Το Friends, ή τα Φιλαράκια όπως τα µάθαµε από 25 χρόνια επαναλήψεων του Star είναι µια πραγµατικά αξιοπερίεργη σειρά.
Για κάποια χρόνια, ήταν ένα ακραία µεγάλο και ηγεµονικό πολιτισµικό φαινόµενο. Δηµιούργησε αρχέτυπα για χαρακτήρες, για κοινωνικές σχέσεις, έδωσε υλικό σε σειρές που ήρθαν µετά από αυτό και όπως φαίνεται, από το τελευταίο “επεισόδιο” συνεχίζει µε έναν τρόπο να συγκινεί.
Για να είµαι ειλικρινής δεν συµµερίζοµαι ιδιαίτερα αυτό τον ενθουσιασµό γιατί ποτέ δεν ήµουν ιδιαίτερος φαν, αν και έχω δει όλες τις σεζόν.
Οι σειρές µε τις κονσέρβες γέλιου, δηλαδή τα ηχογραφηµένα γέλια που θέλουν να τονίσουν πόσο αστεία είναι µια σκηνή, µου προκαλούν µια ιδιαίτερη αµηχανία, µε εξαίρεση ίσως το Seinfeld, που ήταν αρκετά συνειδητοποιηµένο ως σειρά ώστε να χλευάζει τον εαυτό του.
Η κονσέρβα γέλιου µε έκανε να νιώθω άβολα, επειδή όπως έχει εξηγήσει και ο Ζίζεκ, σε ένα πρώτο επίπεδο σου δηµιουργεί την υποχρέωση να γελάσεις. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, µπορεί να µην γελάσεις ποτέ, επειδή όντως, το how you doin µετά τις πρώτες 20.000 φορές σταµατά κάπως να είναι αστείο αλλά επειδή ακριβώς έχει παίξει η κονσέρβα αισθάνεσαι ότι έχεις εκπληρώσει την υποχρέωση σου και έχεις γελάσει. Ακόµα και αν δεν το έχεις κάνει ποτέ.
Όµως το πραγµατικό, για µένα τουλάχιστον, πρόβληµα µε το Reunion, δεν ήταν αυτό.
Το βασικό πρόβληµα ήταν η περιρρέουσα νοσταλγία που ξεχείλιζε για 1 ώρα και 40 λεπτά. Όλα φαίνεται πως βρίσκονταν σε ανεσταλµένη κίνηση. Όλα έχουν παγώσει και ξαφνικά βρισκόµαστε πάλι στην δεκαετία του ’90. Οι πρωταγωνιστές έχουν βάλει τα δυνατά τους για να µοιάζουν όσο το δυνατόν περισσότερο στα avatar τους από τις µέρες των Friends. Το πρώτο πράγµα που σηµειώνουν όταν µπαίνουν στο πλάνο είναι πόσο ίδια έχουν µείνει όλα. Σαν να µην άλλαξε τίποτα από το 2004. Όλοι κυριεύονται από µια ακατανίκητη νοσταλγία.
Παρελαύνουν οι παλιοί γνώριµοι, αναµφίβολα µεγάλοι και γερασµένοι, έχουν περάσει σχεδόν 20 χρόνια από το τέλος, όµως όλοι βάζουν τα δυνατά τους για να µας πείσουν πως δεν πέρασε ούτε µια µέρα.
Έχω ξαναγράψει παλιότερα για την νοσταλγία ότι είναι επικίνδυνη. Δεν είναι τόσο αθώα όσο νοµίζουµε. Η κοινή αντίληψη µας λέει πως η νοσταλγία αποτελεί ένα καταφύγιο, ένα µέρος στο οποίο υποχωρεί ο νους, όταν το Τώρα γίνεται φορτικό και δύσκολο. Οπότε η νοσταλγία είναι καλή, µας βοηθάει να µείνουµε όρθιοι, µαθαίνουµε να την αποζητάµε. Όµως. Η νοσταλγία είναι ταυτόχρονα και φυλακή. Το µυαλό όταν ταξιδεύει εκεί, µπορεί να µείνει εγκλωβισµένο για πάντα, σαν να έχεις φάει ένα πολύ κακό trip µε dmt. Το µυαλό παραµένει φυλακισµένο στο παρελθόν, όταν όλα ήταν πιο απλά, πιο εύκολα και σίγουρα καλύτερα. Το σώµα όµως παραµένει στο τώρα, ένα άδειο κουφάρι που περιφέρεται, αφού η κινητήρια δύναµη του παραµένει στο παρελθόν, να αναρωτιέται αν τελικά ο Ross και η Rachel ήταν σε διάλειµµα.
Το Reunion ενσαρκώνει τέλεια την ικανότητα του καπιταλισµού να εγκαθιδρύει την νοσταλγία και στην συνέχεια να κεφαλαιοποιεί πουλώντας την.
Η νοσταλγία ούτως ή άλλως είναι άρρηκτα συνδεδεµένη µε τον καταναλωτισµό. Γι’αυτό και στις περισσότερες περιπτώσεις η νοσταλγία πυροδοτείται από κάποιο προϊόν, µε τον ένα ή τον άλλο τρόπο.
Είναι σχεδόν αδύνατο πλέον, να επιστρέψεις στο παρελθόν µη καταναλωτικά, γιατί το παρελθόν, κατά Mark Fisher Ευαγγέλιον, έχει µπει µέσα σε µεγάλες γυάλες που το καθιστούν απλησίαστο. Το µόνο που µπορείς να κάνεις, είναι να το κοιτάζεις και να το νοσταλγείς. Προκειµένου να µπεις στον χώρο του εκθέµατος όµως πρέπει να πληρώσεις και ένα εισιτήριο, συµβολικό ή πραγµατικό πολλές φορές. Το πραγµατικό είναι αρκετά προφανές. Το συµβολικό είναι ο χώρος που καταλαµβάνει η µνήµη στο κεφάλι σου, η οποία όπως είπαµε είναι άρρηκτα συνδεδεµένη µε τον καταναλωτισµό και αργά γρήγορα θα ζητήσει ενοίκιο.
Στην περίπτωση των Friends η συνδροµή, η οποία µε τη σειρά της θα σε οδηγήσει στον δρόµο του pay per view ή στις ψηφιακές πλατφόρµες, τύπου Amazon ή Netflix, ήταν προφανής. Όµως δεν τελειώνουµε εκεί.
Την εποχή του ύστερου καπιταλισµού, τίποτα δεν είναι δωρεάν άλλωστε, ούτε η ίδια η µνήµη ή ακόµα και η απόλαυση της.
Αυτό που µε έφερε σε ιδιαίτερη αµηχανία ήταν η απουσία της κονσέρβας. Η ύπαρξη της όπως είπα µου έφερνε επίσης αµηχανία. Ωστόσο τώρα που έλειπε η αµηχανία εντεινόταν. Δεν ήµουν ακριβώς σίγουρος αν έπρεπε να γελάσω µε κάτι και τι ήταν αυτό. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που τα σκυλιά παράγουν σάλιο όταν ακούν τον αντίστοιχο θόρυβο, περίµενα να δοθεί το έναυσµα για να καταλάβω τι ακριβώς πρέπει να αισθανθώ, το έναυσµα όµως δεν ήρθε ποτέ.
Η µεγαλύτερη δύναµη του καπιταλισµού δεν έγκειται στο ότι µπορεί να συσσωρεύει πλούτο, ούτε στο ότι µπορεί να αναπαράγεται σχεδόν ες αεί.
Έγκειται στο ότι εκπαιδεύει τον άνθρωπο, µε σχεδόν παβλοφικούς όρους, ότι η κατανάλωση είναι αναγκαία. Έγκειται στο ότι µπορεί να συνδέσει το εµπόρευµα µε το σύνολο της ανθρώπινης δραστηριότητας. Μπορεί και διαπερνά κάθε πτυχή, κάθε αίσθηση, κάθε παραγόµενη σκέψη, κάθε επιθυµία είτε αυτή αφορά το παρελθόν, το παρόν ή το µέλλον.
Γίνεται το φίλτρο µε το οποίο εξετάζουµε τα πάντα.
Αν κάτι µπορεί να µου προσφέρει ικανοποίηση τότε αξίζει να καταναλωθεί. Αν µπορεί να καταναλωθεί, τότε σίγουρα θα µου προσφέρει ευχαρίστηση.
Η ευχαρίστηση δεν προέρχεται αυτόνοµα, αλλά έρχεται επειδή έχει διαµεσολαβηθεί από την κατανάλωση.
Τo Reunion κατάφερε να καταδείξει µε τον καλύτερο τρόπο το πόσο απογυµνωµένη από περιεχόµενο είναι ουσιαστικά η νοσταλγία. Ο µόνος τρόπος να την γευτείς, είναι να πληρώσεις συµβολικά ή πραγµατικά. Και αυτό ακριβώς έγινε. Μια τελευταία µεγάλη κοµπίνα, 17 χρόνια µετά, που µας υπενθυµίζει ότι απολύτως τίποτα δεν είναι µη- ενσωµατώσιµο. Στο µεγάλο χωνευτήρι του καταναλωτισµού χωράνε τα πάντα. Και µετά το χωνευτήρι τα φτύνει πίσω σε µια µορφή που δεν θυµίζει σε τίποτα την αρχική τους µορφή, παρά µόνο το γεγονός ότι εµείς γνωρίζουµε πως πρόκειται συγκεκριµένα για τα ίδια Friends που βλέπαµε στις επαναλήψεις.
Δεν έχει σηµασία που δεν είναι το ίδιο, δεν έχει σηµασία που όλα έχουν αλλάξει από τότε. Υπάρχει η νοσταλγία να πιέζει τον εγκέφαλο µας να δεχθεί το παλιό ως νέο. Στο µικρό χρονικό κενό που υπολείπεται προκειµένου να προλάβει να γίνει η αντικατάσταση, η έλλειψη της κονσέρβας γέλιου οµολογουµένως δεν βοηθάει καθόλου. Ίσως αν έκανε και αυτή την επιστροφή της, η εγγραφή στον εγκέφαλο να ολοκληρωνόταν πιο οµαλά.
Μετά το Friends Reunion, θα ήθελα να δω και ένα Seinfeld Reunion γιατί ο εγκέφαλος µου αρνείται να δεχθεί ότι το έχει κάνει ήδη το Curb your Enthusiasm.
Και εδώ είναι ακόµη ένα πρόβληµα. Ακόµα και αν µπορούµε να διαγνώσουµε ότι η νοσταλγία είναι κάτι κακό, είναι αδύνατο να αποδράσουµε.
Social Links: