Η ιστορία πίσω από την πιο γαμάτη λέξη της αγγλικής γλώσσας

Ένα από τα μεγάλα οφέλη του να διαβάζεις ξενόγλωσσα λογοτεχνικά έργα στο πρωτότυπο είναι ότι μπορείς να ανακαλύψεις θησαυρούς λέξεων που όχι μόνο χάνονται στη μετάφραση, αλλά άνετα σου περνούν στο μάτι κι ως τυπογραφικά λάθη.

Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα συνέβη όταν πριν κάποια έτη, στο τρένο προς Λάρισα, διάβαζα το A Portrait of the Artist as a Young Man του James Joyce, ρίχνοντας κάθε λίγο τη ματιά μου προς τον απέραντο θεσσαλικό κάμπο. Αυτά τα συχνά διαλείμματα ανάγνωσης τα διέκοψε το παρακάτω απόσπασμα από την αφήγηση για τη μαθητεία του Stephen Dedalus στο ιησουιτικό Clongows Wood College:

It would be better to be in the study hall than out there in the cold. The sky was pale and cold but there were lights in the castle. He wondered from which window Hamilton Rowan had thrown his hat on the haha and had there been flowerbeds at that time under the windows.

Δαίμων του τυπογραφείου; Δάνειο του Joyce από κάποια ευρωπαϊκή γλώσσα, με σκοπό την παρήχηση του «ha» σε ολόκληρη την πρόταση; Το λεξικό έμελλε να αποκαλύψει κάτι ακόμη καλύτερο.

Σε μια εποχή όπου η τοπιογραφία είχε εξέχουσα θέση στη ζωγραφική, μία από τις αρχιτεκτονικές εμμονές όσων σχεδίαζαν επαύλεις –πρώτα στη Νέα Γαλλία, στα τέλη του 17^ου αιώνα κι έπειτα στη Μεγάλη Βρετανία– ήταν να αφήνουν τη θέα από και προς την έπαυλη ανεμπόδιστη από τεχνητά στοιχεία, όπως οι τοίχοι ή οι φράχτες. Πώς όμως γινόταν ταυτόχρονα να παρέχουν στους εσωτερικούς κήπους προστασία από άγρια ζώα ή εισβολείς; Η λύση ήταν το «ha-ha».

 

 

Όπως βλέπουμε στη φωτογραφία, σκάβοντας ένα είδος τάφρου περιμετρικά στην επίπεδη γη γύρω από το κτήμα, ύψωναν στη συνέχεια ένα μικρό τείχος στο χαμηλότερό της σημείο, αποτρέποντας ακόμη και τη θέα στο τείχος από την εσωτερική πλευρά της έπαυλης. Από αυτό το αίσθημα έκπληξης, εξάλλου, έλκει και την ετυμολογία του –όσο κι αν αυτό ακούγεται σαν θεωρία επιπέδου Πλεύρη του πρεσβυτέρου ή Αδώνιδος Γεωργιάδου– αυτό το παράξενο είδος σχεδιασμού τοπίων: σύμφωνα με το βιβλίο του Antoine-Joseph Dezallier d’Argenville Θεωρία και πρακτική της κηπουρικής (πρωτ: La théorie et la pratique du jardinage (1709) ), το «ah ah» ή «ha-ha» προέρχεται από την κραυγή έκπληξης που (θα) εξέφραζε κάποιος, με το που πλησίαζε αυτό το τείχος από την εσωτερική πλευρά της έπαυλης.

 

 

Δύο αιώνες πριν τις πισίνες απέραντης οπτικής στη Σαντορίνη, επρόκειτο για ένα γαμάτο trompe l’œil που σε έκανε να απολαμβάνεις την ενότητα και την ομορφιά της φύσης, ξεχνώντας προς στιγμήν ή και για πάντα ότι την έχεις περιφράξει για το προσωπικό σου κτήμα. Διόλου τυχαία, εξάλλου, εκτός από επαύλεις, αυτό το είδος σχεδιασμού, αλλά με το τείχος λίγο πιο υπερυψωμένο, απαντάται και σε ψυχιατρικά άσυλα του 19^ου αιώνα –περίπου την ίδια περιόδο κατά την οποία ο Jeremy Bentham επινοεί το «Πανοπτικόν»– εξασφαλίζοντας έναν έξυπνο τρόπο να κρατάς τους τρόφιμους με την ψευδαίσθηση ότι δεν είναι έγκλειστοι σε ίδρυμα.

 

 

Ενδεικτικά, επίσης, ένα τέτοιου είδους τείχος ανυψώθηκε στον απόηχο της 11^ης Σεπτεμβρίου γύρω από το Μνημείο του Ουάσινγκτον, αποτρέποντας την ελεύθερη πρόσβαση οχημάτων σε αυτό, αλλά και περιορίζοντας ταυτόχρονα προς το κοινό το οπτικό αντίκτυπο λήψης μέτρων ασφαλείας.

 

Επειδή όμως αντικείμενό μας είναι περισσότερο το σημαίνον, παρά το σημαινόμενο της πιο γαμάτης λέξης στην αγγλική γλώσσα, η παρουσίαση κλείνει –με το ομώνυμο κομμάτι των Libertines.