Αν είστε από εκείνους που αναρωτιούνται πώς στο καλό ζούσαμε πριν από το GPS, αν χάνεστε πηγαίνοντας στο σούπερ μάρκετ ή αν διαρκώς παίρνετε τη λάθος στροφή στο Αλμπουκέρκε (ψαγμενιά) αυτή η ιστορία από τον Ειρηνικό είναι για σας.
Σκορπισμένοι σε νησιά, νησάκια και υφάλους, με καθένα απ’ αυτά να απέχει συχνά εκατοντάδες έως και χιλιάδες ναυτικά μίλια από το επόμενο κατοικήσιμο, οι άνθρωποι από τις τρεις μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες του Ειρηνικού – Πολυνήσιοι, Μικρονήσιοι και Μελανήσιοι – έπρεπε με κάποιον τρόπο να βρίσκουν τον δρόμο στα ταξίδια τους. Και τα κατάφερναν μάλλον καλά, αν σκεφτεί κανείς ότι επί αιώνες χωρίς να έχουν πρόσβαση σε εργαλεία όπως ο εξάντας και τα χρονόμετρα ακριβείας, ήξεραν όχι μόνο ποια νησιά υπάρχουν και πού τριγύρω τους, αλλά και το πώς να πάνε σ’ αυτά ακόμη και όταν τα σύννεφα έκρυβαν για μέρες τελείως τα άστρα.
Για τι είδους αποστάσεις μιλάμε; Ας πούμε ότι οι Πολυνήσιοι ήξεραν πώς να πάνε από τη μια γωνιά του τριγώνου στην άλλη.
Υπάρχουν μάλιστα ισχυρές ενδείξεις ότι οι πρωτοπόροι αυτοί ναυσιπλόοι έφτασαν μέχρι και την Ανταρκτική, την οποία περιγράφουν στους θρύλους τους ως «ένα απίστευτα κρύο μέρος με κάτι σαν βουνά να στέκονται στη στέρεη θάλασσα».
Καταγεγραμμένη είναι άλλωστε η ιστορία του Τουπαΐα, ενός Πολυνήσιου ναυσιπλόου από την Ταϊτή που συνόδευσε τον κάπτεν Κουκ στο πρώτο ταξίδι του στον Ειρηνικό (1768-1771). Χάρη στον λεπτομερειακό χάρτη που σχεδίασε, ο οποίος περιλάμβανε 74 νησιά σε μια ακτίνα 2000 ναυτικών μιλίων από το δικό του νησί, την Ραϊατέα, ο Κουκ ανάμεσα στις υπόλοιπες ανακαλύψεις του επανακάλυψε τη Νέα Ζηλανδία εκατό περίπου χρόνια αφού Ευρωπαίος είδε τις ακτές της για πρώτη φορά.
Ο χάρτης του Τουπαΐα, σχεδιασμένος από μνήμης
Βεβαίως, οι τεχνικές που ακολουθούσαν οι κάτοικοι του Ειρηνικού σίγουρα θα είχαν αντίστοιχα παραδείγματα και σε άλλους πολιτισμούς του παρελθόντος (Δημοσθένη Λιακόπουλε σου κλείνω με νόημα το μάτι) – έχουμε την προφορική παράδοση ιστοριών, τραγουδιών και παραμυθιών που λειτουργούν ως μνημονικά εργαλεία για το πού είναι το κάθε νησί, χάρτες με σχοινιά και κόμπους που απεικονίζουν νησιά, θαλάσσια ρεύματα και ανέμους, την απομνημόνευση κάποιων βασικών άστρων και των σημείων του ορίζοντα από αυτά ανατέλλουν και δύουν σε σχέση με τα πλησιέστερα νησιά και την εποχή του χρόνου, τις κινήσεις των πτηνών και των ψαριών, ακόμα και το διάβασμα των ρευμάτων και των κυμάτων όπου ο ναυσιπλόος ξαπλώνει στο κανό του και «αισθάνεται» νησιά που μπορεί να απέχουν εκατοντάδες μίλια μακριά.
Παραδοσιακός χάρτης ναυσιπλοΐας από την Πολυνησία που καταγράφει νησιά, ανέμους και μοτίβα κυμάτων από τις αρχές του 20ού αιώνα.
Όπως όμως συνέβη και σε όλους τους υπόλοιπους μεγάλους νησιωτικούς πολιτισμούς, η έλευση των ακριβέστερων και ευκολότερων εργαλείων ναυσιπλοΐας αντικατέστησε σχεδόν ολοκληρωτικά αυτή την σπουδαία παράδοση. Λίγα μόλις χρόνια πριν, μέχρι και το 1970, ενώ πολλοί νησιώτες σε μέρη όπως η Χαβάη, η Ταϊτή και η Τόνγκα ήξεραν την ύπαρξή της, και γνώριζαν για παράδειγμα ότι εκείνο το παράξενο αντικείμενο με τους κόμπους στην προθήκη του τοπικού μουσείου είναι ένας χάρτης, δεν μπορούσαν πια να την αποκρυπτογραφήσουν.
Κι εκείνος ο ανεκτίμητος πολιτιστικός πλούτος θα χανόταν πιθανότατα για πάντα αν δεν υπήρχε η καθοριστική συμβολή ενός και μόνο ανθρώπου, του Πάιους Μάου Πιάιλαγκ (1932-2010) από τη νήσο Σάταβαλ της Μικρονησίας.
Πάιους Μάου Πιάιλαγκ (1932-2010).
Ο Πιάιλαγκ ήταν ένας από τους τελευταίους παραδοσιακούς ναυσιπλόους σε ολόκληρο τον Ειρηνικό. Από την αρχή της ζωής του, προοριζόταν να ακολουθήσει αυτόν τον δρόμο. Όταν ήταν μωρό, οι γονείς του τον έβαζαν να κάθεται σε παλιρροϊκές λιμνούλες για να μάθει να αισθάνεται τα κύματα. Στα τέσσερά του χρόνια, ο παππούς του, ναυσιπλόος κι αυτός, ανέλαβε να του μάθει τα μυστικά της τέχνης του. Τη μέρα πήγαινε με τον παππού για ψάρεμα και το βράδυ άκουγε και απομνημόνευε τις ιστορίες για το πού είναι τα νησιά και πώς πηγαίνεις σ’ αυτά. Επρόκειτο για σκληρή δουλειά που απαιτούσε πλήρη αφοσίωση. Ο μικρός Πάιους που διαμαρτυρόταν γιατί δεν μπορούσε κι αυτός να παίξει όπως όλα τα άλλα παιδιά του νησιού, δεν φανταζόταν ότι λίγα χρόνια μετά θα θεωρείται ήρωας από ανθρώπους που ζουν σε μια έκταση μεγαλύτερη από την Ευρώπη.
Η γενέτειρα του Πιάιλαγκ, νήσος Σάταβαλ: ενάμιση μίλι μάκρος επί ένα μίλι πλάτος, εξακόσιοι κάτοικοι.
Αφού ο Πιάιλαγκ μαθήτευσε στον παππού του μέχρι στα 14 του, και μετά με τον πατέρα του για ένα χρόνο, ολοκλήρωσε τις σπουδές του δίπλα σε έναν άλλο σπουδαίο δάσκαλο μέχρι που γύρω στο 1950 πέρασε την παραδοσιακή τελετή πουό και αποφοίτησε συμβολικά με τον τιμητικό τίτλο του «πάλου» (του δάσκαλου ναυσιπλόου), ο τελευταίος στο νησί του για τα επόμενα περίπου πενήντα χρόνια.
Ο χάρτης με τον οποίο ο Πάιους Πιάιλαγκ έμαθε από τον παππού του τα βασικά άστρα.
Έκτοτε ο Πιάιλαγκ έκανε διάφορες δουλειές στη θάλασσα, σε μια από τις οποίες γνώρισε τον Mike McCoy συνεργαζόμενος μαζί του σε ένα έργο ταυτοποίησης θαλάσσιων χελωνών. Ο McCoy, που συγγένεψε με τον Πιάιλαγκ αφού παντρεύτηκε μια ανιψιά του, σε ένα ταξίδι τους στη Χαβάη τον γνώρισε στον ανθρωπολόγο Ben Finley, ο οποίος ήθελε να δοκιμάσει στην πράξη τις υποθέσεις για την πολυνησιακή ναυσιπλοΐα και την εγκατάσταση στα νησιά του Ειρηνικού με ένα ταξίδι από την Ταϊτή στη Χαβάη με παραδοσιακό σκάφος χωρίς εργαλεία. Από τους έξι εν ζωή παραδοσιακούς ναυσιπλόους, ο Πιάιλαγκ – ο νεότερος απ’ όλους τους συναδέλφους του, 41 ετών τότε – ήταν ο μόνος που δεν είχε ενδοιασμούς να μοιραστεί την ιερή του γνώση με ξένους.
Το ταξίδι του παραδοσιακού κανό Χοοκουουλέα το 1976 από την Χάβάη στην Ταϊτή και πίσω, και τα μετέπειτα ταξίδια του Πιάιλαγκ με αποκορύφωμα αυτό του 1985-7 στην ακόμη πιο μακρινή Νέα Ζηλανδία, επιβεβαίωσαν τις επιστημονικές υποθέσεις και αναζωπύρωσαν το ενδιαφέρον για την τέχνη της παραδοσιακής ναυσιπλοϊας. Ο Πιάιλαγκ και ο χαβανέζος μαθητής του Ναινόα Τόμσον εκπαίδευσαν έκτοτε μια ολόκληρη νέα γενιά ναυσιπλόων που συνεχίζουν και σήμερα την τέχνη σώζοντας την από σίγουρο αφανισμό.
Το πρώτο ταξίδι του Χοοκουουλέα το 1976 -4.800 ναυτικά μίλια.
Σήμερα, ο μακαρίτης πια Πιάιλαγκ θεωρείται πολιτιστικός ήρωας για τους Ταϊτιανούς, τους Μαορί και τους Χαβανέζους, καθώς και για τους συμπατριώτες του Μικρονησίους. Για το έργο του τιμήθηκε από το Πανεπιστήμιο της Χαβάης, το Smithsonian Institute και το Μουσείο Bishop Φυσικής και Πολιτιστικής Ιστορίας της Χαβάης, ενώ η ιστορία του ενέπνευσε μεταξύ άλλων και τους δημιουργούς της πρόσφατης ταινίας Μοάνα της Ντίσνεϊ.
Την επόμενη φορά λοιπόν που θα χαθείτε οδηγώντας σε άγνωστα στενά, πείτε μια μικρή προσευχή για τον Πάιους Πιάλαγκ, τον άνθρωπο που ξεκινώντας από το μικρό του νησάκι και διαβάζοντας τα στοιχεία της φύσης ένωσε δύο πολιτισμούς, τον μικρονησιακό και τον πολυνησιακό, και κυριολεκτικά έδειξε το δρόμο για τη περαιτέρω μελέτη της ιστορίας τους.
Δείτε κι αυτό:
Social Links: