Καταζητείται: Η Οδύσσεια ενός Δραπέτη – Φιλόσοφου

Καταζητείται, του Κώστα Σαμαρά
Εκδότης: ΟΞΥ
Αριθμός σελίδων: 768
Επιμέλεια: Τσολάκου Μάγδα

Οι επτακόσιες εξήντα οκτώ σελίδες της χειμαρρώδους αυτοβιογραφίας του Κώστα Σαμαρά μπορεί να χωρούν μια ολόκληρη ζωή στο έγκλημα και την παρανομία, αλλά δεν χωρούν το μέγεθος και τη σημασία που έχει η ελευθερία ως αδιαπραγμάτευτο ατομικό αγαθό για τον ίδιο τον συγγραφέα. Όλη η αφήγηση της αυτοβιογραφίας του συγγραφέα/διαρρήκτη/ληστή/δραπέτη –αν και πουθενά δεν θα βρεις να την αποκαλεί ως τέτοια– δεν είναι παρά η ακάματη προσπάθεια να ζήσει απαλλαγμένος από τις κοινωνικές συμβάσεις, που πολλές φορές τον έφερε κοντά στο θάνατο. Αυτή η έμφυτη ροπή του στην ανεξαρτησία του σώματος και του πνεύματος από όλες τις καταπιεστικές δομές εξουσίας της κοινωνίας είναι που τον έφερε εξ αρχής αντιμέτωπο με το σωφρονιστικό σύστημα της Μεταπολίτευσης, το οποίο έφερε κατά τη γνώμη του πολλά κατάλοιπα από την εποχή της Χούντας. Έχοντας ζήσει ένα αβάσταχτα μεγάλο χρονικό διάστημα της ζωής του σε κρατητήρια, μεταγωγών και φυλακές κάθε είδους. Όλα αυτά τα περιγράφει με λεπτομέρεια, σχεδόν εμμονική, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην αρχιτεκτονική των χώρων κράτησης, επικοινωνώντας –μέσω των μακροσκελών και συχνά μονότονων περιγραφών των σωφρονιστικών κτιρίων– την ψυχοκατασταλτική επίδραση της ζωής στη φυλακή, η οποία σκοτώνει την εσωτερική φλόγα του ανθρώπου.

Παρότι ο Σαμαράς δεν είχε υπάρξει ποτέ στη ζωή του συγγραφέας ή ένας συμβατικός άνθρωπος των γραμμάτων, οι καλές τέχνες και ιδίως οι χειροτεχνίες ήταν το φόρτε του (σε βαθμό που είχε εισαγάγει αυτό του το φυσικό ταλέντο στα σχέδια αποδράσεων του, με μεγάλη επιτυχία). Επιπλέον, όπως αναδεικνύεται και από τους μονολόγους του, ο Σαμαράς διακατέχεται από το πιο σημαντικό ίσως για έναν καλλιτέχνη, έναν δημιουργό: ακόρεστη δίψα της ψυχής για τροφή. Ο Σαμαράς τρεφόταν από τον καθαρό αέρα της ελευθερίας, μισεί το δικαστικό σύστημα, τους αστυνομικούς και όλους τους φορείς της νόμιμης βίας επί των πολιτών, του ανθρωποφύλακες όπως τους χαρακτηρίζει, αναφέρεται στον Νίτσε και τον Ντε Σαντ, εμφορείται από αναρχικές ιδέες –όλα αυτά συνιστούν τη δική του δύναμη να συνεχίζει να τα βάζει με τον Νόμο, να πολεμάει το σύστημα, να συνεχίζει να μάχεται κι ας τον έβαλαν στο παιχνίδι χωρίς να ‘ναι φαβορί (που λέει και ο Τζαμάλ στη «Φαβέλα»), αναζητώντας διαρκώς τρόπους να διαφύγει από τη σιδηρά μέγγενη του Νόμου και του Συστήματος.

Το βιβλίο βρίθει κινηματογραφικών εικόνων, το οποίο οφείλεται στη συνέπεια του Σαμαρά να ζωγραφίζει τον χώρο (και τους προαναφερθέντες εσωτερικούς αλλά και τους εξωτερικούς, αστικούς και επαρχιακούς) για τον αναγνώστη και παράλληλα να μας δίνει την ανθρωπογεωγραφία των κρατούμενων, των δεσμοφυλάκων, των δικηγόρων και δικαστών –αλλά και άλλων που συνάντησε στο δρόμο του, όπως διαβόητους εγκληματίες, αλλά και ανώνυμους που συνετρίβησαν κάτω από την μπότα του σωφρονιστικού συστήματος ή αντεπεξήλθαν φέροντας βαριά εσωτερικά τραύματα.

Επίσης, μια σκέψη που δεν μπορούσα να αποσείσω: ο Σαμαράς στο βιβλίο του βγάζει πολλά περισσότερα κοινά με τον Μαρκήσιο Ντε Σαντ, από ό,τι μπορούσα να περιμένω. Οι εσωτερικοί, δοκιμιακού τύπου, μονόλογοι-αποστροφές στον αναγνώστη θέτουν σκληρά ερωτήματα και ασκούν καυστικά εύστοχη κριτική στην αναποτελεσματικότητα του σύγχρονου σωφρονιστικού συστήματος, που ωθεί τους φυλακισμένους είτε στη χρήση ναρκωτικών είτε στην ανακύκλωση της εγκληματικής τους συμπεριφοράς, μην αφήνοντάς τους να δραπετεύσουν ουσιαστικά ποτέ, στερώντας τους το επαγγελθέν εισιτήριο επιστροφής στην «καθωσπρέπει» κοινωνία. Στο πέμπτο κεφάλαιο του βιβλίο χρησιμοποιεί ένα απόσπασμα του Γάλλου αιρετικού φιλοσόφου-συγγραφέα, με το οποίο απευθύνεται στην καλή και σωστή κοινωνία που δείχνει με το δάχτυλο τους παρίες της: «Ανοίξτε τις φυλακές ή αποδείξτε την αρετή σας». Τούτες οι λίγες λέξεις είναι το κλειδί το οποίο ανοίγει διάπλατα τα ουσιαστικά νοήματα της οδύσσειας του Σαμαρά. Η δική του Ιθάκη ξεκίνησε ως η απαλλαγή από τα κοινωνικά δεσμά κάθε είδους, η πλήρης ανεξαρτησία, και κατέληξε να είναι μια καλογραμμένη, με καλό ρυθμό για τον αναγνώστη, καταγγελία των κοινωνικών συνθηκών, του αποκλεισμού των κρατουμένων, τα ψυχολογικά και σωματικά βασανιστήρια του φυλακισμένου.

Τέλος, το Καταζητείται του Κώστα Σαμαρά είναι ένα σκληρό βιβλίο. Η σκληρότητά του δεν έγκειται στις ανατριχιαστικές περιγραφές, στην καταγραφή των απάνθρωπων συνθηκών στις φυλακές, αλλά στο ότι είναι ένα ειλικρινές βιβλίο, ένας καθρέφτης της κοινωνίας, χωρίς ωραιοποιήσεις και ρετούς. Ο αναγνώστης θα απορροφηθεί και θα το κουβαλάει μέσα του για καιρό, ως έναν φόρο προς όλους τους εγκαταλελειμένους της κοινωνίας –τη σκόνη που σπρώχνεται με τη σκούπα του ποινικοκατασταλτικού συστήματος κάτω από το χαλί του στείρου εγκλεισμού.