Έχεις αναρωτηθεί ποτέ αν είσαι άνθρωπος ή ρομπότ;

Η συνεχής πρόοδος της τεχνολογίας επανακαθορίζει και τον ορισμό του homo sapiens.

Το Blade Runner μπορεί να είναι μια από τις καλύτερες sci-fi ταινίες όλων των εποχών, αλλά έχει τελικά στον πυρήνα της την ίδια την ανθρώπινη ύπαρξη. O κεντρικός ήρωας της ταινίας, ο Rick Deckard, ρωτάει γεμάτος αγωνία σχετικά με τη Rachael, μια ρέπλικα, ένα ανθρωπόμορφο ρομπότ με προσομοίωση(;) ανθρώπινων συναισθημάτων, που δεν ήξερε ότι δεν είναι άνθρωπος:

Δεν καταλαβαίνω, Tyrell. Πώς είναι δυνατόν να μη ξέρει τι είναι;

Τα τελευταία χρόνια ερχόμαστε σχεδόν καθημερινά στο σημείο να απαντήσουμε στο ερώτημα αν είμαστε άνθρωποι ή ρομπότ. Σε ένα μεγάλο μέρος των συναλλαγών που γίνονται μέσω ίντερνετ υπάρχει ένα ξεχωριστό section εντός του οποίου πρέπει να αποδείξεις την ανθρωπινότητά σου, συνηθέστερα με το να ξεχωρίσεις έναν κωδικό που δεν μπορεί να διαβάσει μια μηχανή. Κατά κάποιο τρόπο, ένα μηχάνημα, ο υπολογιστής σου, σου ζητάει να τικάρεις το «I am not a robot» και στη συνέχεια να το αποδείξεις. Γενικότερα, οι διάλογοί μας με τις μηχανές αυξάνονται συνεχώς. Πολλές εταιρείες έχουν υιοθετήσει την πρακτική διαλόγου με ένα bot που έχει αναλάβει το πρώτο κομμάτι της εξυπηρέτησης πελατών. Πολλές φορές επίσης πετάγονται ads με bots που υπoτίθεται ότι ζητούν λυσσασμένα human sexting.

Το CAPTCHΑ (Completely Automated Public Turing test to tell Computers and Humans Apart), η πιο έμπρακτη προσπάθεια να γίνει ο αυτοματοποιημένος διαχωρισμός ανθρώπου και μηχανής, έχει δεχτεί άπειρες φορές κριτική επειδή είναι βαρετό και μας καθυστερεί. Το ενδιαφέρον όμως είναι ότι έχει δεχτεί κριτική και από άτομα με αναπηρία που αδυνατούν να περάσουν το τεστ, αποτυγχάνοντας ταυτόχρονα, αν το σκεφτεί κανείς καλύτερα, να αποδείξουν ότι είναι άνθρωποι. H βάση του σκεπτικού του CAPTCHA είναι το διάσημο Turing Test που φτιάχτηκε το 1950 ως ένας τρόπος να διακρίνεται η νοημοσύνη ενός ανθρώπου από εκείνη ενός ρομπότ. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω ενός ανθρώπου-κριτή ο οποίος κάνει διάλογο με έναν άλλο άνθρωπο και μια μηχανή και πρέπει να αναγνωρίσει ποιος από τους δύο είναι ο άνθρωπος και ποια η μηχανή.

Ο τρόπος που προχωράει η τεχνολογία δείχνει ότι αυτού του τύπου οι πρακτικές σε πολύ λίγο χρόνο θα αρχίσουν να φαίνονται τελείως πρωτόγονες. Ο ίδιος ο Turing είχε προβλέψει πως περίπου στο έτος 2000 οι μηχανές θα καταφέρνουν να ξεγελάσουν το τεστ του. Το bot Eugene Goostman είναι ένα πρόγραμμα που έχει στηθεί από τον Vladimir Veselov και λειτουργεί ως ένα 13χρονο αγόρι από την Ουκρανία. Kατάφερε να ξεγελάσει ένα 33% των ανθρώπων-κριτών ότι είναι πράγματι άνθρωπος, γεγονός που θεωρήθηκε ιδιαίτερα σημαντικό για την πορεία της τεχνητής νοημοσύνης.

Ο/To Eugene φτιάχτηκε το 2001, χρονιά που τοποθέτησε στην εμβληματικότερη sci-fi ταινία όλων των εποχών, το 2001: Space Odyssey, ο Stanley Kubrick, ή καλύτερα στο ομώνυμο βιβλίο του ο Arthur Clarke, τον HAL 9000, έναν υπερυπολογιστή με τεχνητή νοημοσύνη που δρα ως εγκέφαλος ενός διαστημόπλοιου με κατεύθυνση προς τον πλανήτη Δία και προγραμματίστηκε έτσι ώστε να μην κάνει ποτέ λάθος εκτίμηση. Λάθος εκτίμηση που τελικά κάνει συνειδητά, για να παραπλανήσει το πλήρωμα του διαστημόπλοιου.

Aυτό που πολλές φορές ξεχνάμε σε όλη αυτή τη μελλοντολογική συζήτηση στην οποία έχουμε εντάξει τα ρομπότ και την τεχνητή νοημοσύνη, είτε μέσω με θαυμασμό και ανυπομονησία είτε βλέποντας να ορθώνεται μπροστά μας μια δυστοπία, είναι ότι τελικά με όλες αυτές τις εξελίξεις επανακαθορίζεται (ή τουλάχιστον σκεφτόμαστε από άλλη οπτική) και το τι σημαίνει το να είσαι άνθρωπος.

Επί αιώνες ο άνθρωπος διέκρινε την ύπαρξή του ως κάτι ξεχωριστό μέσα στο φυσικό περιβάλλον του. Διακρινόταν από μια πέτρα επειδή προφανώς είχε βιοτικές ανάγκες και λειτουργίες και από τα ζώα με βάση το παλιό ρητό που όλοι είχαμε ακούσει στο σχολείο: επειδή είχε Λόγο, με την έννοια του έναρθρου λόγου αλλά και της λογικής σκέψης. Στο Blade Runner και σε άλλες sci-fi μυθοπλασίες, στο επίκεντρο δεν μπήκε η λογική σκέψη –αυτή την είχαν κανονικά οι ρέπλικες–, αλλά περισσότερο η συνείδηση ότι είσαι άνθρωπος. Όταν και αυτό γινόταν αδύνατο να γίνει διακριτικό χαρακτηριστικό, ήρθε το ερώτημα του Δημιουργού. Δεν ξέρω τελικά αν τα κριτήρια του «τι είναι άνθρωπος» είναι πολύ εύκολα ή πολύ απλά.

Πρόσφατα ανέβηκε στο BBC Future ένα θέμα που βασιζόταν σε μια απλή ερώτηση: «αν υπήρχε μια λέξη που να έπρεπε να διαλέξετε προκειμένου να ξεχωρίσετε από ένα ρομπότ, ποια θα ήταν αυτή;». Ο John McCoy και η ομάδα επιστημόνων του αναρωτήθηκαν, λοιπόν, ποια θα ήταν η συντομότερη εκδοχή ενός Turing Test. Έτσι, ρωτήθηκαν 1000 συμμετέχοντες να απαντήσουν ουσιαστικά ποιες είναι οι πιο «ανθρώπινες» λέξεις του αγγλικού λεξιλογίου –και τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά.

Οι άνθρωποι, από ένα τεράστιο εύρος λέξεων, επέλεξαν λίγο-πολύ με ένα κοινό σκεπτικό. Οι πιο «ανθρώπινες» λέξεις ήταν εκείνες που αφορούσαν συναισθήματα, βιολογικές λειτουργίες και εκείνες που αφορούσαν την έκφραση ευγνωμοσύνης. Mάλιστα, περίπου ένα 10% των ανθρώπων που ερωτήθηκαν επέλεξαν τη λέξη «love», πράγμα πολύ εντυπωσιακό αν σκεφτούμε ότι πρόκειται για αυθόρμητες απαντήσεις και ότι δεν υπήρξε προεπιλεγμένη λίστα λέξεων.

Στη συνέχεια, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν τις πιο δημοφιλείς επιλογές σε προτάσεις και ζήτησαν από μια άλλη ομάδα ανθρώπων να απαντήσει, εν είδει Turing Test, ποιες προτάσεις συντάχθηκαν από άνθρωπο και ποιες από bot. Σε αυτή την εκδοχή, η πιο «ανθρώπινη» λέξη ήταν η λέξη «poop» (μεταφράζεται ακριβέστερα ως «κακά» και λιγότερο ως «σκατά»). Το αποτέλεσμα αυτό έχει μια λογική εξήγηση: είναι πιο ανθρώπινο να μοιράζεσαι μια λέξη που περιγράφει μια ταμπού βιολογική λειτουργία (με συχνές κωμικές προεκτάσεις), παρά να περιγράφεις απλώς ένα ούτως ή άλλως εξιδανικευμένο συναίσθημα.

Έχω ακούσει πολλές φορές ότι το τελευταίο κάστρο της διάκρισης της ανθρώπινης νοημοσύνη από την τεχνητή είναι η ανθρώπινη γλώσσα. Η Google έχει ξοδέψει πολλά λεφτά για να λειτουργήσει το Google Translate, αλλά ακόμα, προς το παρόν, δεν έχει φτάσει εκεί όπου θα ήθελε. Και η αδυναμία αυτή δεν έχει να κάνει μόνο με το γεγονός ότι η γλωσσική ικανότητα είναι έμφυτη στον άνθρωπο, σύμφωνα με τις κρατούσες επιστημονικές απόψεις της γλωσσολογίας, αλλά και με το γεγονός ότι είναι το κυριότερο μέσο επικοινωνίας του.

Αν, λοιπόν, η ανθρώπινη γλώσσα είναι το κάστρο, το πάνω-πάνω δωμάτιο σε αυτό το κάστρο –εκεί όπου έκρυψαν τον κληρονόμο γιο του βασιλιά– είναι το χιούμορ. Μια μηχανή είναι πολύ δύσκολο να κατανοήσει το χιούμορ, πόσο μάλλον να το παράγει, ακριβώς γιατί χρειάζεται μια πολύ σύνθετη ικανότητα αντίληψης του πολιτισμικού και του καταστασιακού context. Ταυτόχρονα και επειδή εμείς ως άνθρωποι θέλουμε να ψάξουμε πολύ ακόμα για να καταλάβουμε τον λόγο και τις λειτουργίες του χιούμορ.

Με βάση πάντως την παραπάνω έρευνα, ο άνθρωπος τελικά είναι ένα ον που σκέφτεται λογικά, συναισθάνεται και έχει βιολογικές λειτουργίες που τον κάνουν να ντρέπεται. Δεν τον λες και τόσο ανακριβή τον ορισμό.

 

 

Κεντρική Φωτογραφία: ΑPimages/Kin Cheung

Το άρθρο του Νίκου Σταματίνη αναδημοσιεύεται από την ιστοσελίδα του Oneman.