Dungeon Master: «Ο κόκκινος δράκος πετάει πάνω από τα κεφάλια σας και προσγειώνεται μπροστά σας. Ανοίγει το τεράστιο στόμα του και ξερνάει καταπάνω σας φλόγες. Ρίξτε Reflex».
Druid: «Έφερα καθαρό 20 στο ζάρι! 26 στο σύνολο».
Cleric: «Εγώ 24 στο σύνολο».
Barbarian: «Εγώ 27».
Fighter: «Εγώ 22».
Dungeon Master: «Το καθαρό 20 στα saves, όπως και στα attacks, σου έχω πει εκατό φορές ότι είναι αυτόματη επιτυχία. Εσύ, ο κληρικός και ο βάρβαρος, καταφέρνετε να προφυλαχθείτε λίγο από τις φλόγες και τρώτε μόνο 31 damage. Εσύ με το 22 δεν τα καταφέρνεις και τρως 62 damage».
Cleric: «Τι μόνο 31 ρε μαλάκα, πεθαίνω σε λίγο!».
Dungeon Master: «Έλα, έλα, συνεχίζουμε, δε σου φταίει κανείς που έβαλες μόνο 10 στο constitution. Βάρβαρε, παίζεις».
Barbarian: «Ε, ανοίγω rage, charge στο δράκο, full power attack και leap attack, πουτάνα όλα!».
Ο παραπάνω διάλογος για πολλούς μάλλον δεν βγάζει κανένα νόημα. Για πολλούς άλλους είναι τυπικός και αυτή τη στιγμή μάλλον προσπαθούν από τα νούμερα να υπολογίσουν ποιος ακριβώς κόκκινος δράκος επιτέθηκε στους άτυχους ήρωές μας και τι level είναι οι χαρακτήρες. Μην προσπαθείτε, δεν νομίζω να βγάλετε νόημα, τα νούμερα είναι κατά προσέγγιση και μάλλον δεν ανταποκρίνονται στους κανόνες του αγαπημένου μας Dungeons & Dragons.
Η εμπορική επιτυχία της 5ης έκδοσης του παιχνιδιού, με απλούς κανόνες, φιλικούς σε νέους παίκτες, η προβολή του από τις σειρές Big Bang Theory και Stranger Things, αλλά και από διαδικτυακά εγχειρήματα όπως το Critical Role, σε συνδυασμό με την ευρύτερη άνοδο του fantasy στην ποπ κουλτούρα, έχουν συμβάλει ώστε το D&D να γνωρίσει μια νέα άνθιση τα τελευταία χρόνια, πρωτόγνωρη ίσως σε χώρες όπως η Ελλάδα. Ωστόσο, όπως πολλοί γνωρίζουν και όλοι μάλλον μπορούν να φανταστούν, δεν ήταν πάντα έτσι. Το D&D έχει μακρά ιστορία και δεν ήταν πάντα ούτε δημοφιλές ούτε κοινωνικά αποδεκτό.
Είχα αναφέρει στο πρώτο μου άρθρο στο Σκρα-Punk ότι η φαντασία ως μέσο και είδος καλλιτεχνικής έκφρασης δεν ανήκει στους προνομιούχους λευκούς συντηρητικούς που γκρινιάζουν για την υποτιθέμενη «πολιτική ορθότητα» και την «υπερεκπροσώπηση» γυναικών και μαύρων σε ταινίες όπως το Star Wars και σειρές όπως το Game of Thrones. Όπως αναδεικνύεται από το έργο και τη ζωή της Ursula Le Guin, ανήκει στους απανταχού περιθωριοποιημένους, αδύναμους και κατατρεγμένους. Σε αυτό το πρώτο άρθρο της στήλης Cast Illiteracy, αφιερωμένης στο D&D, θα κάνουμε μια σύντομη αναδρομή στα χρόνια όπου το διασημότερο ίσως όλων των παιχνιδιών ρόλων έκανε τα πρώτα του βήματα και ήρθε αντιμέτωπο με ένα από τα πολλά «κυνήγια μαγισσών» του 20ού αιώνα.
Το Dungeons & Dragons προέρχεται από τα πολεμικά επιτραπέζια παιχνίδια με μινιατούρες. Όπως το σκάκι, τα παιχνίδια αυτά προσομοιώνουν μια μάχη μεταξύ δύο ή περισσότερων στρατών, οι οποίοι αντιπροσωπεύονται από μινιατούρες στρατιωτών και αρμάτων μάχης, σε ένα ταμπλό που αναπαριστά το πεδίο. Στη δεκαετία του 1960, ο Gary Gygax (θεός και σωτήρας των απανταχού D&D gamers), οργάνωσε μια ένωση παικτών πολεμικών επιτραπέζιων και ξεκίνησε να διοργανώνει το Gen Con, συνέδριο αφιερωμένο σε αυτά. Το 1971 δημιούργησε το πολεμικό παιχνίδι Chainmail, τοποθετημένο σε μεσαιωνικό πλαίσιο. Επηρεασμένος όμως από την αγάπη του για τη φανταστική μυθοπλασία του Tolkien, έβγαλε συνοδευτικούς, προαιρετικούς κανόνες που έδιναν τη δυνατότητα να προστεθούν στο παιχνίδι μάγοι, δράκοι και άλλα φανταστικά στοιχεία. Σε συνέχεια του Chainmail, το 1974 έγραψε την πρώτη έκδοση του Dungeons & Dragons, μαζί με τον David Arneson. Παρότι βασιζόταν στο Chainmail και σε αντίθεση με τα πολεμικά επιτραπέζια, το D&D ήταν εξαρχής ένα παιχνίδι ρόλων. Οι παίκτες υποδύονταν ένα χαρακτήρα, με τις ικανότητες και τον εξοπλισμό του γραμμένο σε χαρτιά και εξερευνούσαν σκοτεινά μπουντρούμια και άγρια δάση, κυνηγώντας τέρατα και ψάχνοντας θησαυρούς. Τρία χρόνια αργότερα, η έκδοση του Advanced Dungeons & Dragons, αυτόνομου πλέον παιχνιδιού, έκανε μεγάλη επιτυχία στις ΗΠΑ. Περιλάμβανε τρία βασικά βιβλία κανόνων και αρκετά συμπληρωματικά που πρόσθεταν ποικιλία στο παιχνίδι. Αργά αλλά σταθερά δημιούργησε μια κοινότητα πιστών παικτών και μετά από πολλές εκδόσεις και επανεκδόσεις, αλλά και επιχειρηματικές περιπέτειες κατέληξε σε ένα από τα σήματα κατατεθέν της ποπ κουλτούρας, όσον αφορά τουλάχιστον αυτό που λέμε «nerd culture».
Στα πρώτα του βήματα, όμως, το D&D βρέθηκε στο επίκεντρο ενός ιδιαίτερου «ηθικού πανικού». Ας αναλογιστούμε λίγο το ιστορικό πλαίσιο, τις ΗΠΑ στα τέλη της δεκαετίας του ’70 και στις αρχές της δεκαετίας του ’80. Τα ριζοσπαστικά νέα κοινωνικά κινήματα των ’60s βρίσκονται σε παρακμή, αλλά η δυναμική της αμφισβήτησης υπάρχει ακόμα. Ο Ψυχρός Πόλεμος στα τέλη των ’70s φαίνεται να μπαίνει σε μια νέα φάση όξυνσης, ενώ στο εσωτερικό των ΗΠΑ. ο «Πόλεμος κατά των Ναρκωτικών» εξακολουθεί να μαίνεται, είτε ως ένοπλη κρατική βία στις μαύρες γειτονιές είτε με τη μορφή προπαγανδιστικών εκστρατειών για την «προστασία της αμερικάνικης νεολαίας». Την ίδια περίοδο, για την «προστασία των νέων» αγωνίζεται μια νέα γενιά ευαγγελιστών που αναδύεται στις ΗΠΑ στον απόηχο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Σε γενικές γραμμές, παρότι στο εσωτερικό των ΗΠΑ η καταιγίδα αμφισβήτησης και διαμαρτυρίας των ’60s έχει αρχίσει να κοπάζει, υπάρχει ακόμα η διάχυτη αίσθηση στους συντηρητικούς κύκλους ότι κάτι απειλεί τον «αμερικάνικο τρόπο ζωής» – είτε είναι οι κομμουνιστές, είτε τα ναρκωτικά, είτε οι σατανιστές.
Ας στρέψουμε λοιπόν το βλέμμα μας στους τελευταίους. Το 1966 στην Καλιφόρνια, εκτός από το Κόμμα των Μαύρων Πανθήρων, ιδρύεται και η Εκκλησία του Σατανά από τον Anton LaVey. Ο LaVey δεν κήρυττε τη λατρεία του Σατανά ως μιας υπαρκτής οντότητας, αντίθετης στον Θεό. Αντίθετα, προπαγάνδιζε την αφοσίωση στο Σατανά ως μια αφηρημένη ιδέα. Επηρεασμένος από το έργο του Νίτσε, ο LaVey κήρυττε την άρνηση του Θεού, τον εγωισμό και τη δύναμη ως αξίες ικανές να ανυψώσουν το άτομο. Πέρα από τέτοιους φιλοσοφικούς προβληματισμούς βέβαια, η Εκκλησία του Σατανά περιλάμβανε και τη συμμετοχή σε τελετές μαγείας, με την πίστη ότι αυτές θα οδηγούσαν σε υπερβατικές και μεταφυσικές πνευματικές εμπειρίες, αντίστοιχες κατά κάποιο τρόπο με αυτές που πρόσφεραν τα ψυχεδελικά ναρκωτικά. Κατά τη δεκαετία του 1980, με αφορμή αναφορές για εγκληματική δραστηριότητα εντός της Εκκλησίας και σχετικές έρευνες του FBI, τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης έγιναν κοινωνοί του λεγόμενου «Σατανικού Πανικού». Το αφήγημα απλό: Η Εκκλησία του Σατανά απειλεί να διαφθείρει την κοινωνία των ΗΠΑ.
Η σύνδεση της απειλής του Σατανισμού με το Dungeons & Dragons ακολουθεί μια εξίσου απλή συλλογιστική: Οι Σατανιστές ακόλουθοι του LaVey πιστεύουν σε μαγικές, αποκρυφιστικές πρακτικές. Οι παίκτες στο D&D υποδύονται χαρακτήρες με υπερφυσικές δυνάμεις που συχνά υπηρετούν παγανιστικούς θεούς, χρησιμοποιούν μαγικά αντικείμενα και γνωρίζουν ξόρκια τα οποία περιγράφονται λεπτομερώς σε βιβλία. Άρα, γοητευμένη από το μαγικό στοιχείο του παιχνιδιού, η αμερικάνικη νεολαία παρασύρεται και καθοδηγείται προς τον σατανισμό. Παράλογο; Ίσως. Αλλά όταν έχεις ανάγκη να κατασκευάσεις εχθρούς χρειάζεσαι απλά μια ιστορία που να έχει δράκο. Και το D&D έχει πολλές ιστορίες και πολλούς δράκους.
Μια σειρά από θλιβερά γεγονότα που ξεκίνησαν τον Αύγουστο του 1979 υπήρξαν η αφορμή για να γιγαντωθεί η συντηρητική πολεμική κατά του D&D. Ο 17χρονος φοιτητής του Michigan, James Egbert, εξαφανίστηκε από τις εστίες όπου διέμενε, αφήνοντας πίσω του ένα σημείωμα αυτοκτονίας. Μετά από μια απόπειρα αυτοκτονίας στις ατμοσήραγγες, κρύφτηκε για έναν μήνα σε έναν φίλο του. Κατά τη διάρκεια της έρευνας υπήρξαν αναφορές ότι ο Egbert εθεάθη στο Gen Con XII, το προαναφερθέν συνέδριο που σχετιζόταν με τα επιτραπέζια παιχνίδια ρόλων. Ο ιδιωτικός ντετέκτιβ William Dear έμαθε για το D&D κατά τη διάρκεια της έρευνας και άκουσε ότι κάποιοι φοιτητές έπαιζαν το παιχνίδι στις ατμοσήραγγες. Δε χρειάστηκε πολύ για να διατυπωθεί η θεωρία ότι, με κάποιο τρόπο, το «παιχνίδι του Σατανά» οδήγησε στον θάνατο του νεαρού. Ο James Egbert τελικά βρέθηκε ζωντανός τον Σεπτέμβρη του 1979. Έναν χρόνο μετά την εξαφάνισή του, τον Αύγουστο του 1980, αυτοκτόνησε.
Η ιστορία όμως του James Egbert και της μιντιακής εργαλειοποίησής της ως όπλου κατά του D&D δεν τελείωσε. Το 1981, έναν μόλις χρόνο μετά την αυτοκτονία του Egbert, δημοσιεύθηκε το διήγημα Mazes and Monsters της Rona Jaffe, το οποίο μάλιστα διασκευάστηκε και σε τηλεταινία το 1982, με έναν νεαρό Tom Hanks στον πρωταγωνιστικό ρόλο, σε μια από τις … όχι και πιο λαμπρές στιγμές της καριέρας του. Το Mazes and Monsters εμπνέεται από τις πιο ακραίες θεωρίες που διατυπώθηκαν στον Τύπο σχετικά με την υπόθεση του James Egbert. Πρόκειται για μια ηθικοπλαστική αφήγηση με στοιχεία μυστηρίου και θρίλερ, η οποία στόχο έχει να προειδοποιήσει το κοινό για τους κινδύνους των παιχνιδιών ρόλων. Ακολουθεί τέσσερις φοιτητές, οι οποίοι οδηγούνται σε βίαιες πράξεις και σε διάφορα «σκοτεινά μονοπάτια», καθώς παίζουν το φανταστικό Mazes and Monsters, μια προφανή αναφορά στο Dungeons & Dragons. Στην τηλεταινία, πρωταγωνιστής είναι ο φοιτητής Robbie Wheeling, ο οποίος οδηγείται στην τρέλα από το παιχνίδι, καταλήγει να πιστεύει ότι είναι στην πραγματικότητα ο χαρακτήρας τον οποίο υποδύεται, βιαιοπραγεί κατά πραγματικών ανθρώπων νομίζοντας πως πρόκειται για τέρατα και αποπειράται να αυτοκτονήσει για να ολοκληρώσει κάποια «Αποστολή». Τελικά, οι φίλοι και συμπαίκτες του, έχοντας αντιληφθεί τον κίνδυνο, αποτρέπουν την αυτοκτονία του, υποδυόμενοι και αυτοί τους χαρακτήρες τους από το παιχνίδι. Όλοι μαζί εγκαταλείπουν το παιχνίδι και στρέφονται προς μια «κανονική ζωή».
Ο ηθικός πανικός γύρω από το D&D ενισχύθηκε το 1983 με την ίδρυση του BADD (Bothered About Dungeons & Dragons). Επρόκειτο για μια ομάδα πολιτών που ζητούσαν την απαγόρευση ή τον νομικό περιορισμό του, διότι όπως ισχυρίζονταν μπορούσε να οδηγήσει, μεταξύ άλλων, στη λατρεία δαιμόνων, στην τρέλα, στη νεκρομαντεία, στην πορνεία και στην αυτοκτονία. Ιδρύτρια και ηγετική μορφή του BADD ήταν η Patricia Pulling, της οποίας ο γιος είχε αυτοκτονήσει το 1982, γεγονός το οποίο η ίδια απέδιδε στην ενασχόλησή του με το D&D. Καθόλη τη δεκαετία του 1980, οι συγγραφείς του παιχνιδιού, καθώς και η εκδοτική του εταιρεία, η TSR, βρέθηκαν αντιμέτωποι με πολλαπλές επιθέσεις: άρθρα, τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές εκπομπές, ακόμα και μηνύσεις. Τη δημόσια υπεράσπιση ανέλαβε κυρίως ο συγγραφέας και παίκτης, Frank Mentzer, ο οποίος δούλεψε ως εκπρόσωπος Τύπου της TSR και εμφανίστηκε σε πλήθος ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών εκπομπών για να αποκρούσει τις κατηγορίες των πολέμιων του παιχνιδιού.
Ενδεικτικό του πανικού ένα 60λεπτο τηλεοπτικό αφιέρωμα στο οποίο φιλοξενούνται παίκτες και συγγραφείς που υπερασπίζονται το D&D, καθώς και πολλοί πολέμιοι του παιχνιδιού. Από την εκπομπή δυστυχώς μπορούμε να βρούμε μόνο μικρά αποσπάσματα στο διαδίκτυο. Χαρακτηριστικές οι δηλώσεις του ψυχίατρου Thomas Radecki: Σε μια περίπτωση, οι γονείς είδαν το παιδί τους να καλεί έναν δαίμονα από το Dungeons & Dragons στο δωμάτιό του πριν αυτοκτονήσει. Σε άλλη περίπτωση ένα παιδί πίστευε ότι έχει τη δύναμη να πραγματοποιήσει αστρική προβολή, να βγει από το σώμα του και να επιστρέψει και είχε κάνει όλες τις ετοιμασίες, όπως ακριβώς λένε οι κανόνες στα βιβλία, και έριξε μια σφαίρα στο κεφάλι του. Στην ίδια εκπομπή, ο Gary Gygax απαντάει: Είναι όλα στη φαντασία και δεν υπάρχει βία. Για να κάνω μια αναλογία με ένα άλλο παιχνίδι: Ποιος χρεοκόπησε παίζοντας Monopoly;
Η περίπτωση του Thomas Radecki αξίζει μια σύντομη αναφορά. Ο Radecki υπήρξε ένας εκ των ιδρυτών του Εθνικού Συμβουλίου για την Τηλεοπτική Βία και μέλος του BADD. Υποστήριζε ότι οι απεικονίσεις της βίας σε τηλεοπτικά μέσα, ταινίες, σειρές κ.α. ενθαρρύνουν τη χρήση της στην πραγματική ζωή. Στην εκστρατεία κατά του D&D παρείχε την επιστημονική τεκμηρίωση ενός ηθικού πανικού με κυρίως θρησκευτικά χαρακτηριστικά. Μεταξύ άλλων, εκείνη την περίοδο, επικαλέστηκε ένα φανταστικό γράμμα ενός από τους χαρακτήρες του διηγήματος Mazes and Monsters ως αποδεικτικό στοιχείο ότι το D&D έχει οδηγήσει σε θανάτους παικτών. Το 1992 η ιατρική του άδεια ανακλήθηκε λόγω «ανήθικων και αντιεπαγγελματικών σχέσεων με ασθενή». Το 2016 φυλακίστηκε για παράνομη χορήγηση οπιούχων φαρμάκων σε εθισμένους ασθενείς με σεξουαλικά ανταλλάγματα.
Ο ηθικός πανικός γύρω από το D&D κόπασε κάπου στις αρχές τις δεκαετίας του 1990 και το παιχνίδι συνέχισε φαινομενικά απρόσκοπτα την άνοδό του προς το mainstream της ποπ κουλτούρας. Η δημιουργική ελευθερία που χαρακτήριζε το παιχνίδι στις αρχές του είχε όμως περιοριστεί. Όταν δημοσιεύθηκε η 2η έκδοση το 1989, έλειπαν οι αναφορές σε δαίμονες και διαβόλους. Το D&D συνέχισε την εμπορική του επιτυχία, κυκλοφορούσε και παιζόταν ελεύθερα, αλλά οι πολέμιοί του είχαν καταφέρει να επιβάλουν, έστω και προσωρινά, μια σχετική λογοκρισία.
Fast forward στο 2019. Έχουν περάσει 30 χρόνια από τη 2η έκδοση Dungeons & Dragons. Πάνω από 3,5 εκατομμύρια προβολές στο YouTube έχει ένα βίντεο στο οποίο ο Vin Diesel (ναι, αυτός ο σκληροτράχηλος από το Fast and Furious και άλλες αμερικάνικες καγκουριές) παίζει D&D. Κερδάμε σύντροφοι. Αυτό που κάποτε ήταν κίνδυνος για την ψυχική υγεία των νέων μας, το παιχνίδι του Σατανά, είναι πια αποδεκτό κομμάτι της ποπ κουλτούρας και θεωρείται ένας ιδιαίτερος μεν, υγιής δε, τρόπος ψυχαγωγίας.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
- Ewalt, David M., Of Dice and Men: The Story of Dungeons & Dragons and The People Who Play it, Scribner, 2013.
- Haberman, Clyde, «Retro report: When Dungeons & Dragons set off a moral panic», The New York Times, 17 Απριλίου 2016.
- Hicks, Robert D., In Pursuit of Satan: The Police and the Occult Amherst, Prometheus Books, 1991.
- Layckock, Joseph, Dangerous Games: What the Moral Panic over Role-Playing Games says about Play, Religion and Imagined Worlds, University of California Press, 2015.
- Waldron, David, «Role-playing games and the Christian Right: Community formation in response to a moral panic», Journal of Religion and Popular Culture 9 (άνοιξη 2005).
Social Links: