ και επισκέφτηκε πολλές χώρες. Σε αυτή την περίπτωση δεν είχαμε μόνο ανθρώπινες καταθέσεις, αλλά «ματιές» σε ξένους πολιτισμούς, ήθη, έθιμα, νοοτροπίες. Υποστηρίζω ότι το HONY ασκεί όντως δημοσιογραφία. Αν το Gonzo που αναφέραμε, θέτει πρωταγωνιστή τον δημοσιογράφο, το HONY κάνει ακριβώς το αντίθετο. Ο δημοσιογράφος εξαφανίζεται απολύτως και πρωταγωνιστής γίνεται το ίδιο το υποκείμενο που εξετάζεται. Υπάρχει μόνο το θέμα. Μόνο η ιστορία.
Το HONY ασκεί δημοσιογραφία. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι ασκεί καλή δημοσιογραφία. Ανακύπτει μια προβληματική όταν έχουμε να κάνουμε με δημοσιεύσεις προσωπικών ιστοριών χωρίς παρέμβαση, χωρίς σχολιασμό, αφιλτράριστων. Οι ιστορίες αυτές στέκονται μόνες τους. Γίνονται μικρά κομμάτια που έχουν την δική τους ζωή. Και επειδή δεν έχουν την μορφή είδησης και καταγγελίας, δεν είναι απαραίτητο το ρεπορτάζ (εννοώ έρευνα, διασταύρωση, καταγραφή, σφαιρική ενημέρωση). Όταν κάποιος διηγείται πόσο πολύ αγάπησε την γυναίκα του, δεν είναι απαραίτητο να κάνεις ρεπορτάζ και να ακούσεις και την πλευρά της γυναίκας την οποία πολύ πιθανών να είχε απατήσει. Δεν είναι απαραίτητο γιατί δεν το ορίζει ως τέτοιο το context. Τι συνέβη όμως όταν το HONY σαν σελίδα πήγε σε αποστολή με μια διεθνή οργάνωση απόλυτα πολιτικής φύσης όπως τα Ηνωμένα Έθνη (τα Ηνωμένα Έθνη ακόμα και -on paper- αυτό κάνουν. Διαπραγμάτευση. Διαχείριση. Πολιτική);
Αυτό που συνέβη ήταν ότι παρότι εντάχθηκε στο πολιτικό context, δεν προσαρμόστηκε σε αυτό και διατήρησε τα δικά του ανθρωποκεντρικά χαρακτηριστικά, δείχνοντας μια πλήρη άρνηση σε οτιδήποτε άλλο. Και έτσι έχουμε μια κατάσταση όπου το HONY μπορεί να βρίσκεται σε μια χώρα με ακραία φτώχεια ή που βρίσκεται σε πολιτική αναταραχή ή μπροστά στο ξέσπασμα μια επιδημίας ή σε κατάσταση εμφυλίου ή να συντελείται μια γενοκτονία και το ίδιο απλά να παρουσιάζει ένα κοριτσάκι που τρώει παγωτό ή έναν γέροντα να παίζει σκάκι ή μια κυρία να θαυμάζει ένα δέντρο και να διηγείται μια ιστορία για το δέντρο. Το HONY έφτασε εκεί που το ρεπορτάζ είναι απολύτως απαραίτητο. Δύο πλευρές, έρευνα, διασταύρωση και τα γεγονότα. Προσπάθησε να το αψηφήσει και να πει προσωπικές ιστορίες. Πέτυχε; Κατάφερε να αντιπαρέλθει τα εμπόδια; Νομίζω πως όχι. Αυτό φάνηκε από το ίδιο το -πιστό- κοινό της σελίδας, το οποίο άρχισε να παρατηρεί την ανισορροπία (σ.σ. αυτό φάνηκε ιδιαίτερα στην περίπτωση της Ουκρανίας και του Ισραήλ) και να αντιδρά. Τα πρώτα αρνητικά σχόλια στην ιστορία της σελίδας, καταγράφτηκαν.
Πολλοί από τους σκληροπυρηνικούς θαυμαστές της σελίδας, λένε πως δεν είναι δουλειά του HONY να καλύψει γεγονότα, ούτε καν σε ακραίες περιπτώσεις όπου μπορεί ο φιλήσυχος άνδρας που συνεντευξιάζει και καταθέτει μια γλυκύτατη ιστορία για τη κόρη του, να είναι κάλλιστα ένας Ουκρανός νεοναζί που μια εβδομάδα πριν, μπορεί να έκαψε ζωντανούς κάποιους ανθρώπους ή Ισραηλινός στρατιώτης που σκοτώνει παιδάκια στη Γάζα. Δουλειά του HONY είναι να συνεχίσει να δίνει ελπίδα. Και ελπίδα, δίνει. Όμως ας φανταστούμε για μια στιγμή κάτι. Ας φανταστούμε πως βρισκόμαστε στην Γερμανία του Τρίτου Ράιχ και την ώρα που τα στρατόπεδα συγκέντρωσης γεμίζουν αποστεωμένα κορμιά, την ώρα που δημιουργούνται μεγάλοι τάφοι, γίνονται βασανιστήρια και οι φούρνοι ψήνουν την ανθρωπιά την ίδια, την ώρα που διώκονται Εβραίοι, Αριστεροί και Ομοφυλόφιλοι, ένας δημοσιογράφος (ή και περισσότεροι) να καταγράφουν την απλή καθημερινή ζωή των Γερμανών αστών, των στρατιωτών, των συνεργών των Ναζί και τις ανθρώπινες, γλυκές, ζεστές ιστορίες τους. Πώς θα μας φαινόταν; Και πώς θα φαινόταν αυτή η καταγραφή μετά από χρόνια όταν ο εφιάλτης θα είχε ξεθωριάσει; Πώς θα φαινόταν σήμερα; Διατηρείται έστω και ένα ψήγμα ανθρωπιάς ή και μόνο η αναφορά σε αυτές τις ανθρώπινες ιστορίες προκαλεί αναγούλα;
Ομολογώ πως έχω συγκινηθεί με πολλές ιστορίες του HONY και αρχικά το θεώρησα φάρο ανθρωπισμού του διαδικτύου. Μια όαση ανάμεσα στην τόση ασχήμια. Και ίσως όντως να είναι. Αλλά ίσως μετά από χρόνια η ιστορία να κρίνει το εγχείρημα ως αντιανθρώπινο.
Αυτό βέβαια δεν αναιρεί τον τίτλο του ή τον σκοπό του. Εξάλλου όπως είχε πει και ο Μπουκόφσκι: «Ανθρωπιά. Δεν την είχες ποτέ».
Social Links: