“The more you approach infinity, the deeper you penetrate terror”
Η 11η Σεπτεμβρίου 2001 ήταν μια μέρα που για τον 11χρονο εαυτό μου δεν σήμαινε, μέχρι το μεσημέρι, τίποτα παραπάνω από μια αχαλίνωτη θλίψη και απογοήτευση για το τέλος των διακοπών και την αρχή της νέας σχολικής χρονιάς. Μεσημέρι και, ενώ είχα φάει, ετοίμαζα τις πρώτες ασκήσεις της δασκάλας, για να προλάβω να βγω να παίξω μπάλα με το που τελείωνε αυτό το περίεργο πράγμα των ενηλίκων, «η ώρα κοινής ησυχίας». Στην τηλεόραση έπαιζε κάτι αδιάφορο, μέχρι που έσκασε το πρώτο έκτακτο δελτίο.
Τα παιδιά συνήθως μιμούνται διάφορες βαρετές συμπεριφορές των ενηλίκων. Ώρες ολόκληρες υποδύονται σε παιχνίδια τους μεγάλους αναπαριστώντας τη ζωή τους. Το πιο βαρετό πράγμα, όπως το μαγείρεμα, τα ψώνια, ο αδιανόητος για την παιδική ηλικία μεσημεριανός ύπνος, η ανάγνωση εφημερίδας γίνεται αντικείμενο θαυμασμού για ένα παιδί. Το μεσημέρι της 11ης Σεπτεμβρίου ήταν η στιγμή εκείνη που τα παιδιά της ηλικίας μου έμαθαν πώς είναι ο τρόμος στα μάτια των ενηλίκων και ακόμα περισσότερο η αγωνία για το τι συμβαίνει όχι στο σαλόνι, όχι στο σπίτι, όχι στη γειτονιά ή στην πόλη μας, ούτε καν στη χώρα μας. Η αγωνία για το πού πηγαίνει κάτι πολύ μεγαλύτερο. Η πρώτη φορά που νιώσαμε αυτή την αγωνία ως μέλη της οικουμένης, την αγωνία που έχει μέσα της κάτι από το δέος που έχεις όταν βλέπεις ένα τεράστιο κτίριο που υψώνεται πάνω σου. Αν στα πολεμικά παιχνίδια με τα πλέιμομπιλ ήσουν ο απόλυτα κυρίαρχος αφηγητής, σε όσα έβλεπες στην τηλεόραση δεν μπορούσες να δράσεις παρά ως σοκαρισμένος θεατής. Και μαζί σου το ίδιο σοκαρισμένοι να αντιδράσουν οι γονείς σου.
Η πτώση του πρώτου αεροπλάνου στους Δίδυμους Πύργους ήταν μεν μια σοκαριστική είδηση, δοσμένη όμως με “παραδοσιακό” τρόπο. Η σύγκρουση του δεύτερου σε live μετάδοση, την ώρα που όλοι έψαχναν τι συμβαίνει, άλλαξε σχεδόν τα πάντα στο πώς λειτουργεί και κυρίως στο πώς σκεφτόμαστε ότι λειτουργεί η παγκόσμια κοινότητα. Οι δημοσιογράφοι από όλον τον πλανήτη δε χρειαζόταν πια να χρησιμοποιήσουν λόγο που να περιγράφει τη φρίκη. Η εικόνα πήρε την πρωτοκαθεδρία και έχασαν τον ρόλο του πρωταγωνιστή. Έγιναν και αυτοί σοκαρισμένοι θεατές, απλοί διαμεσολαβητές της ζωντανής εικόνας. Μέρος της οπτικής κουλτούρας της εποχής μας στήθηκε ακριβώς πάνω στη μετάδοση των γεγονότων της ημέρας εκείνης.
Το πώς προσλάβαμε εμείς ως 11χρονα αυτό που βλέπαμε στην τηλεόραση, είχε προκαθοριστεί προφανώς και από άλλες εμπειρίες. Από τη μία η αναμονή της Αποκάλυψης του Νοστράδαμου ή της αυγής της νέας χιλιετίας ως επαναλαμβανόμενο αστείο των ενηλίκων που προφανώς δεν μπορούσες παρά να απορρίψεις ως ενδεχόμενο τελείως μιμητικά, επειδή το είπε ο ορθολογιστής πατέρας σου, αλλά χωρίς να έχεις πειστεί απολύτως. Από την άλλη, η άλλη live μετάδοση του τρόμου του πολέμου λίγα χρόνια πριν. Τα πράσινα φωτάκια των αντιαεροπορικών στον κατασκότεινο ουρανό του Βελιγραδίου, οι σειρήνες του πολέμου, τα διαμελισμένα πτώματα στο στούντιο, τα νεκρά παιδιά, το πεσμένο Stealth πάνω από το οποίο πανηγύριζαν Γιουγκοσλάβοι αγρότες.
Την ώρα που έβλεπες, λοιπόν, ως εντεκάχρονο παιδί το δεύτερο αεροπλάνο να πέφτει στους Δίδυμους Πύργους δεν ξέρω αν τελικά σοκαριζόσουν από την εικόνα ή από το ότι σοκάρονταν οι παντογνώστες ενήλικες. Μετά από λίγο, όταν βγήκα στη γειτονιά να παίξω μπάλα, όσο οι μεγάλοι ήταν κολλημένοι στην τιβί, άρχισαν και οι πρώτες αντιαμερικανικές φωνές. Για μια γενιά που λίγα χρόνια πριν έβλεπε συνομήλικα παιδιά νεκρά από τους βομβαρδισμούς στη Γιουγκοσλαβία, την εποχή που ο αντιαμερικανισμός ήταν στα ύψιστα σημεία του, ο θάνατος Αμερικανών ήταν δύσκολο να προκαλέσει την ίδια συγκίνηση. Και μετά η σύγκρουση. Τι φταίνε οι απλοί εργαζόμενοι για τους βομβαρδισμούς του Κλίντον;
Τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, η στιγμή που συντρίβονταν για τα καλά οι φιλελεύθερες ουτοπίες του wind of change και του τέλους των συγκρούσεων μετά την πτώση του Τείχους, υπήρξε ταυτόχρονα η στιγμή που νιώσαμε ότι βιώνουμε ένα ιστορικό γεγονός ακολουθώντας για πρώτη ίσως φορά το σχήμα είδηση-σοκ-σχολιασμός και με μια πρωτόγνωρη ανησυχία από το επαναλαμβανόμενο «ο κόσμος αλλάζει». Στα μάτια ενός παιδιού η αλλαγή του κόσμου ταυτίζεται με την άμεση αλλαγή της καθημερινότητάς του. Δεν αλλάζουν οι γεωπολιτικοί συσχετισμοί, ο τρόπος κάλυψης των ειδήσεων από τα media, οι αεροπορικές μετακινήσεις ή η λειτουργία των αγορών. Αλλάζει ο τρόπος που τρως το μεσημέρι και παίζεις πλέιστεισον το βράδυ.
Αυτή η προφητεία της αλλαγής του κόσμου από πολύ νωρίς έγινε ο κυρίαρχος σχολιασμός των media, αλλά και των ηγετών της Δύσης που καλούσαν στα όπλα για τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας που δεν ήταν καινούργιος, αλλά τώρα έπαιρνε σάρκα και οστά. Αυτή η αίσθηση αλλαγής απομάκρυνε την τραγική υπόσταση των γεγονότων. Η 11η Σεπτεμβρίου για τον υπόλοιπο εκτός των ΗΠΑ κόσμο ελάχιστα αντιμετωπίστηκε ως τραγωδία, ακριβώς για τον λόγο που μια ταινία καταστροφής δεν μπορεί να σε κάνει να κλάψεις για τα θύματά της. Ο φακός του σκηνοθέτη επικεντρώνεται αλλού. Οικουμενικός και πολύ λιγότερο ατομικός. Η προσωπική ιστορία του κάθε θύματος έδωσε τα σκήπτρα στην ιστορία ολόκληρης της ανθρωπότητας. Εξάλλου, μια τραγωδία έχει ως προϋπόθεση την επιστροφή μέσα από όλα τα στάδια του θρήνου σε μια κανονικότητα στην όποια επίκεντρο της αλλαγής θα είναι η απώλεια αυτού/αυτών που χάθηκαν. Η 11η Σεπτεμβρίου θα έφερνε, σύμφωνα με την προφητεία της, μια ριζική αλλαγή σε όλη τη λειτουργία του πλανήτη.
Εμείς, παιδιά τότε, δε βιώσαμε αυτή την αλλαγή ακριβώς επειδή δεν γνωρίσαμε την προηγούμενη κατάσταση. Μας έμεινε και μας μένει ότι για πρώτη φορά αποκτήσαμε μια θολή αίσθηση ότι κάτι μεγάλο και σημαντικό γίνεται και τη βεβαιότητα ότι υπάρχουν κάποια πράγματα στη ζωή τα οποία εμείς, ατομικά, δεν μπορούμε ούτε ελάχιστα να επηρεάσουμε. Απλώς στεκόμαστε και τα επεξεργαζόμαστε χωρίς να ψάχνουμε πώς θα τα λύσουμε. Αυτή η διαδικασία είναι ίσως και η διαδικασία της πρώτης ωρίμασης: η σκέψη ότι τα πράγματα έξω από το δωμάτιό σου είναι πολύ πιο σύνθετα, ώστε να είναι ανώφελο ακόμα και να προσπαθήσεις να τα κατανοήσεις στην ολότητά τους.
Κλείνοντας αυτό το κείμενο αναρωτιέμαι τελικά πώς επηρέασε τον τρόπο που βλέπω εγώ και η γενιά μου τον κόσμο το γεγονός ότι ενταχθήκαμε στον παγκοσμιοποιημένο πλανήτη μέσα από την 11η Σεπτεμβρίου και όχι για παράδειγμα με την Πτώση του Τείχους του Βερολίνου. Δεν ξέρω καν αν θα μπορέσω να βρω την απάντηση όντας ο ίδιος αντικείμενο της παρατήρησής μου. Αυτό που με εξέπληξε όμως είναι ότι πριν λίγες μέρες, όταν με ρώτησαν περίπου τη διαφορά ώρας με τη Νέα Υόρκη, έψαξα 17 χρόνια μετά μέσα από την αφαίρεση: όταν εδώ ήταν 4 παρά τέταρτο, στη Νέα Υόρκη ήταν 9 παρά τέταρτο.
Στις 11/9/2001.
Social Links: