Σε αυτήν, την ένατη έκφανση της στήλης, θα ασχοληθώ με μια σοβιετική ταινία του 1967, η οποία ακροβατεί εντέχνως ανάμεσα στο folk horror και την φολκλορική αφέλεια, γέρνοντας ελαφρά προς τον τρόμο, έναν τρόμο μπολιασμένο με μια ιλαρότητα που κάνει το όλο δημιούργημα σχεδόν γκροτέσκα ελαφρύ και εύπεπτο, τουλάχιστον για τον μέσο αστικό θεατή του σήμερα. Πρόκειται για το «Viy», των Konstantin Yershov και Georgi Kropachyov, το οποίο αποτελεί την πρώτη κινηματογραφική μεταφορά της ομώνυμης ιστορίας του Nikolai Gogol, η οποία με τη σειρά της βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό σε λαϊκές παραδόσεις της Ρωσίας και Ουκρανίας με σχετική θεματική (για να ευλογήσω και λίγο τα γένια μου, εδώ μπορείτε να διαβάσετε το σχετικό μέρος ενός αφιερώματος που έχω κάνει σε κάποιες ρωσικές horror folk-tales, στο οποίο καταπιάνομαι και με το σχετικό μοτίβο – βλ. The Headless Princess). Με λίγα λόγια, το κεντρικό θέμα αυτών των ιστοριών, και κατ’ επέκταση της ταινίας, είναι το επί 3 νύχτες ξενύχτισμα του νεκρού σώματος μιας μάγισσας (συνήθως) από τον άνδρα (συνήθως) που ευθύνεται για το θάνατό της, με την εμφάνιση, σε καθεμιά από τις νύχτες, της μάγισσας καθώς και πλήθους δαιμονικών και άλλων πλασμάτων.
Η ρωσική παράδοση και η σλαβική μυθολογία έχουν ιδιαίτερη θέση στην καρδιά μου, τόσο λόγω της εμμονής του με το οίκημα (είναι από τα πιο κλειστά στην ουσία τους λαϊκά αφηγήματα με τα οποία έχω ασχοληθεί), όσο και πιο πρακτικά λόγω της υπόνοιας ότι κάποτε στα κρατικά κανάλια των late 80’s/early 90’s υπήρχαν κάποιες σοβιετικές/ρωσικές σειρές με παραμυθένια θεματολογία, οι οποίες έδρασαν καταλυτικά στη γενικότερη αισθητική πρόσληψή μου.
Η ταινία είναι γυρισμένη στη Σοβιετική Ένωση, και αυτό μπορεί να ανιχνευτεί από τον θεατή που θα το αναλύσει υπό αυτό το πρίσμα, από την έναρξή της ακόμη: Η σκηνή στην εκκλησιαστική σχολή, με τους μαθητές να βάζουν μια κατσίκα να γλύφει κάποιο ιερό βιβλίο, να στέκονται κατ’ ουσίαν απείθαρχοι μπροστά στους ιερωμένους ανωτέρους τους, οι οποίοι φαίνονται αδύναμοι να ανακόψουν το νεανικό ενθουσιασμό των εκπαιδευόμενών τους, παρουσιάζει μια ακίνδυνη και αδύναμη εκκλησία· μια εικόνα διαμετρικά αντίθετη με το κύρος και την επιρροή που είχε επί τσαρικού (και μετά-κομμουνιστικού σε μικρότερο βαθμό, καταπώς φαίνεται) καθεστώτος η επίσημη θρησκεία της Ρωσίας. Ακόμη και η δύναμη του άρχοντα του χωριού και η επιβολή αυτής, οι οποίες τον καθιστούν ουσιαστικά υπεύθυνο για την κατάληξη της ιστορίας, μπορεί να θεαθεί από μια κομμουνιστική οπτική, αλλά ας μην ξεχνάμε πως το βασικό αυτό μοτίβο ενυπήρχε των λαϊκών ιστοριών-προγόνων της ταινίας. Η συγκεκριμένη υπακοή του υπεύθυνου (άμεσα ή έμμεσα) για τον θάνατο της κόρης του άρχοντα σε αυτόν έχει περισσότερο να κάνει με ανθρωπολογικές ανταποδοτικές λογικές αίματος (ο έχων προκαλέσει το θάνατο κάποιου ατόμου είναι υπόλογος και υποτελής για κάποιο χρονικό διάστημα στην οικογένεια αυτού), παρά με πολιτική ιδεολογία.
Πέρα από αυτά, η ταινία είναι μια ωδή στην παράδοση, σε αυτό το μείγμα παγανιστικών καταλοίπων εντός μιας εκχριστιανισμένης κοινωνίας, τόσο συχνό στην Ευρώπη, ιδιαίτερα στην ανατολική πλευρά της, το οποίο αποτελούσε μέχρι πρόσφατα το ζωντανό θρησκευτικό παλίμψηστο για τους περισσότερους κατοίκους της υπαίθρου. Εκεί που ο χριστιανός παπάς σφάζει τον κόκορα πάνω από τα θεμέλια μιας νεοανεγερθείσας οικοδομής, και οι καθρέφτες σκεπάζονται όταν βρίσκεται νεκρός μέσα στο σπίτι. Εδώ δε θα βρει κάποιος φτιασιδώματα και επεξηγηματικά πρόσωπα που θα βοηθήσουν τον κοινωνό του θεάματος, μέσω παντογνωστικών μονολόγων, στην κατανόηση του νοήματος. Θα παρακολουθήσει μόνο μια ιστορία μέσα από τα μάτια ενός ευκολόπιστου έρμαιου των πράξεών του, η οποία είναι αφορμή για την παρουσίαση εθίμων, συμπεριφορών και τρόμων, το σύνολο των οποίων ήταν η πραγματικότητα για τον χωρικό των αιώνων προ του 20ου.
Σταθείτε στο καβάλημα του νεαρού από τη γριά μάγισσα, το οποίο παραπέμπει στην πορεία της Μπάμπα Γιάγκα επί της καλύβας της· στο εύκολο και θεμιτό μεθύσι στο πανδοχείο (και στο διάκοσμο αυτού), στα άγραφα μα απολύτως υπαρκτά όρια του χωριού, στη δύναμη της φαιδρής απεικόνισης της δαιμονικής κουστωδίας στην εκκλησία, στην αδυναμία του χώρου της πρόσφατα ενσωματωμένης θρησκείας να προστατέψει από τις παραδόσεις χιλιετηρίδων. Στο δεύτερο, αρκετά πιο σαφές όριο του μαγικού κύκλου, το οποίο αποκαλύπτεται διαρρηκτό μέσω της περιέργειας. Στον τελετουργικό χορό του πρωταγωνιστή.
Το Viy μπορεί να φανεί πρωτόλειο σε κάποιους (που να δείτε και το σέρβικο Leptirica) και να απορριφθεί ως ένα απλό παραμύθι, το οποίο δεν έχει σημείο κρούσης επί του σύγχρονου θεατή. Γεγονός το οποίο μπορεί και να ισχύει. Μέχρι να δείτε την ταινία στην ελληνική ύπαιθρο. Πλάι σε μια αναμμένη σόμπα. Με το καντιλάκι να πνέει τα λοίσθια και το νεκροταφείο να είναι στην άλλη μεριά της αυλής.
Social Links: