Είντα γίνεται στη Χιο; Αρθρώνοντας τον κόμπο

Αργά το βράδυ της Τρίτης 25 Φλεβάρη 2020, ο Στρατής Μπουρνάζος έγραψε, στο facebook, ένα σύντομο σχόλιο για τα όσα εκρηκτικά διαδραματίζονταν σε Χίο και Λέσβο. Ως κεντρική έννοια σε αυτό υπήρχε η ιδέα του «κόμπου». Όσα είχαν συμβεί το τελευταίο εικοσιτετράωρο στα δύο νησιά του βορειοανατολικού Αιγαίου δημιουργούσαν στον Μπουρνάζο μιαν αίσθηση κόμπου. Δίχως να το γνωρίζει ο συντάκτης του, με το σχόλιό του απέδιδε –με λόγια απλά και ανθρώπινα– εκείνο το αίσθημα που είχε από τη Δευτέρα το βράδυ κυριεύσει αρκετούς Χιώτες και Μυτιληνιούς, ιδίως νησιώτες που παρακολουθούσαν από μακριά τα πυκνά γεγονότα στα νησιά. Ένα μείγμα στενοχώριας, θυμού και αμηχανίας παρήγαγε και τροφοδοτούσε και τη δικιά μου αφασία.

Στο παρακάτω άρθρο επιχειρώ να καταργήσω αυτή τη φλύαρη και παραληρηματική αίσθηση αφασίας· σπονδυλωτά, σε τρία μέρη. Αρχικά, μια σύντομη προϊστορία του προσφυγικού στη Χίο από το 2015 και έπειτα. Κατόπιν, μια καταγραφή όσων συνέβησαν από το βράδυ της Δευτέρας 24 Φλεβάρη 2020 και την έλευση των ΜΑΤ στο νησί μέχρι και το μεσημέρι της Πέμπτης 27 Φλεβάρη και την επεισοδιακή αναχώρησή τους. Τέλος, στο τρίτο κομμάτι παραθέτω κάποιες πρώτες σκέψεις –απόπειρες κατανόησης, δοκιμές ερμηνείας– σχετικά με όσα έλαβαν χώρα στη Χίο την πυρακτωμένη αυτή τελευταία εβδομάδα του Φλεβάρη.

2015-2019: Ξεφουσκώνοντας την αλληλεγγύη, συσσωρεύοντας την αγανάκτηση

Το καλοκαίρι του 2015 –εκείνο το παράξενο καλοκαίρι του δημοψηφίσματος, των capital controls, του τρίτου μνημονίου, της ελπίδας και των διαψεύσεων– κάπου στα μέσα του Αυγούστου ξεκίνησαν να φθάνουν στις ανατολικές ακτές της Χίου δεκάδες βάρκες γεμάτες πρόσφυγες. Πρόσφυγες κατά κύριο λόγο από την εμπόλεμη και καθημαγμένη Συρία. Οι άνθρωποι ήταν πολλοί και πληθαίναν καθημερινά. Δεν είχαν πού να μείνουν. Υποδομές απουσίαζαν. Η ποσοτική έκρηξη των προσφυγικών ροών ήταν αιφνίδια. Τον πρώτο καιρό και μέχρι τη συμφωνία Ευρωπαϊκής Ένωσης – Τουρκίας, το Μάρτη του 2016, έρχονταν πολλοί στη Χίο, μα μέναν λίγες μέρες και έπειτα συνεχίζαν προς την ηπειρωτική ενδοχώρα και προς τις χώρες της δυτικής Ευρώπης. Η πρώτη λύση που βρέθηκε ήταν να στηθούνε σκηνές της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ στο δημοτικό κήπο της Χίου, στο κέντρο της χώρας [1]. Εκεί μέναν το καλοκαίρι του 2015 οι εκπατρισμένοι. Και όσο και αν μπορεί να έχει ξεχαστεί –ή τα σημερινά γεγονότα να καθιστούνε κάποιον δύσπιστο– τον καιρό εκείνο οι Χιώτες βοηθάγανε. Βοηθάγανε και άνθρωποι που σήμερα ούτε να το φανταστείς μπορείς. Ποιοι ήταν όμως οι Χιώτες που βοηθάγανε; Ένας κόσμος επαρχιώτης, ακρίτας, βολεμένος μεσοαστός κατά το πλείστον, κεντρώος και δημοκρατικός από παράδοση –δεκαετίες της μεταπολίτευσης, βρέξει-χιονίσει, το νησί ήταν πράσινο στους εκλογικούς χάρτες–, κόσμος βέβαια που κοίταγε τη δουλειά του νοοτροπιακά και όλα βαίναν ησύχως. Ένας κόσμος που, το καλοκαίρι του 2015, του ’χε μεν διαταραχθεί η μακάρια πραγματικότητα, μα θες από έναν ενστικτώδη ανθρωπισμό, θες που ήταν και τα βιώματα τα προσφυγικά νωπά στους γηραιότερους, έσπευδε να συνδράμει. Έτσι δημιουργήθηκε τότε κύμα μεγάλο αλληλεγγύης.

Καθώς όμως τα χρόνια κυλούσανε, με κομβική στιγμή την άνοιξη του 2016 και τη συμφωνία ΕΕ – Τουρκίας, οι πρόσφυγες άρχισαν να εγκλωβίζονται στο νησί. Φτιάχτηκε η ΒΙΑΛ στο χωριό Χαλκειός, κέντρο φιλοξενίας και ταυτοποίησης, κέντρο βεβαιότατα αφιλόξενο. Με συνθήκες διαβίωσης και υγιεινής απάνθρωπες για τους εκεί διαμένοντες πρόσφυγες. Με τα γύρω χωριά να δυσφορούν και τους κατοίκους τους να διαμαρτύρονται για τον υπερπληθυσμό της ανοιχτής δομής της ΒΙΑΛ και τις συνεπακόλουθες μεταβολές στην καθημερινότητά τους. Σταδιακά, η αλληλεγγύη των πρώτων μηνών ατόνησε, μίκρυνε μέσα σε μιαν άβυσσο συκοφαντίας. Μετά το 2016, αλληλέγγυος στη Χίο ήταν λέξη κακιά, προφερόταν με ειρωνεία και επιτήδευση, σου ’κλεινε το μάτι ο άλλος· «είσαι με τους αλληλέγγυους, κατάλαβα». Σχέδιο οργανωμένο από την κυβέρνηση δεν υπήρχε ή όταν υπήρχε έτρεχε πάντα πίσω από τις εξελίξεις. Οι ΜΚΟ ανέλαβαν μεγάλο μέρος της διαχείρισης, καλύπτοντας κατ’ ουσίαν κενά και αδυναμίες του κράτους. Δεν άργησαν βέβαια και εκείνες να στοχοποιηθούν και προσφάτως να αναχθούν στο νούμερο ένα υπαίτιο του προβλήματος, στη μήτρα πάντων των δεινών. Οι ΜΚΟ, με τις όποιες αβαρίες τους, αντικατέστησαν ένα κράτος ωσεί παρόν.

Μέσα σε αυτό το κλίμα, συγκροτήθηκε στη Χίο το 2016 η «Παγχιακή Επιτροπή Αγώνα». Η επιτροπή αυτή, αποτελούμενη κυρίως από αγανακτισμένους πατριώτες, άρθρωσε ένα λόγο έντονα ξενοφοβικό, συχνά εθνικιστικό και ρατσιστικό. Εκμεταλλεύτηκε την κόπωση τμήματος του χιώτικου πληθυσμού, στοχοποίησε –με επιφανειακές αναλύσεις και εύκολες απαντήσεις– πρόσφυγες και ΜΚΟ, χάιδεψε υπερσυντηρητικά αντανακλαστικά, καβάλησε το κύμα κατά το κοινώς λεγόμενο.

Στη διετία 2017-2018 σημειώθηκε μια κάμψη των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών και θα ’λεγε κανείς ότι εν μέρει το πρόβλημα κανονικοποιήθηκε, καθώς η ΒΙΑΛ φάνηκε πως γινόταν «μια κάποια λύσις», κρατώντας τους εκπατρισμένους μακριά από την πόλη της Χίου. Ωστόσο, και κατά τα χρόνια αυτά οι πρόσφυγες ήσαν πολλαπλάσιοι των δυνατοτήτων της δομής, ασφυκτικά στοιβαγμένοι σε έναν άθλιο καταυλισμό με την «αναγραφόμενη» χωρητικότητα αυτού να έχει προ πολλού ξεπεραστεί. Κι ύστερα ήρθαν οι εκλογές του 2019· αλλαγή σκυτάλης σε δήμο Χίου και περιφέρεια Βορείου Αιγαίου. Κοινός παρονομαστής η μετατόπιση δεξιότερα. Μετατόπιση δεξιότερα σε σχέση με τους προκατόχους, μετατόπιση, αν όχι στα δεξιότερα της ΝΔ, τότε στα αμιγώς δεξιά διαμερίσματα της γαλάζιας πολυκατοικίας. Σε μια προεκλογική εκστρατεία με πρώτο θέμα στην τοπική δημόσια συζήτηση την αντιμετώπιση του προσφυγικού, εκλέχθηκαν στην περιφέρεια ο αντάρτης της ΝΔ Κωνσταντίνος Μουτζούρης και στο δήμο Χίου ο Σταμάτης Κάρμαντζης (διαγραφείς από τη ΝΔ την άνοιξη του 2016 μετά από ανάρτησή του, στην οποία μεταξύ άλλων ισχυριζόταν: «Καλός Τούρκος είναι ο νεκρός Τούρκος», και πρόσφατα επανακάμψας στο κυβερνών κόμμα). Σημειωτέον ότι στις δημοτικές εκλογές του Μαΐου 2019 το δημοτικό σχήμα «Χίος Μπροστά», πολιτική έκφραση-μετεξέλιξη της «Παγχιακής Επιτροπής Αγώνα», έλαβε ποσοστό 13,88%.

Δευτέρα 24 – Πέμπτη 27 Φλεβάρη 2020: Οι τρεις μέρες της «φωτιάς»

Δευτέρα 24 προς Τρίτη 25 Φλεβάρη, τρεις η ώρα μετά τα μεσάνυχτα, φθάνει στο λιμάνι των Μεστών (το δεύτερο σε χωρητικότητα και κεντρικότητα λιμάνι της Χίου μετά από εκείνο της χώρας, τοποθετημένο στο νοτιοδυτικό σημείο του νησιού) το επιβατηγό πλοίο Blue Star Naxos, μεταφέροντας περίπου 300 άνδρες των ΜΑΤ μαζί με κλούβες και άλλα οχήματα της αστυνομίας: αύρες, γερανοφόρα κ.ά. Οι ισχυρές αυτές δυνάμεις στέλνονται για να πατάξουν τις αντιδράσεις της χιώτικης κοινωνίας και να «διευκολύνουν» την εφαρμογή του κυβερνητικού σχεδιασμού. Μετά από ένα εξάμηνο προσχηματικού και κατά τούτο ατελέσφορου διαλόγου ανάμεσα στην κυβέρνηση της ΝΔ και τις αυτοδιοικητικές αρχές των νησιών, μετά από την επανίδρυση το Γενάρη του 2020 του –καταργημένου αμέσως μετά τις εκλογές του Ιούλη– Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, ο κυβερνητικός σχεδιασμός προβλέπει δημιουργία τεράστιων κλειστών δομών για πρόσφυγες και μετανάστες, σε απομακρυσμένες από τον οικισμένο-κατοικημένο χώρο περιοχές. Πιο συγκεκριμένα, για τη Χίο, οι σχεδιασμοί του –persona non grata πια στο νησί– Χιώτη υπουργού Νότη Μηταράκη ορίζουν την εκ θεμελίων κατασκευή μιας κλειστής δομής, μιας φυλακής δηλαδή με απλά λόγια, σε ένα οροπέδιο πάνω στο Αίπος, 17 χιλιόμετρα μακριά από τη χώρα. Σ’ έναν τόπο άνυδρο και άδενδρο, κυριολεκτικά στη μέση του πουθενά· σ’ έναν τόπο που το μικροκλίμα του καθιστά την ανθρώπινη διαβίωση αδύνατη. Το χειμώνα το ψύχος περονιάζει, το καλοκαίρι το κάμα είναι ανταγιάντιστο, ανυπόφορο. Σε μέρος που όταν επισκεφθείς, καταλαβαίνεις τι θα πει σεληνιακό τοπίο ή κρανίου τόπος. Ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης του 21ου αιώνα πάνω στο Αίπος, που και τα στρώματα της ιστορίας του θα ντραπούνε να στεγάσουνε τη φυλακή ψυχών. Πάνω στο βουνό του Δρίμακου, του δούλου της αρχαιότητας που έμεινε σαν ο πρώτος κοινωνικός επαναστάτης κατά τα θρυλούμενα της μυθολογίας, πάνω στο βουνό που πολεμήσανε και πέσανε ο Ρίτσος και ο Παστρικάκης, ήρωες της απελευθέρωσης της Χίου το 1912, όπως παπαγαλίζαμε στα ποιήματα των σχολικών γιορτών κάθε 11η Νοέμβρη[2]. Γι’ αυτό ήρθαν τα ΜΑΤ· για να εξασφαλίσουν την έναρξη των χωματουργικών και οικοδομικών εργασιών στην επιταγμένη με Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου (ΠΝΠ) έκταση 625 στρεμμάτων.

Έχει σημασία, προτού προχωρήσουμε σε μια σύντομη καταγραφή των γεγονότων που διαδραματίστηκαν από την Τρίτη το ξημέρωμα έως την Πέμπτη το μεσημέρι, όσο δηλαδή μείναν τα ΜΑΤ στο νησί, να ειπωθούν δυο λόγια για το τι βρήκαν στη Χίο. Η συντονιστική επιτροπή αιρετών, εικοσιπενταμελές σώμα που συγκροτήθηκε προ δύο εβδομάδων, εξέφραζε την ομόφωνη απόφαση του δημοτικού συμβουλίου της Χίου κατά της κατασκευής της κλειστής δομής. Συνεπώς, οι δυνάμεις καταστολής της κυβέρνησης, φθάνοντας στη Χίο, είχαν να αντιμετωπίσουν μια σπάνια ενότητα. Κανένας νησιώτης και καμία νησιώτισσα δεν ήταν υπέρ της υπερδομής. Διαφορετικά βεβαίως τα κίνητρα εκάστου πίσω από την αντίθεση στο κυβερνητικό σχέδιο, συνύπαρξη άκρως ετερόκλιτων πολιτικών και ιδεολογικών συνομαδώσεων, αλλά αυτό θα σχολιαστεί παρακάτω.

Στα γεγονότα, λοιπόν. Συχνά στο δημόσιο λόγο γίνεται χρήση της περίφρασης «σκηνικό πολέμου». Στη Χίο, τη βδομάδα που πέρασε, η εγγενής υπερβολή της φράσης περιορίστηκε δραστικά. Πέρα από σκηνικό πολέμου, υπήρχε διάχυτη και αίσθηση πολέμου. Τρίτη ξημέρωμα, τα ΜΑΤ αποβιβάζονται με τρόπο συντεταγμένο –ως στρατός κατοχής είπαν πολλοί– στα Μεστά και αμέσως προβαίνουν στην πρώτη επίδειξη δύναμης. Χρήση χημικών, διάλυση του πλήθους 100-150 ανθρώπων που τους περίμεναν για να τους εμποδίσουν, ο δήμαρχος και ένας κληρικός στο κέντρο υγείας Πυργίου, λιπόθυμοι από τις αναθυμιάσεις. Την Τρίτη το πρωί, η Χίος ξυπνάει, μαθαίνει τα νυχτερινά καθέκαστα –η καταστολή είχε άλλωστε συνεχιστεί και στα δύο μπλόκα με οδοφράγματα που είχαν στήσει κάτοικοι για να αποτρέψουν τη διέλευση των ΜΑΤ προς το Αίπος– και με γοργές και συντονισμένες κινήσεις κλείνουν τα πάντα: σχολεία, υπηρεσίες, μαγαζιά. Χιλιάδες Χιώτες μαζεύονται στην κεντρική πλατεία για να διαδηλώσουν την πάνδημη εναντίωσή τους στην αυταρχική κυβερνητική πρακτική. Στο μεταξύ, οχήματα της αστυνομίας και του στρατού έχουν φθάσει, με τη συνδρομή των ΜΑΤ, στο σημείο της επίταξης πάνω στο Αίπος. Στις πλαγιές του βουνού διεξάγονται μάχες, που λίγο απέχουν από περιγραφές σκηνών ανταρτοπολέμου. Η καταστολή ασκείται αδιακρίτως. Μεταφέρονται τραυματίες στο νοσοκομείο, γυναίκα με σπασμένα δόντια από ευθεία βολή δακρυγόνου, αυτοκίνητα και μηχανάκια σπασμένα από γκλομπιές των ΜΑΤ. Πέτρες, μολότοφ και λιγοστές ρουκέτες από τη μια πλευρά –να μην ξεχνάμε και την πασχαλινή μας εθιμοτυπία–, δακρυγόνα, κρότου λάμψης, εκτόξευση νερού από τις αύρες, από την άλλη.

Την Τετάρτη, δεύτερη μέρα της γενικής απεργίας στη Χίο, η συγκέντρωση στην πλατεία είναι εξίσου πολυάνθρωπη και εξίσου πολυσυλλεκτική με εκείνη της Τρίτης. Ωστόσο, πέρα από μάχες και επεισόδια στο Αίπος, την Τετάρτη μια μικρή σχετικά ομάδα διαδηλωτών κατευθύνεται, μετά τη συγκέντρωση, σε ξενοδοχείο, όπου διαμένουν άνδρες των ΜΑΤ. Εκεί, οι λιγοστοί θερμόαιμοι διαδηλωτές –μαινόμενοι κυριολεκτικά– σπάνε πόρτες, προπηλακίζουν και ξυλοφορτώνουν τους αστυνομικούς και πετούν τις βαλίτσες με τα ρούχα τους έξω από τα παράθυρα. Λίγες ώρες μετά, πλήθος καταγγελιών συνηγορεί πως άνδρες των ΜΑΤ σταματούσαν τυχαία αυτοκίνητα και μηχανάκια, έδερναν, έβριζαν και συλλάμβαναν τους επιβαίνοντες, σε πράξεις αυθαίρετης και άτακτης αντεκδίκησης. Το βράδυ της Τετάρτης, με το κλίμα να είναι απολύτως δυναμιτισμένο και τον κυβερνητικό σχεδιασμό να αποδεικνύεται οικτρά αποτυχημένος, ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Στέλιος Πέτσας δηλώνει πως τα ΜΑΤ θα αναχωρήσουν την επομένη από Χίο και Λέσβο.

Την Πέμπτη, τρίτη και τελευταία μέρα τόσο της διαμονής των ΜΑΤ στη Χίο όσο και της γενικής απεργίας στο νησί, πραγματοποιείται ξανά συγκέντρωση και πορεία μέσω της προκυμαίας, με κατάληξη στο κτίριο της αστυνομίας, το οποίο πολιορκείται επί αρκετές ώρες. Την ίδια ώρα, το μεσημέρι της Πέμπτης, στην άλλη άκρη του νησιού, στο λιμένα των Μεστών, έχουν συγκεντρωθεί τα ΜΑΤ και οι κλούβες αναμένοντας το πλοίο που θα τους μετέφερε πίσω στην Αθήνα. Απαντώντας ασύμμετρα και βάρβαρα σε ένα ολιγάνθρωπο πλήθος που είχε μαζευτεί στο λιμάνι για να τους «ξεπροβοδίσει», οι άνδρες των ΜΑΤ, ενδεδυμένοι τα ρούχα τους τα πολιτικά, αρπάζουν γκλομπ, κράνη και πιστόλια ρίψης κρότου λάμψης, εξέρχονται σκαρφαλώνοντας σε κιγκλιδώματα από τον περιφραγμένο χώρο του λιμανιού, προπηλακίζουν Χιώτες λιμενικούς, που τους φαίνεται το όλο σκηνικό κάπως ανοίκειο, και κατόπιν, έξαλλοι, χτυπούν όποιον συναντούν, ξυλοκοπούν ομαδόν πολίτες, σπάνε εκ νέου αυτοκίνητα, χυδαιολογούν και πετούν δακρυγόνα μέχρι και από τον καταπέλτη του πλοίου στο οποίο έχουν επιβιβαστεί.

Εξερευνώντας το πρωτόγνωρο

Όσα συνέβησαν στη Χίο κατά τη διάρκεια της τελευταίας εβδομάδας φέρουν έντονα την οσμή του πρωτόγνωρου. Απόβαση υποβλητική των ΜΑΤ. Συγκρούσεις αλά Εξάρχεια στο βουνό του Αίπους. Βάρβαρη και συστηματική καταστολή σε νησιώτες ολότελα άμαθους. Ξύλο σε ματατζήδες στο ξενοδοχείο τους. Σκηνικά αντεκδίκησης και ατόφιου χουλιγκανισμού από εκπροσώπους του κρατικού μονοπωλίου της «νόμιμης» βίας. Τρεις συνεχόμενες μέρες γενικής απεργίας.

Όλα τα παραπάνω είναι βεβαιότατα πρωτόγνωρα για το άλλοτε ήσυχο νησί της μαστίχας. Πλάι σε αυτά, στέκει και ένα ακόμα, το οποίο είναι, θεωρώ, άξιο περαιτέρω μελέτης· αναφέρομαι στην απολύτως πρωτοφανή ενότητα του χιώτικου λαού. Στις συγκεντρώσεις της πλατείας συνυπήρχαν αριστεροί, δεξιοί, κεντρώοι, χρυσαυγίτες, παπάδες, άνθρωποι μετριοπαθείς και δημοκρατικοί, απολιτίκ, κομμουνιστές, φιλελεύθεροι και ό,τι μπορείς να φανταστείς. Η επιτομή του ετερόκλιτου, η πεμπτουσία της πανστρατιάς. Επί παραδείγματι, στη συγκέντρωση της Τετάρτης 26 Φλεβάρη, με διαφορά δέκα λεπτών από το ίδιο βήμα, στο πλαίσιο του ίδιου αγώνα, ακούστηκε πρώτα ένας ομιλητής να διατείνεται: «μόνο ο χριστιανισμός μπορεί να μας ενώσει […] θέλουμε το μητροπολίτη, ως ηγέτη, να προτάξει τα στήθια του, όπως έκανε ο Παπαφλέσσας και ο Χριστόδουλος» και έπειτα, άλλος ομιλητής να καταγγέλλει τους ιμπεριαλιστικούς πολέμους και την Ευρωπαϊκή Ένωση ως υπαίτιους του συγκαιρινού μας προσφυγικού φαινομένου και να ζητά απεγκλωβισμό των προσφύγων για να μπορέσουν οι άνθρωποι να ελευθερωθούν, να πάνε στις χώρες της επιλογής τους.

Τι ένωσε τους Χιώτες και τις Χιώτισσες; Πώς μπορούμε να διαβάσουμε αυτή τη δυσαρμονική και πρόσκαιρη συμπόρευση; Ποιες υπήρξαν οι συγκολλητικές ουσίες που παρήγαγαν αυτή την παράταιρη συνύπαρξη εντός της δημιουργηθείσας οριακής κατάστασης; Για την οικονομία του πράγματος, μπορούμε να σταθούμε εν τάχει σε τρεις κυρίως λόγους. Πρώτον, η πάνδημη αντίθεση στη δημιουργία της κλειστής δομής· για τους δικούς του λόγους και με τη δική του διακριτή ρητορική ο καθένας και η καθεμιά, άπαντες και άπασες τάσσονται απέναντι στη κατασκευή της υπερδομής-φυλακής. Δεύτερον, η εξέγερση ενάντια στην ωμή αστυνομική βία και την κρατική καταστολή. Το κλειδί για να καταλάβει κανείς τι συνέβη στη Χίο βρίσκεται εν πολλοίς στη βία των ΜΑΤ. Άνθρωποι μετριοπαθείς, φιλήσυχοι νοικοκυραίοι της λαϊκής δεξιάς και όχι μόνο, μικροαστοί δημοκράτες βίωσαν εμπειρίες πρωτόφαντες, δοκίμασαν σκιρτήματα αντιαστυνομικών και αντικρατικών αισθημάτων άγνωστα. Η βία των ΜΑΤ λειτούργησε ως καταλύτης. Στο μυαλό του μέσου Χιώτη, η συνολική διαχείριση του κεντρικού κράτους στο προσφυγικό είναι άδικη. Όχι μόνον οι κυβερνώντες των Αθηνών δεν έδειξαν να εκτιμούν τη στάση της πλειοψηφίας των νησιωτών (αλληλεγγύη, υπομονή, ανεκτικότητα), αλλά από πάνω στέλνουν και στρατιές ΜΑΤ για να επιβληθεί –αυταρχικά, βίαια, ετσιθελικά, απουσία έστω στοιχειώδους κοινωνικής συναίνεσης– ο κυβερνητικός σχεδιασμός για τα κλειστά κέντρα. Δηλωτικό του τρόπου βίωσης των πρόσφατων συγκρουσιακών συμβάντων: το γεγονός ότι ο λόγος περί χούντας κατέστη κοινός τόπος, στα χείλη όλων βρισκόταν η επωδός «αυτό είναι χούντα». Τρίτον, η συνειδητοποίηση του κυριαρχικού ρόλου που διαδραματίζουν τα ΜΜΕ στη διαμόρφωση της πραγματικότητας. Αν κανείς είναι ευγενικός, παρακολουθώντας το όλο ζήτημα από τα συστημικά –κατά κανόνα φιλοκυβερνητικά– ΜΜΕ, θα έλεγε πως μεθοδευμένα προέβαιναν σε πολύ προσεκτική επιλογή του τι θα δειχθεί και τι όχι. Με λιγότερη αβρότητα, τα συστημικά ΜΜΕ απέδειξαν πως δε χρειάζεται να καταφύγεις στη διαστρέβλωση, όταν μπορείς απλά να επιλέξεις την αποσιώπηση. Ο τρόπος κάλυψης των γεγονότων του τριημέρου φανέρωσε οξύ χάσμα ανάμεσα στην τοπική κοινωνία και την κεντρική κυβέρνηση. Αναδύονταν δύο διαφορετικές πραγματικότητες· μία εκείνη της συντριπτικής πλειονότητας των ΜΜΕ πανελλαδικής εμβέλειας, ή των «αθηναϊκών», όπως τα λένε στη Χίο, και μία –σαφώς εγγύτερα στα συμβαίνοντα– των τοπικών χιώτικων μέσων. Το περιστατικό πολλαπλής λογοκρισίας των περιφερειακών μέσων της ΕΡΤ από τα κεντρικά της δημόσιας τηλεόρασης απλώς ήρθε να επιβεβαιώσει τη σπουδή της κυβέρνησης να καλύψει την παταγώδη αποτυχία της και να εξοργίσει ακόμη περισσότερο τους νησιώτες.

Εν κατακλείδι, το υποκείμενο της διαμαρτυρίας στη Χίο υπήρξε άκρως ετερόκλιτο. Ένα κουβάρι, στο εσωτερικό του οποίου λανθάνει μια πάλη σε πλήρη εξέλιξη. Αν θα ηγεμονεύσει η ακροδεξιά ρητορική οδηγώντας σε εξαχρείωση ή μια κοινωνικά στραμμένη δυναμική με λόγο αλληλέγγυο και ανθρώπινο, μένει να φανεί. Η τελική έκβαση της ιστορίας είναι κρίσιμη και συνάμα άδηλη. Μέσα σε αυτή την απύθμενη ρευστότητα, όλες οι πιθανότητες χάσκουν ανοιχτές.

Αντί υστερόγραφου, ας μου επιτραπούν δυο κουβέντες σε κάπως πιο προσωπικό τόνο. Στη Χίο, από τη Δευτέρα 24 έως και την Πέμπτη 27 Φλεβάρη, υπήρχε μια διάχυτη αίσθηση πως γράφεται ιστορία. Απότοκο της αίσθησης αυτής: η πληθώρα παραλληλισμών με κομβικές στιγμές της ιστορίας του νησιού. Πολλοί συνέκριναν την ομολογουμένως εντυπωσιακή κάθοδο των ΜΑΤ στα Μεστά με την απόβαση του Καρά Αλή στα χρόνια της επανάστασης και τη σφαγή του 1822. Άλλοι έγραψαν πως από το 1912 και την απόβαση του ελευθερωτή τότε ελληνικού στρατού είχε να στείλει τέτοια «εκστρατευτική δύναμη» το ελληνικό κράτος στο νησί. Ορισμένοι άλλοι, με μια δόση καταστροφολαγνείας, θυμήθηκαν το σεισμό που ξεθεμέλιωσε τη Χίο το 1881 ή τις ολέθριες φωτιές του 2012. Και μέσα στην τόση ιστοριοδιφία που μας έπιασε, έμοιαζε να ξεχνάμε το 1922. Να ξεχνάμε πως έναν αιώνα ακριβώς μετά τη σφαγή ήρθαν οι πρόσφυγες από απέναντι· ήρθαν απ’ τον Τσεσμέ, από τις αρχαίες Ερυθρές, από τη Σμύρνη. Ήρθε ο προπαππούς μου ο Παναγιώτης που ήταν σταθμάρχης στο Κακλίκ, ήρθε η γιαγιά μου η Ευγενία από το Μελί, που ήτανε τριώ χρονώ στη βάρκα όταν πάτησε στη Χίο. Ήρθαμε εμείς τότε. Και τώρα έρχονται άλλοι… Άνθρωποι και αυτοί από φωτιές πολέμου. Ο μόνος τρόπος για να μη στιγματιστεί η χιώτικη κοινωνία ως μοιραίοι bystanders σε κολαστήρια ψυχών είναι να αξιοποιήσουμε την προσφορά των ΜΑΤ. Προχθές φεύγοντας μας φώναζαν –υβρίζοντες θαρρώντας οι μωροί– τουρκόσπορους. Είμαστε τουρκόσποροι. Είμαστε απόγονοι προσφύγων και γι’ αυτό άφευκτα άνθρωποι.