Κάποια στιγμή στα τέλη της δεκαετίας του 1990, παρατήρησα στο σχολείο έναν συμμαθητή να παίζει ένα παιχνίδι στο Game Boy, όπου πολεμούσε με κάποια περίεργα πλάσματα και μετά τα αιχμαλώτιζε. Επίσης περιφερόταν μέσα στο χορτάρι και πηδούσε φράχτες. Αυτή η ανάμνηση είναι κοινή για πολλά άτομα στην ηλικία μου, και σηματοδοτεί τη σχέση αγάπης με ένα από τα σημαντικότερα πολιτισμικά προϊόντα των τελευταίων 20 ετών: τα Πόκεμον.
Δεν νομίζω ότι υπάρχει κάποιος που δεν έχει ιδέα για το βασικό concept των Πόκεμον, οπότε δεν θα χρειαστεί να το εξηγήσω. Επίσης δεν χρειάζεται να πληροφορήσω κάποιον ότι εδώ και κάποιο καιρό κυκλοφορεί το πιο πρόσφατο παιχνίδι της σειράς, το Pokémon Go. Κατά πάσα πιθανότητα, πολλοί και πολλές από εσάς έχουν ξεχυθεί ήδη στους δρόμους για να πιάσουν πόκεμον σε πεζοδρόμια και πάρκα, καθώς και για να κερδίσουν πόκεμπολς σε αγάλματα και εκκλησίες. Οι υπόλοιποι, έχετε σίγουρα διαβάσει κάποια αναφορά ή κάποιο σχόλιο σε σάιτ και ΦΒ –ή έχετε συναντήσει κάποιον που περιφέρεται ύποπτα στη γειτονιά κυνηγώντας Pidgey.
Το Pokémon Go, είτε γίνει ένα σταθερό χαρακτηριστικό στο μεταίχμιο μεταξύ πραγματικής και ψηφιακής ζωής είτε αποδειχθεί άλλη μια παροδική μανία, έχει ήδη γίνει ένα πολύ σημαντικό φαινόμενο της εποχής. Είναι το πρώτο παιχνίδι επαυξημένης πραγματικότητας (augmented reality) που κυκλοφορεί σε τόσο μαζικό επίπεδο, ανοίγοντας τον δρόμο για μια τεχνολογία που μέχρι τώρα ήταν ή σενάριο επιστημονικής φαντασίας ή άλλη μια περίπτωση καταπληκτικών δυνατοτήτων που αξιοποιούνταν αμήχανα και δειλά. Σε αντίθεση με την εικονική πραγματικότητα που μέχρι στιγμής κάθε άλλο παρά καταφέρνει να δημιουργήσει πειστικές πραγματικότητες, η τεχνολογία AR καταφέρνει πλέον να εισχωρήσει όντως ως ενδιάμεσο επίπεδο μεταξύ πραγματικού και φανταστικού (βλέπω ήδη κάποιους μεταμοντέρνους φίλους να χαμογελούν σαρδόνια με τη διάκριση).
Ο βασικός στόχος του παιχνιδιού είναι να κυκλοφορήσεις στον πραγματικό κόσμο με έναν ψηφιακό χάρτη της πραγματικής σου τοποθεσίας (και όχι του σύμπαντος των πόκεμον πλέον) και να πιάσεις τα πόκεμον που εμφανίζονται κοντά σου. Επιπλέον, υπάρχουν σημεία ενδιαφέροντος (κτίρια, αγάλματα, εκκλησίες, μνημεία, γκράφιτυ, κ.ο.κ) τα οποία επισκέπεσαι για να κερδίσεις πόρους όπως πόκεμπολς. Τέλος, υπάρχουν διασπαρμένα στον χώρο γυμναστήρια όπου τα πόκεμόν σου αντιμετωπίζουν τα πόκεμον του αντίπαλου, ο οποίος τα έχει αφήσει εκεί. Το παιχνίδι περιλαμβάνει και αρκετά άλλα στοιχεία, που μπορείτε να βρείτε εύκολα, οπότε θα εστιάσω μόνο στα βασικά που αφορούν την οπτική του άρθρου.
Το παιχνίδι σχεδιάστηκε από την Niantic, μια εταιρία με εμπειρία σε παιχνίδια τέτοιου είδους, υπό την εποπτεία του μεγάλου αφεντικού ονόματι Nintendo. Αν και όλη η ιδέα ξεκίνησε το 2014 ως αστείο, η Nintendo κατάλαβε γρήγορα τις τεράστιες προοπτικές. Η Niantic επιλέχθηκε κυρίως γιατί είχε αναπτύξει ένα παιχνίδι με παρόμοιους μηχανισμούς, ονόματι Ingress. Θα μπορούσαμε χονδρικά να πούμε ότι το Pokémon Go ήταν ο μηχανισμός του Ingress ντυμένος με τον μανδύα του σύμπαντος των πόκεμον. Το παιχνίδι έχει ήδη γίνει εξωφρενικά δημοφιλές για χρήση κυρίως σε smartphones, ξεπερνώντας ακόμα και εφαρμογές όπως το Tinder. Όλοι το σχολιάζουν και είναι από τα πιο πολυσυζητημένα ζητήματα παγκοσμίως το καλοκαίρι του 2016. Γιατί όμως τόση φασαρία; Τι έχει το Pokémon Go που κάνει τον κόσμο να ασχολείται τόσο πολύ μαζί του;
Οι απαντήσεις σε αυτό το ερώτημα είναι, βέβαια,πολλές, όπως γίνεται πάντα με τα περίπλοκα φαινόμενα της ποπ κουλτούρας. Προσωπικά θέλω να το προσεγγίσω από τη σκοπιά της μνήμης: το Pokémon Go έκανε τόσο μεγάλη επιτυχία επειδή σήμανε τον πραγματικό χώρο με πασίγνωστα αντικείμενα που εκπέμπουν νοσταλγία σε υπερβολικά έντονο βαθμό για περισσότερες από μία γενιές.
Οι ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες μας λένε πως ζούμε σε έναν ωκεανό σημασιών που δικτυώνονται μεταξύ τους. Σε αυτή τη διαδικασία ο χώρος δεν είναι ουδέτερος, δεν «υπάρχει» απλώς∙ ο χώρος σημαίνεται, δηλαδή αποκτά λειτουργία και πρόσημο βάσει των σημασιών που του δίνουμε. Το πιο κλασικό παράδειγμα πάνω σε αυτό είναι τα μνημεία και τα διάφορα σημεία ενδιαφέροντος.
Βάσει αυτού, το Pokémon Go σημαίνει τον χώρο με τα προϊόντα της νοσταλγίας σου, και γι’ αυτό πετυχαίνει να δημιουργήσει τόση φασαρία αλλά και να πετύχει εμπορικά. Ποιανού τη νοσταλγία αξιοποιεί όμως ο παιχνίδι; Παρά το ότι πολλά παιδιά και έφηβοι παίζουν το παιχνίδι, το βασικό target group είναι αυτό που αποκαλείται «millennials», δηλαδή άνθρωποι γεννημένοι από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 μέχρι τα μέσα αυτής του 1990 ή και μέχρι το 2000. Αυτές οι γενιές κινούν το παιχνίδι, το οποίο έχει θεωρηθεί ως το πρώτο μαζικό προϊόν που απευθύνεται στη νοσταλγία τους. –αν και αυτή η οπτική δεν συμπεριλαμβάνει την έκρηξη των υπερηρωικών ταινιών, των οποίων η βιομηχανία εν μέρει τρέφεται από την ίδια νοσταλγία. Ειδικότερα, το παιχνίδι είναι και η κορύφωση της εξωφρενικής νοσταλγίας για τα 90ς που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια, με κοινό ομάδες ανθρώπων που πλέον νιώθουν πως δεν είναι οι νεότεροι.
Στο παιχνίδι αυτό που ουσιαστικά κάνεις είναι να κυνηγάς τα φαντάσματα της νοσταλγίας σου, που σημαίνονται με πόκεμον. Αυτό το νέο είδος περιήγησης στον αστικό χώρο έχει ως στόχο να αιχμαλωτιστεί το αντικείμενο της νοσταλγίας. Ακόμα περισσότερο, αυτό που κάνει το παιχνίδι είναι να ενσωματώνει μόνιμα πλέον τη νοσταλγία αυτού του τύπου στο ενδιάμεσο επίπεδο μεταξύ πραγματικού και φανταστικού χώρου. Πρόκειται, δηλαδή, για μια ιδιοφυή απάντηση στο κύμα νοσταλγίας που σαρώνει συγκεκριμένες ηλικιακές ομάδες.
Μιας και ανήκω κι εγώ σε αυτές τις ομάδες, δεν μπορώ παρά να θυμηθώ –πώς αλλιώς, παρά εξιδανικεύοντας– την περίοδο που πέρναγα ώρες με τους φίλους μου στη γειτονιά παίζοντας την κόκκινη, την μπλε, την κίτρινη, την χρυσή και την ασημένια κασέτα στο Game Boy. Το Pokémon Go, όμως, δεν σε βάζει να ξαναζήσεις αυτή την εποχή, παρά το γεγονός ότι μπορεί κάλλιστα να παιχτεί και ομαδικά: αντίθετα, σε βάζει σε ένα μοναχικό κυνήγι μιας αθωότητας που θεωρείς ότι χάθηκε. Ο καθένας χωριστά, και μετά όλοι μαζί, κυνηγούν τα πόκεμον κυρίως στις πόλεις ενθυμούμενοι τι έκαναν όταν έπιαναν τα ίδια πόκεμον πριν από 10 ή 15 χρόνια. Το Pokémon Go, όπως κάθε διαδικασία μνημόνευσης, είναι ένα συνεχές πηγαινέλα μεταξύ παρόντος και παρελθόντος. Γι’ αυτό, άλλωστε, και στο παιχνίδι περιλαμβάνονται, προς το παρόν, μόνο τα 151 πρώτα πόκεμον: είναι τα πόκεμον που πιάναμε εμείς, πριν το franchise «χαλάσει» –πριν, δηλαδή, να μεγαλώσουμε αρκετά ώστε να σταματήσουμε να παίζουμε το παιχνίδι.
Εκτός από τη διάσταση της στόχευσης στη νοσταλγία, υπάρχει και το ζήτημα της υποδοχής και πρόσληψης του παιχνιδιού. Πέρα από τις κριτικές για το ίδιο το παιχνίδι, ο ελέφαντας στο δωμάτιο είναι η ρητορική για παρακμή της νεολαίας που ασχολείται με βλακείες αντί να ΖΗΣΕΙ. Αυτή η ρητορική βέβαια δεν είναι καινούργια, και κάθε εποχή που σέβεται τον εαυτό της έχει τους δικούς της κήρυκες της αληθινής ζώης έναντι κάποιου νέου πράγματος που αυτοί δεν κατανοούν.
Στην περίπτωση του Pokémon Go, τα δάχτυλα άρχισαν να υψώνονται κυρίως μετά από τη συγκέντρωση πολλών παικτών στο κέντρο της Αθήνας για κυνήγι πόκεμον. Με αυτή την αφορμή, εμφανίστηκαν στο ΦΒ και σε διάφορα σάιτ σχόλια για την παρακμή της νεολαίας, που αποβλακώνεται με τα μαραφέτια –ή, σε πιο μερακλίδικα σάιτ, που τα αποβλακώνει η Νέα Τάξη Πραγμάτων, οι Δρακονιανοί, οι Εβραίοι και ο Σόρος. Αυτά τα σχόλια ήταν αναμενόμενα και δεν εκπλήσσουν κανένα, δεδομένου και του AR χαρακτήρα του παιχνιδιού.
Η υποτίμηση των νέων μπορεί εύκολα να περάσει από γενικολογίες σε συγκεκριμένες πολιτικές επιλογές.
Το πραγματικά ενοχλητικό, κατά την άποψή μου, ήταν ότι εμφανίστηκαν σχόλια από ανθρώπους που θα περίμενε κανείς να έχουν μια πιο σύγχρονη αντίληψη για τα πράγματα: το πιο ενδεικτικό παράδειγμα ήταν ο διάλογος κριτικού κινηματογράφου με δημοσιογράφο πολιτιστικών θεμάτων, όπου η κριτική είναι επί της ουσίας η ίδια (η αποβλάκωση, προσθέτοντας και έναν άθλιο χαρακτηρισμό για τους έφηβους παίκτες που θα περίμενε κανείς απο τον Φαήλο Κρανιδιώτη και όχι από ανθρώπους του πολιτισμού), αλλά με ένα μποέμ άρωμα μέσα από το φίλτρο «αυτοί δεν ξέρουν να ζουν όπως εμείς παλιά». Ο ίδιος συντηρητισμός με πιο φανταχτερό περιτύλιγμα δηλαδή.
Ευτυχώς, πολλοί υπερασπίστηκαν το παιχνίδι, κατανοώντας ότι κάθε εποχή έχει τον δικό της ηθικό πανικό, μικρό ή μεγάλο, με επίδικο το πώς πρέπει να συμπεριφέρονται οι νέοι –στην περίπτωσή μας κυρίως οι έφηβοι. Υπήρξαν, επίσης, γόνιμες κριτικές (παρά τον ξύλινο τίτλο) για την πολιτικοκοινωνική σημασία του παιχνιδιού με άξονα και πάλι το πώς σημαίνεται ο χώρος. Αν και οι κριτικές αυτές είναι κάπως μονόπλευρες, εντούτοις είναι πολύ χρήσιμες και φαίνεται να λαμβάνουν υπόψη τις πολλαπλές λειτουργίες της ποπ κουλτούρας. Είναι σημαντικό να χρησιμοποιούνται τα αναλυτικά εργαλεία της αριστερής κριτικής με έναν τρόπο που συμβαδίζει με τις ραγδαίες αλλαγές της εποχής. Η έμφαση στις χρήσεις και ανανοηματοδοτήσεις του δημοσίου χώρου είναι κομβικής σημασίας σε μια εποχή επίθεσης σε κάθε τι που επιδιώκεται να αποκτήσει μια ρετσινιά ως «δημόσιο». Ωστόσο, επιχειρήματα του τύπου «το κράτος πιθανώς να μπορούσε να καταστείλει μια εξέγερση, σκορπίζοντας εκατοντάδες σπάνια Pokémon μακριά από την κεντρική πλατεία» αδικούν με την απλοϊκότητά και τον αρθρογράφο και τα αναλυτικά εργαλεία που χρησιμοποιεί, δείχνοντας ένα πρόσωπο σχεδόν τεχνοφοβικό.
Το Pokémon Go είναι ένα νέο είδος παιχνιδιού για έναν νέο, υβριδικό κόσμο. Τα όρια πραγματικότητας και ψηφιακού κόσμου γίνονται όλο και πιο ασαφή, με αποτέλεσμα φαινόμενα που παλιότερα θα έμεναν στο χαρτί, όπως ένα κύμα νοσταλγίας, να αποκτούν οιωνεί υλική υπόσταση. Γεγονότα όπως η εμφάνιση κυνηγών πόκεμον στο Μουσείο του Ολοκαυτώματος και στο Άουσβιτς δείχνουν κάτι παραπάνω από μια (προφανή) απουσία σεβασμού: την πολλαπλότητα των επιπέδων στα οποία λειτουργεί η μνήμη, και πώς αυτά αναδιατάσσονται εν μέσω νέων συνθηκών.
Ο καθένας μπορεί να κυνηγήσει τα οράματα ενός άψογου παιδικού παρελθόντος που δεν υπήρξε ποτέ ως τέτοιο σε μια πραγματικότητα που ακόμα δεν υπάρχει ως τέτοια. Είναι αναμενόμενο να υπάρχουν έντονες αντιδράσεις με ηθικιστική διάθεση, ειδικά όταν τα σύνορα μεταξύ πραγματικού και μη πραγματικού παραβιάζονται όλο και περισσότερο. Πρόκειται για έναν νέο τρόπο να πραγματεύεται κανείς το παρελθόν (του), ο οποίος αλλάζει ακόμα και την ίδια την έννοια του τόπου μνήμης. Το παιχνίδι αξίζει να αναλυθεί από κάθε πιθανή οπτική, χωρίς τον μανδύα του ηθικού πανικού να σκεπάζει το πόσο πολυπρισματική είναι η (όποια) πραγματικότητα. Ανεξάρτητα από το αν η μανία θα κρατήσει, το πόσο ενδιαφέρον είναι το παιχνίδι ως φαινόμενο ίσως θα επέβαλε και ένα συμπλήρωμα στο γνωστό μόττο «Gotta catch ‘em all!»: «βγες έξω και κυνήγα το εξιδανικευμένο σου παρελθόν, που συμπυκνώνεται στη φλόγα της ουράς ενός Charmander».
Social Links: