Η «πολύχρυσος Μυκήνη»: η κανονικότητα και οι στάχτες της

Ο Όμηρος στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια χαρακτηρίζει τις Μυκήνες πολύχρυσες, καθώς ήταν το πιο ισχυρό και πλούσιο ανακτορικό κέντρο της Ύστερης Εποχής του Χαλκού στην Ελλάδα, περίπου στο β’ μισό της 2ης χιλιετίας προ Χριστού. Τρεισήμισι χιλιάδες χρόνια πίσω. Στις Μυκήνες έζησε ο Αγαμέμνονας, ο ισχυρότερος βασιλιάς του πολιτισμού που πήρε το όνομά του από αυτή την πόλη, ο αρχιστράτηγος των Αχαιών κατά τον Τρωικό πόλεμο, στην οποία πόλη πέθανε δολοφονημένος από τη γυναίκα του, την Κλυταιμνήστρα, και τον εραστή της, τον Αίγισθο, όταν επέστρεψε από την Τροία. Μυθολογικά επεισόδια που διδασκόμαστε ήδη από την τρίτη δημοτικού. Τέτοια η σημασία των Μυκηνών για τη διάπλαση της νεοελληνικής ταυτότητας.

Για τη διάχυση του μυκηναϊκού πολιτισμού στο εξωτερικό πέρυσι διοργανώθηκε σε μουσείο στην Καρλσρούη της Γερμανίας σημαντική έκθεση σχετική με τον Μυκηναϊκό πολιτισμό του Αγαμέμνονα, ενώ παράλληλα ο δήμαρχος του Άργους-Μυκηνών υποτίθεται ότι σύναψε συμφωνία με Αμερικανούς επενδυτές για τη δημιουργία μυθολογικού πάρκου στην περιοχή. Ας μην ξεχνάμε ότι ο αρχαιολογικός χώρος των Μυκηνών είναι ο πέμπτος πιο επισκέψιμος χώρος στην Ελλάδα, μετά την Ακρόπολη, την Κνωσό, την Επίδαυρο και τη Λίνδο.

Ένα χρόνο περίπου μετά, την 30ή Αυγούστου, γύρω στη μία το μεσημέρι ξέσπασε φωτιά σε έκταση δίπλα στον αρχαιολογικό χώρο. Αρχικά, σύμφωνα με τα ΜΜΕ, η φωτιά δεν κατευθυνόταν προς τις αρχαιότητες, αλλά οι άνεμοι άλλαξαν φορά και η φωτιά μπήκε τελικά στις Μυκήνες.

Από ’δώ και πέρα είναι δύσκολο να παρακολουθήσει κανείς το νήμα των πληροφοριών, καθώς, η σάτιρα, τα memes και η παραφιλολογία ενέτειναν την παραπληροφόρηση και –λίγο ως πολύ– τον φανατισμό από όλες τις πλευρές. Τα ελληνικά ειδησεογραφικά μέσα πέρασαν στα ψιλά γράμματα την είδηση στην αρχή, ενώ αντιθέτως κάποια ξένα ειδησεογραφικά πρακτορεία έως και διέκοψαν τον ρου των προγραμμάτων τους για να αναμεταδώσουν την είδηση. Οπότε μπορούμε να μιλήσουμε για μια αρχική υποτίμηση της σημασίας της πυρκαγιάς από τα ελληνικά μέσα.

Μέχρι να φτάσει την επόμενη μέρα το κλιμάκιο του ΥΠΠΟΑ και των πολιτικών αντιπροσώπων στις Μυκήνες για τη δέουσα αυτοψία, η ατμόσφαιρα είχε ήδη πολωθεί: οι μισοί μιλούσαν για ανείπωτες καταστροφές και τραγικές εικόνες, οι άλλοι μισοί για μια φωτιά που πέρασε και δεν ακούμπησε, και ότι τα αρχαία έμειναν ανέγγιχτα. Ανέβηκαν άμεσα φωτογραφίες από τον καμμένο αρχαιολογικό χώρο, όπως και «πειραγμένες» φωτογραφίες από την Πύλη των Λεόντων, ώστε να φανεί ότι μπαρουτοκαπνίστηκε από τις φλόγες. Από την άλλη, οι διαμαρτυρίες των ανθρώπων για τις διαφαινόμενες καταστροφές στον χώρο χαρακτηρίστηκαν γραφικές, καθώς ο Ατρέας και ο Αγαμέμνονας ήταν μυθικά πρόσωπα (!!!!!!).

Φωτογραφία της Πύλης των Λεόντων με τα χρώματα λίγο πειραγμένα, για να ενταθεί το γκριζάρισμα του λίθου. Το οποίο όμως δεν προκλήθηκε από τις φλόγες, αλλά πρόκειται για φυσικές επικαθίσεις στις πέτρες του τείχους.

Μετά την αυτοψία και τη διευρυμένη σύσκεψη με τους αρμόδιους υπηρεσιακούς παράγοντες, η Λίνα Μενδώνη σχολίασε την ελάχιστη δυνατή ζημία που υπέστησαν τα αρχαία, εξήρε τις εργασίες της τοπικής Εφορείας Αρχαιοτήτων, όσον αφορά τις συχνές αποψιλώσεις του χώρου, οι οποίες βοήθησαν στο να μην υπάρχει καύσιμη ύλη και η φωτιά καταστεί ισχυρότερη, τονίζοντας ότι κάηκε μόνο «το απολύτως ξυρισμένο πούσι», ότι το θέμα είναι αισθητικό και δεν πειράζει αν οι επισκέπτες βλέπουν λίγο μαύρο στο χώμα. Επιπλέον, έδωσε τα εύσημα στην Πυροσβεστική Υπηρεσία που επενέβη σβέλτα και δυναμικά, τόσο ώστε δεν χρειάστηκε να χρησιμοποιηθεί το έξτρα σύστημα πυρασφάλειας που διαθέτουν οι Μυκήνες, και στον Χαρδαλιά συγκεκριμένα, με τον οποίο ήταν σε επικοινωνία για να συντονίσει τις προσπάθειες κατάσβεσης. Τέλος, διαβεβαίωσε ότι «η φωτιά δεν άγγιξε την Πύλη των Λεόντων, τα μνημεία του Ταφικού Κύκλου Α, την βόρεια κλιτύ της Ακρόπολης, τα κυκλώπεια τείχη», τα σημαντικότερα μνημεία του χώρου, όπως και το μουσείο, και ότι θα ξανανοίξουν άμεσα για το κοινό. Μόνο ένας «αρχαίος» τοίχος στο κτίριο Δ υπέστη μικρή ζημιά: «Απώλειες του μνημειακού αποθέματος δεν υπήρξαν. Από τη διέλευση της φωτιάς υπήρξε μόνο μία ζημία σε τμήμα αρχαίου τοίχου, όχι του κυκλώπειου τείχους, σε έκταση τεσσάρων τετραγωνικών μέτρων. Στις προηγούμενες δεκαετίες για την αναστηλωτική παρέμβαση στο σημείο αυτό, είχαν χρησιμοποιηθεί εύφλεκτα υλικά –φελιζόλ για παράδειγμα– τα οποία εξαερώθηκαν. Είναι και η μόνη ζημία στο αναστηλωμένο τμήμα. Είναι προφανές ότι τις επόμενες μέρες θα αποκατασταθεί απολύτως».

Η κάτοψη της ακρόπολης των Μυκηνών. Σημειώνεται το κτίριο Δ, που ταυτίζεται με αποθήκη.

Ο νομός Αργολίδας είναι από τους πλέον ξηρούς και επικίνδυνους ως προς το ξέσπασμα φωτιάς τους καλοκαιρινούς μήνες. Ειδικά, το τελευταίο Σαββατοκύριακο του Αυγούστου η Πυροσβεστική στον νομό Αργολίδας βρισκόταν σε επιφυλακή, λόγω υψηλού κινδύνου πυρκαγιάς, και τα πυροσβεστικά οχήματα βρίσκονταν σε καίρια σημεία, όχι όμως περιμετρικά του αρχαιολογικού χώρου. Άρα, η κρατική ευθύνη είναι σοβαρότατη, όταν σε έναν σημαντικότατο αρχαιολογικό χώρο με μεγάλη επισκεψιμότητα, που κινδυνεύει από πυρκαγιά, δεν υπάρχει η πρόβλεψη διάθεσης πυροσβεστικού οχήματος, όσο καλά και αν είναι προετοιμασμένος ο χώρος για αυτό το ενδεχόμενο. Άρα, ευτυχώς που οι αποψιλώσεις γίνονταν ανά (προβλεπόμενα) τακτά χρονικά διαστήματα και ο Χαρδαλιάς και οι πυροσβέστες έκαναν γρήγορα τη δουλειά τους και οι φλόγες περιορίστηκαν.

Διαβάζοντας βέβαια για το σύστημα πυρασφάλειας, βλέπω ότι το σύστημα πυρόσβεσης θα ενισχυθεί με κρουνούς υψηλής πίεσης, έργο που θα αναλάβει ο δήμος, κατά τα μεθεόρτια. Εξίσου άβολη είναι και η πληροφορία ότι «ο αντιπεριφερειάρχης Αργολίδας ανέλαβε τον καθαρισμό των ρεμάτων, των εκατέρωθεν του αρχαιολογικού χώρου». Η λογική λέει ότι αυτά θα έπρεπε να είχαν γίνει ήδη από την άνοιξη.

Πάντως, εκ πρώτης όψεως, από ό,τι διακρίνεται από τις φωτογραφίες δηλαδή, τα αρχαία λείψανα της ακρόπολης και των ανεσκαμμένων θολωτών έμειναν σχετικά ανέγγιχτα από τις φλόγες. Το θερμικό φορτίο της φωτιάς ήταν αμελητέο για να προκαλέσει σοβαρές ζημιές στα λίθινα μνημεία. Βέβαια, για να βγουν τα οποιαδήποτε πορίσματα για την έκταση των καταστροφών που μπορεί να υπέστησαν οι αρχαιότητες πρέπει να υπάρχει η γνωμάτευση εμπειρογνωμόνων, που την έδωσαν κατά την αυτοψία που διενεργήθηκε την 1η Σεπτεμβρίου από τις Τζένη Βελένη, γενική διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς, την προϊσταμένη της Διεύθυνσης Συντήρησης Μαρία Μερτζάνη και την Έφορο Αργολίδας Άλκηστη Παπαδημητρίου. Η Μερτζάκη επιβεβαιώνει ότι το πρόβλημα εντοπίζεται στο κτίριο Δ και ότι υπάρχουν χρωματικές αλλοιώσεις μόνο στον φυσικό βράχο. Η επέμβαση των συντηρητών οφείλει να είναι άμεση, καθώς, ακόμα και αν η φωτιά πέρασε γρήγορα μέσα από τον αρχαιολογικό χώρο, οι αλλοιώσεις που μπορεί υπέστησαν τα οικοδομικά κατάλοιπα δεν γίνεται να ελεγχθούν με μία βόλτα εμπειρογνωμόνων στον αρχαιολογικό χώρο.

Η κανονικότητα επανήλθε κιόλας στις Μυκήνες. Η οποία κανονικότητα επιτάσσει την ύπαρξη αρχαιοτήτων δύο ταχυτήτων, των μυκηναϊκών, μνημειακών, των «καρτ-ποσταλικών», που ως εκ (κυβερνητικού) θαύματος δεν έπαθαν απολύτως τίποτε, και των απλών αρχαίων, τα οποία όντως έπαθαν ζημιά, η οποία είναι εντελώς διαχειρίσιμη και σε ελάχιστες μέρες θα έχει διεκπεραιωθεί η συντήρησή τους. Επίσης, επιτάσσει υποβάθμιση της έκτασης του ζητήματος, όταν η ευθύνη είναι καθαρά κρατική, το μοίρασμα συγχαρητηρίων προς πάσα κατεύθυνση, τη διαγραφή σχολίων χρηστών στις σελίδες του ΥΠΠΟΑ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και το ανέβασμα φωτογραφιών με γωνίες λήψεις που αποκρύβουν την έκταση των φθορών από τις φλόγες.

Η πολύχρυσος Μυκήνη παραμένει «χρυσή», όχι για τον πολιτιστικό πλούτο και τη μακραίωνη ιστορία της, αλλά γιατί αποτελεί χρυσοφόρο για τα κρατικά ταμεία, μιας και η επισκεψιμότητα ήταν αρκετή, ακόμα και την πρώτη μέρα ανοίγματος του μουσείου και του αρχαιολογικού χώρου μετά την πυρκαγιά. Εφόσον ήταν όλοι ικανοποιημένοι από το ότι ο χώρος ήταν ανέγγιχτος και το μουσείο ενδιαφέρον, νενικήκαμεν.